بقای برجام در غیاب آمریکا

سرانجام پس از چهار ماه انتظار، رئیس‌جمهوری آمریکا از برجام کناره گرفت تا این توافق‌ در غیاب «موجودی مزاحم» و با عزم دیگر طرف‌ها به بقای خود ادامه دهد. از روز ۱۲ ژانویه سال جاری میلادی بود که ترامپ با تعیین ضرب‌الاجلی اعلام کرد که در صورت عدم رفع ایرادات توافق‌نامه هسته‌ای موسوم به برجام از آن خارج خواهد شد. طی این دوره، بازارهای داخلی وضعیت فرساینده‌ای را پشت سر گذاشتند.بلافاصله پس از فرمان رئیس‌جمهوری آمریکا در شامگاه سه‌شنبه، وزارت خزانه داری این کشور جزئیات لغو تحریم‌ها را منتشر کرد. بر اساس اعلام این سازمان، طیفی از تحریم‌ها در یک دوره زمانی ۹۰ تا ۱۸۰ روزه علیه ایران به مرحله اجرا در خواهد آمد. در واقع، سررسید تحریم‌های مندرج در بند ١۲۴۵ قانون اختیارات دفاع ملی آمریکا(NDAA) در ۱۲ ماه مه به پایان می‌رسید و با عدم تایید رئیس‌جمهوری آمریکا، لغو تحریم‌های مرتبط با آن تمدید نشد. این تحریم‌ها شامل فروش نفت ایران و تعامل بانک‌های خارجی با مرکزی ایران است.

تطبیق انتظارات و واقعیت

با توجه به رفتار خصمانه ترامپ با ایران طی یک و نیم سال گذشته، این انتظار می‌رفت که وی به رغم مخالفت دیگر اعضای این توافق دست به چنین اقدامی بزند. در واقع، خروج ایالات متحده از این توافق‌نامه چندان دور از ذهن نبود و تقریبا اکثر فعالان اقتصادی انتظار چنین تصمیمی را از سوی رئیس‌جمهور ماجراجوی آمریکا داشتند. برآیند این انتظارات چه در فضای بین‌الملل و چه در سطح داخلی در رفتار بازیگران تجلی یافت. معاملات در بازار جهانی نفت طی یک هفته اخیر حاکی از تاثیر ریسک خروج آمریکا از برجام در قیمت‌هاست. زیرا در این بازه زمانی قیمت نفت به‌طور فزاینده‌ای رشد کرد و رکورد تازه‌ای را برای این کالای استراتژیک به ثبت رساند. رفتار فعالان اقتصادی در بازارهای داخلی نیز حاکی از انتظار چنین تصمیمی از سوی ترامپ است. التهاب در بازار ارز و سکه در ماه‌های اخیر و روند نزولی قیمت‌ها در بازار سهام به خوبی این موضوع را تأیید می‌کند.

امید به عوامل بنیادی

«دنیای اقتصاد» نیز طی گزارشی در روز گذشته به سناریوهای محتمل به نحوه مواجهه آمریکا با برجام پرداخت و گزینه‌های محتمل را بررسی کرد. اکنون که تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا لغو برجام بوده است، این نگرانی وجود دارد که آینده قیمت‌ها در بازار سهام چه روندی را در پیش خواهد گرفت. با وجود اهمیت این پرسش اما هنوز تاثیر عینی چنین تصمیمی مشخص نیست. در این شرایط دشوار به نظر می‌رسد سهامداران باید بیش از گذشته به علائم بنیادی توجه داشته باشند و به دور از هیجانات کاذب اقدام به معامله کنند. اما از آنجا که سیر نزولی قیمت‌ها طی هفته‌های اخیر بخشی از ریسک خروج آمریکا از برجام را پیش‌خور کرده است می‌توان به پتانسیل‌های سهام در آینده امیدوار بود. چرا که قیمت مواد خام در بازارهای جهانی روند باثبات را تجربه کرده‌اند. از سوی دیگر نرخ ارز نیز به‌عنوان بازوی حمایتی از اغلب سهام بورس تهران می‌تواند نقش موثری ایفا کند. هر چند وضعیت نامشخص بازار در روزهای گذشته نیز می‌تواند در ابهامات موجود اثرگذار باشد و نگرانی‌ها را تشدید کند. بنابراین، ایجاد ثبات در بازار ارز و فراهم کردن زمینه برای همگرایی نرخ‌ها می‌تواند در کاهش التهاب بازار اثرگذار واقع شود. در این بین، نقش سازمان بورس به‌عنوان متولی اصلی بازار بیش از پیش اهمیت می‌یابد. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار روز گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس پیرامون تأثیر خروج آمریکا از برجام روی بازار سهام گفت: بر اساس ماده ۲۸ قانون رفع موانع تولید «صندوق تثبیت بازار سرمایه» عهده‌دار حمایت از سهامداران خرد بوده و در مواقع مختلف در بازار سهام فعال است. شاپور محمدی با بیان اینکه جای هیچ نگرانی برای حمایت از سهامداران در بازار سهام نیست،عنوان کرد:سهامداران حرفه‌ای بازار سهام با اشراف به آثار روانی اخبار پیرامونی برجام بر عدم اثرات بلند مدت چنین اقدام‌هایی واقف بوده و هم اکنون با توجه به استراتژی بلند مدت خود و سودآوری شرکت‌ها تمایلی به فروش سهام ندارند.

