آیا تجربه موفق فولاد و پتروشیمی در بورس‌کالا میتواند برای خودرو نیز رقم بخورد؟
دوگانه حمایت از خودروساز در تالار نقرهای
چالش‌‌‌های صنعت خودروی داخل
در سال‌های اخیر، صنعت خودروی کشور با بیشترین مشکلات از زمان آغاز به کار این صنعت در داخل مواجه شده است؛ شرایطی که تولیدکننده و مصرف‌کننده هردو از آن ناراضی هستند. بررسی صورت‌های مالی خودروسازان بزرگ در کشور نشان می‌دهد که سیاست قیمت‌گذاری دستوری در این صنعت موجب زیان‌‌‌های انباشته با رقم‌‌‌های باورنکردنی شده که در نهایت به افت کاملا محسوس کیفیت خودروهای داخلی انجامیده است. این درحالی است که توجه به قیمت‌ها از سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد، این سیاست نه‌تنها موجب ثبات نرخ نشده، بلکه خودروی داخلی با رشد‌‌‌های قیمتی سرسام‌آور نیز مواجه شده است؛ مساله‌ای که در کنار کیفیت بسیار پایین خودروی داخلی در مقایسه با نمونه مشابه خارجی اعتراض مصرف‌کننده را در پی داشته است. در واقع رانتی که از محل اختلاف قیمت فروش کارخانه و قیمت بازار حاصل شده است، به جیب واسطه‌‌‌ها می‌رود.
در ماه‌های اخیر برای حل این مشکل راهکار عرضه خودرو در بورس‌کالا ارائه شده است. تجربه عرضه خودرو در بورس‌کالا از اواخر تابستان سال‌جاری نشان می‌دهد که این شیوه میتواند روش مناسبی برای جایگزینی قیمت‌گذاری دستوری حداقل در کوتاه‌مدت باشد. در واقع با واقعی‌شدن قیمت، مصرف‌کننده نهایی پا به میدان خواهد گذاشت و از تقاضای کاذب به‌‌‌تدریج کاسته می‌شود. با این حال همچنان اما و اگرهایی برای این روش عرضه وجود دارد، در حالی که تجربه عرضه برخی کامودیتی‌‌‌ها همچون فلزات و محصولات پتروشیمی نشان می‌دهد که میتوان انتظار نتایج مثبت را داشت.
تجربه صنایع از عرضه محصولات در بورس‌کالا
با ورود فولاد به بورس فلزات ایران در شهریور‌‌‌ماه ۱۳۸۲ معاملات بازار فیزیکی بورس‌کالا آغاز شد. در واقع ورود فولاد به بورس‌کالا موجب شفافیت قیمتی معاملات شد و میتوان گفت در نهایت به توجیه اقتصادی طرح جامع فولاد با ظرفیت تولید حدود ۵۵میلیون تن منجر شد. پیش از آن، این قبیل برنامه‌‌‌های تولیدی توجیه اقتصادی همچون شرایط فعلی را نداشت؛ اما با ورود فلزاتی همچون فولاد به بورس‌کالا دست‌‌‌اندرکاران این طرح توانستند با جسارت بیشتری بر پایه واقعیت‌‌‌های بازار آن را اجرا کنند. درحال حاضر نیز این طرح اجرا می‌شود و بحث‌‌‌هایی بر سر افزایش ظرفیت تولید، حتی بیشتر از ۵۵میلیون تن در جریان است که نشان‌‌‌دهنده موفقیت این تجربه است.
