دلهره بازار جهانی در بورس

شبح نفت در بورس

معاملات دیروز بورس تهران در حالی آغاز شد که بازار نفت در شامگاه سه‌شنبه یکی از سنگین‌ترین افت‌های خود را طی ماه‌های اخیر تجربه کرد. شاخص‌های جهانی نفت در سه‌شنبه‌شب تحت فشار شدید فروش بیش از ۷ درصد عقب نشست و به پایین‌ترین سطح طی ۱۸ ماه اخیر رسید. به این ترتیب، قیمت هر بشکه نفت خام آمریکا پس از ثبت دومین افت قابل ملاحظه در هفته جاری به سطح ۴۶ دلار تنزل و نفت برنت نیز سطح ۵۵ دلاری را لمس کرد. نگرانی از کاهش شتاب رشد اقتصاد جهانی در سایه مناقشات تجاری قدرت‌های اقتصادی بزرگ و رکوردشکنی تولید نفت از سوی دو غول نفتی جهان یعنی آمریکا و روسیه از مهم‌ترین دلایل ریزش بهای نفت در شامگاه گذشته ارزیابی می‌شوند. البته ترکش‌های سقوط نفت در دیگر بازارهای کالایی هم مشاهده شد؛ به‌طوری که فلزات رنگین در بورس لندن نیز با شدت کمتری در مسیر افت قیمت قرار گرفتند و در این میان، قیمت هر تن مس مرز روانی ۶ هزار دلار را پس از حدود ۷ هفته از دست داد. در بازارهای آسیایی نیز بهای متانول به افت خود ادامه داد و به زیر مرز ۲۷۰ دلار به ازای هر تن رسید.

برآیند این عوامل سبب شد سهام کالایی بورس تهران در جریان دادوستدهای روز گذشته در معرض عرضه‌های شدید قرار بگیرد و برخی از نمادهای وابسته حتی صف فروش را تجربه کنند. تاثیر این عرضه‌ها را می‌توان در ریزش ۳۰۶۳ واحدی شاخص کل سهام در دادوستدهای دیروز مشاهده کرد که معادل افت ۹/ ۱ درصدی ارزش سهام کل بورس تهران است. این بیشترین افت شاخص اصلی طی سه هفته اخیر-دهم آذرماه- است. در هفتمین افت متوالی شاخص کل، افزون بر اثر چشمگیر نماد شرکت‌های بزرگ فولادی و پتروپالایشی بر نماگر بازار، در عموم صنایع هم فروشندگان دست بالا را در معاملات داشتند. به همین دلیل شاخص قیمت در ۳۲ صنعت افت کرد.

تعدیل انتظار یا تغییر قیمت؟

شاخص کل در حالی به پایین‌ترین ارتفاع خود طی بیش از ۳ ماه اخیر رسیده که به‌زعم تحلیلگران بازار سهام افت بیشتر شاخص از منظر بنیادی قابل توجیه نیست. پیش از این، «دنیای اقتصاد» در گزارشی با نام «شاخص سهام به کف رسید؟» برآورد یا «گزارش اجماع» ۴۳ گروه‌ تحلیلی را از متغیرهای مهم بازار سهام منتشر کرد.  بر‌اساس داده‌های این گزارش، پایین‌ترین حد انتظار کارشناسان از شاخص کل در محدوده ۱۵۴ هزار واحد پیش‌بینی شده است. اگر برآوردهای آخرین اجماع کارشناسان سهام را مبنا قرار دهیم، شاخص کل با ریزش در معاملات دیروز بیش از پیش به هسته سخت خود نزدیک شده است. حال باید دید مطابق انتظار کارشناسان پس از تجربه افت‌های اخیر مسیر حرکت بازار با وجوه بنیادی بازار همسو خواهد شد یا نه؟

مبالغه مستعار در بازار

با وجود چنین چشم‌اندازی از سوی بدبین‌ترین تحلیلگران بازار اما نااطمینانی‌ها و عدم تعادل‌های پی‌در‌پی بازار جهانی از مهم‌ترین‌ عوامل نگرانی فعالان بورس تهران به شمار می‌رود. ضمن اینکه باید ضعف محسوس تقاضا برای مواد خام در بورس کالا و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها را به‌عنوان عوامل فشار عرضه در وابستگان بورسی اضافه کرد. واکنش بازار از این منظر کاملا طبیعی است. در واقع، انتظاری جز این نمی‌رود که با تغییر در محیط سودآوری سهام، قیمت‌ها به‌طور متناسب دستخوش تغییر شوند و خود را با تحولات جدید تعدیل کنند. اما این اتفاق به کام بسیاری از بورس‌بازان نیست، بنابراین در مواقعی که بازار بر مدار افت قیمت در حال حرکت است، بسیاری از فعالان سهام دست به دامان تئوری توطئه برای یافتن مقصر می‌شوند.

یکی از روایت‌های رایج در روزهای ریزشی بازار، یافتن مقصرهای بیرونی یا بزرگنمایی در عوامل منفی موثر بر قیمت سهام است. این یکی از علائم بازاری است که از فقر تحلیل رنج می‌برد و فعالان آن به جای ارزیابی بنیادی سهام به جنگ دست‌های نامرئی بازار می‌روند. اثرات منفی چنین رویکردهایی گمراه کردن سهامداران خرد و تازه‌وارد در شناخت نیروهای موثر بر بازار است. برای مثال در شرایطی که فعالان بازار به سنجش ریسک‌های محیطی بپردازند یا در میزان اثرگذاری افت قیمت‌های جهانی مبالغه ‌کنند یا تنزل قیمت سهام را به دستکاری توسط برخی نهادهای مالی نسبت ‌دهند مسائل اصلی بازار رنگ می‌بازند و به جای این پرسش که تاثیر ریزش بهای نفت بر شاخص صنعت غذایی یا دارویی چیست، بیشتر در پی ساختن تئوری‌های توطئه هستیم.

حمایت‌های کم‌اثر «حقوقی»‌ها

افت ۹/ ۱ درصدی شاخص طی معاملات دیروز در حالی رقم خورد که سهامداران حقیقی عمدتا فروشنده بودند تا خریدار. در این روز بیش از ۳۱ میلیارد تومان سهم از سبد سهامداران حقیقی به پرتفوی اشخاص حقوقی منتقل شد تا خروج سرمایه‌های خرد از جریان معاملات برای نهمین روز متوالی ثبت شود. معمولا در شرایطی که جو روانی بر بازار حکمفرما می‌شود سهامداران حقیقی حضور پررنگ‌تری در سمت فروش دارند. در نقطه مقابل، سهامداران عمده با خریدهای خود از ارزش سهام حمایت می‌کنند تا ضمن کاستن از فضای روانی از تداوم عرضه‌های هیجانی بکاهند. با این حال، فضای منفی دیروز سبب شد فعالان حقیقی در ۲۲ صنعت از صنایع ۳۸ گانه بورسی غالبا فروشنده باشند. بررسی معاملات دیروز نشان می‌دهد سهام گروه‌های معدنی، پالایشی و پتروشیمی و فلزات در کانون عرضه اشخاص حقیقی بازار قرار داشته‌اند. از طرف دیگر، سهام گروه سرمایه‌گذاری و خودرویی با بیشترین استقبال از سوی سهامداران حقیقی مواجه شدند. به نظر می‌رسد بخشی از جریان پولی که از سهام کالایی خارج شده به سمت صنایع دیگر نظیر خودرو رفته است.