حمایت سهامداران عمده

چنان که اشاره شد روز گذشته سرمایه‌گذاران نهادی با حمایت همه‌جانبه خود از سهام، نه تنها مانع از افت شاخص کل شدند بلکه یک رکورد در کارنامه این دسته از فعالان بازار ثبت کردند. خرید کم‌سابقه سهام از سوی سهامداران حقوقی موید فضای هیجانی بازار در روز گذشته و نگرانی سهامداران حقیقی است. در ادوار پیشین نیز با سیطره ریسک سیستماتیک شاهد هجوم مالکان حقیقی به منظور فروش سهام خود بوده‌ایم. برای مثال، در تاریخ دهم دی‌ماه سال گذشته بیش از ۱۷۵ میلیارد تومان سهم به نام مالکان حقوقی ثبت شده که تقریبا بی‌سابقه بوده است. این موضوع در پایان معاملات دیروز نیز به طرز چشمگیری نمود یافت. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که طی روز گذشته حدود ۱۱۱ میلیارد تومان سهم از سبد سهام اشخاص حقیقی به پرتفوی حقوقی‌ها جابه‌جا شد.

جزئیات خرید و فروش‌های روز گذشته نشان می‌دهد که سهامداران حقوقی بیشترین خرید را در نماد فولاد مبارکه داشتند. به‌طوری‌که تغییر مالکیت ۱۴میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی نقدینگی در مسیر پرتفوی سهامداران حقیقی به حقوقی «فولاد» منتقل شد. در این راستا ۹۱ درصد از خریدهای به ثبت رسیده در نماد مزبور از سوی حقوقی‌های بازار بود. فشار فروش حقیقی‌ها در این نماد در نهایت کاهش ۳/ ۱ درصدی قیمت فولاد مبارکه را رقم زد. کالسیمین نیز از دیگر نمادهای مورد توجه در گروه فلزات اساسی بود که با خرید قابل‌توجهی از سوی حقوقی‌ها روبه‌رو‌ شد. به این ترتیب جابه‌جا‌یی بیش از ۵ میلیارد تومانی را در این نماد و در مسیر سبد سهامداران حقیقی – حقوقی شاهد بودیم. به این ترتیب گروه فلزات اساسی بیشترین خرید را در میان دیگر صنایع بورسی تجربه کرد. در پایان معاملات خالص خرید حقوقی‌ها در گروه فلزات اساسی به ۲۷ میلیارد تومان رسید. گروه پالایشی نیز از دیگر صنایع مورد توجه حقوقی‌ها در بازار دیروز بود که خالص خرید حدود ۲۱ میلیارد تومانی را به خود اختصاص داد. در این راستا پالایش نفت اصفهان در صدر توجه سهامداران حقوقی قرار گرفت. به‌طوری‌که خالص خرید حقوقی‌ها در این نماد به بیش از ۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان رسید. در این نماد نیز ۹۱ درصد از خریدهای صورت گرفته از سوی حقوقی‌های بازار بود. پالایش نفت تهران نیز با خالص خرید ۵ میلیارد تومانی از دیگر نمادهای مورد توجه در این گروه از سوی معامله‌گران عمده بود. همچنین روز گذشته حقوقی‌ها به خرید سهام گروه خودرویی نیز تمایل نشان دادند که در صدر آن جمع‌آوری سهام ایران خودرو قرار داشت. به این ترتیب جابه‌جا‌یی ۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی نقدینگی در مسیر سبد سهام حقیقی به حقوقی صورت گرفت.