بورس‌کالا نیز به‌عنوان بستری برای فروش در محقق شدن این اتفاق تاثیر‌گذار بوده و تجربه فولاد نشان داده است که بستر بورس‌کالا میتواند کمک‌کار صنعت باشد. مشابه این اتفاق برای سایر فلزات پایه از جمله مس و آلومینیوم هم در صنعت رخ داده است. در حوزه پتروشیمی نیز از سال ۱۳۹۱ معاملات مربوط به این گروه کالایی با محوریت پلیمر‌‌‌ها در بورس‌کالا آغاز شد و از آن زمان تاکنون میزان معاملات از کمتر از یک‌میلیون تن به بیش از ۵/ ۳میلیون تن رسیده و به صورت حقیقی این صنعت حتی از سال ۱۳۹۴ تاکنون رشد دو تا سه‌برابری را تجربه کرده است. نکته مهمی که درباره صنعت پتروشیمی وجود دارد این است که با شفافیت معاملات، صنایع تکمیلی پتروشیمی نیز قدرت بیشتری پیدا کرده‌اند و اشتغال‌زایی این صنعت نیز رونق پیدا کرد. تجربه نشان داده است که عرضه فلزات پایه و محصولات پتروشیمی در بستر بورس‌کالا تجربه موفقی بوده است.
حمایت‌‌‌های بورس‌کالا از خودروسازی
شنیده‌‌‌ها حکایت از آن دارد که درحال حاضر وزارت صنعت و معدن همچنان در مقابل عرضه تمام و کمال خودروهای داخلی در بورس‌کالا موضع‌‌‌گیری می‌کند؛ اتفاقی که در سال‌های گذشته برای صنعت فلزات و پتروشیمی نیز مشاهده شده است. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ بزرگان صنایع تکمیلی پتروشیمی تصمیم به حمایت تمام‌قد از بورس‌کالا گرفتند که موجب مخالفت صنایع بزرگ بالادستی و حتی شخص وزیر صنعت شد؛ اما گذشت زمان نشان داد که تبعات این تصمیم مثبت بوده است. در صنعت خودرو نیز براساس دو تجربه گذشته میتوان گفت ورود خودروساز به بستر بورس‌کالا میتواند نتیجه مثبتی به همراه داشته باشد.
در صنعت فولاد حجم درآمدزایی از فروش همان کالا پس از عرضه در بورس‌کالا رشد چشمگیری داشت و این رشد سبب افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه شد. در واقع این رقابت قیمتی که برای خودرو در بورس رقم می‌خورد به‌طور مستقیم و بدون واسطه به جیب خودروساز ریخته می‌شود. به عنوان مثال، هفته گذشته برای خودروی پژو ۲۰۷ حدود ۸۲درصد رقابت قیمتی ثبت شده که رقم قابل‌توجهی است. همچنین حدود ۱۷۵میلیارد تومان درآمدزایی برای تولیدکشور داشته است. شفافیت قیمتی نیز موجب می‌شود که هم مصرف‌کننده نهایی و هم تولیدکننده از این فروش منتفع شوند؛ چراکه مصرف‌کننده به جای بازارهای واسطه به‌طور مستقیم از خودروساز خرید می‌کند. تولیدکننده نیز درآمد حاصل از فروش را بدون واسطه دریافت می‌کند؛ اتفاقی که اگر استمرار پیدا کند به‌وضوح میتوان افزایش درآمد خودروساز را مشاهده کرد.
این موارد لایه اول مزیت‌‌‌های بورس‌کالا برای صنعت خودرو بود. در لایه دوم نیز فرآیندهای تامین مالی قرار دارد. طبق آخرین خبرها انتشار حدود ۲هزار میلیارد تومان اوراق سلف موازی استاندارد برای یکی از خودروسازان قطعی شده است. بنابراین نه‌تنها تولیدکننده میتواند از فروش در بورس‌کالا درآمدزایی کند، بلکه از امکان تامین مالی برخوردار شده و میتواند به توسعه درون‌‌‌زای صنعت خودرو منجر شود. اگر این شرایط ادامه پیدا کند این امکان وجود دارد که برای زنجیره ارزش تولید خودروسازی یعنی بخش قطعه‌‌‌‌‌‌سازی، ضایعات، اسقاط خودروهای فرسوده و تامین مالی زنجیره‌‌‌ای یا فروش نقدی و سلف در بستر بورس‌کالا اجرایی شود که رخداد مهمی است. شایان ذکر است که در حال حاضر فروش ضایعات خودروسازها در بورس‌کالا و تامین مالی آن نیز در حال وقوع است.
