محصولات کشاورزی در مسیر بازگشت به معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالاست
ابزارمحور شدن بازار کشاورزی
برنج در مسیر ورود به معاملات گواهی سپرده، خرما در انتظار رونق!
سال‌ها از راه‌اندازی گواهی سپرده کالایی به‌عنوان یکی از ابزارهای نوین و پرکاربرد معامله کالا در بورس کالای کشور می‌گذرد؛ تا پیش از این محدودیت این نوع معامله و تعریف آن بر روی چند کالای محدود بخش کشاورزی از جمله زعفران، زیره، پسته و در کنار آن گواهی سپرده سکه طلا مورد انتقاد جدی کارشناسان بود و در گزارش‌های پیشین «دنیای‌اقتصاد» نیز بارها به مزایای گسترش این نحوه معاملاتی اشاره شده و محدودیت این روش داد و ستد در کشور مورد نقد قرار گرفته بود. خوشبختانه ظرف ماه‌های اخیر این ابزار معاملاتی روی کالاهای جدیدی همچون خرما تعریف شده و خبرهایی از صدور مجوز آغاز به کار گواهی سپرده برنج ظرف هفته‌های آینده به گوش می‌رسد؛ قیر نیز از دیگر محصولاتی است که گفته می‌شود به زودی راهی بازار گواهی سپرده کالایی شده و البته زیر مجموعه بخش کشاورزی نیز نیست.
مشمول معافیت مالیاتی بودن معاملات گواهی سپرده کالایی در بخش کشاورزی عمده‌ترین دلیل گسترش این ابزار روی این نوع محصولات است، قیر نیز از جمله کالاهایی است که داد و ستد آن مشمول معافیت معاملاتی بوده و از همین‌رو گسترش این ابزار معاملاتی روی این محصول ساده‌تر است. البته تغییر در قوانین مالیاتی معاملات اوراق این نوع کالاها در حال پیگیری بوده که در صورت به نتیجه رسیدن آن می‌توان انتظار داشت که شاهد رونق این ابزار نوین و پرکاربرد در بخش کالاهای صنعتی و پتروشیمی نیز باشیم.
توسعه معاملات گواهی سپرده خرمایی
اکبر میرزاپور، سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران درخصوص وضعیت معاملات گواهی سپرده خرما به «دنیای‌اقتصاد» گفت: با وجودی که زمان اندکی از راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده خرما می‌گذرد اما استقبال به نسبت خوبی از سوی کشاورزان و خریداران از این نحوه داد و ستد شده است. در راستای گسترش معاملات این بخش انبار دوم خرما نیز در استان کرمان مورد پذیرش قرار گرفت و معاملات گواهی سپرده این انبار نیز از هفته گذشته در بورس کالای کشور آغاز به کار کرد. خرمای مورد پذیرش این انبار از نوع مضافتی بم بوده و کشاورزانی که تولیدکننده این محصول هستند می‌توانند با مراجعه به این انبار نسبت به تحویل محصول خود و دریافت قبض انبار (گواهی سپرده خرما) اقدام کنند.
وی ادامه داد: اولین انبار گواهی سپرده خرما نیز به دنبال یک افزایش ظرفیت است که به زودی اجرایی شده و به این ترتیب زمینه افزایش حجم معاملات این بخش فراهم می‌شود. استفاده از این روش برای خرید و فروش خرما جدید بوده و توسعه آن نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. ظرف ماه‌های گذشته بورس کالای ایران اقدامات قابل توجهی برای فرهنگ‌سازی در این زمینه و آشنایی کشاورزان و خریداران با مزایای راه‌اندازی این شیوه معاملاتی داشته که نتیجه‌بخش نیز بوده است. البته همچنان معاملات گواهی سپرده خرما نوپاست. با این وجود زمانی که کشاورزان با مزایای این روش آشنا می‌شوند از آن استقبال می‌کنند و بنابراین انتظار می‌رود که با ترویج بیشتر در این زمینه توسط بورس کالا، وزارت جهاد کشاورزی، رسانه‌ها و شرکت‌های کارگزاری، رونق این معاملات سرعت بیشتری بگیرد.
سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران در زمینه امکان تسری معاملات گواهی سپرده خرما به صندوقهای کالایی کشاورزی گفت: در حال حاضر مجوز صندوقهای کالایی برای خرید گواهی سپرده زعفران، زیره و پسته صادر شده است. اما هیچ منعی برای گسترش فعالیت معاملات این صندوق‌ها وجود ندارد. اگر معاملات گروه کالایی دیگری از بخش کشاورزی نیز رونق پیدا کند این امکان وجود دارد که با تغییر در اساسنامه صندوقهای کالایی و دریافت مجوز از سازمان بورس این محصول نیز به این صندوق‌ها افزوده شود و به این ترتیب زمینه‌ای فراهم شود تا تولیدکنندگان و معامله‌گران خرما نیز از مزیت‌های این صندوق‌ها بهره مند شوند.
مسیر هموار ورود برنج به بورس کالا
سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران درخصوص آغاز به کار معاملات گواهی سپرده برنج گفت: تا به حال جلسات متعددی برای شکل‌گیری این معاملات میان بورس کالا، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت اقتصاد برگزار شده است و در حال حاضر منتظر صدور مجوزهای لازم برای راه‌اندازی گواهی سپرده برنج در کشور هستیم. با توجه به استراتژیک بودن محصول برنج در کشور تصمیم‌گیری نسبت به آغاز معاملات این بخش از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
البته بورس کالا در این مدت، بحث شناسایی انبارهای مناسب را پیگیری می‌کند؛ تا به حال چند انبار در استان مازندران شناسایی شده‌اند که یکی از انبارها که در شهرستان آمل واقع شده در حال طی مراحل نهایی برای پذیرش است. البته متقاضیان دیگری نیز برای پذیرش انبار در استان مازندران و گیلان وجود دارند که درصورت صدور مجوز بحث پذیرش این انبارها نیز به سرعت پیگیری می‌شود.
اکبر میرزاپور گفت: برای جا افتادن معاملات برنج نیز جلسات متعددی برگزار شده است. البته جا افتادن و رونق معاملات این محصول راحت‌تر به نظر می‌رسد چرا که بورس کالای ایران چندین سال (از سال ۹۴ تا ۹۷) سیاست‌های حمایتی حوزه کشاورزی را روی جو و ذرت عملیاتی کرده و بنابراین انتظار می‌رود که شالی‌کاران که این تجربه را به یاد دارند استقبال مناسبی از رونق این نحوه معاملاتی داشته باشند. وی افزود: راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده برنج باعث می‌شود که بازاری مناسب و در دسترس برای خریداران و فروشندگان این محصول شکل بگیرد که در نهایت به کشف نرخی منطقی در این میان منجر شود.
میرزاپور درخصوص صادرات برنج خریداری شده از این بازار گفت: معاملات بازار گواهی سپرده کالایی مشمول مقررات جاری کشور است. در حوزه کالایی همانند زعفران که محصولی صادرات‌محور به‌شمار می‌رود، بخش زیادی از کالای خریداری شده در معاملات گواهی سپرده، صادر می‌شود. درخصوص برنج باید دید که سیاست کلی کشور در زمینه صادرات این محصول چیست. اگر مقررات صادرات برنج در کشور به نحوی باشد که از این موضوع حمایت کند، مشمول حال معاملات این بخش نیز می‌شود اما اگر قوانین کشور محدود‌کننده صادرات برنج باشند، طبیعتا این محدودیت شامل حال معاملات این بخش نیز می‌شود. درواقع درخصوص هر کالایی بازارهای بورس کالا از قوانین جاری کشور تبعیت می‌کنند.
عرضه برنج در بورس کالا به سود کشاورزان و تولید است
همانگونه که عنوان شد، قرار است پس از مدت‌ها باز هم برنج به بورس کالا وارد شود که این موضوع می‌تواند سیگنال مثبتی برای ساز‌و‌کارهای معاملات محصولات کشاورزی در بورس به شمار رود. تجربه نشان داده که ورود کالا به بازارهای رسمی مخصوصا وارد شدن محصولات کشاورزی به بورس کالا خوش یمن بوده و از این پس می‌توان چهره جدیدی از معاملات را مشاهده کرد. از سوی دیگر بورس کالا مدت‌ها به عنوان یک بستر برای عرضه کالاهای وارداتی حتی کالاهای اساسی به شمار رفته و از این مسیر هم می‌تواند آرامش بیشتری را برای بازار به همراه داشته باشد و ساده‌ترین خروجی آن نیز کشف نرخ عادلانه و اطلاع‌رسانی شفاف به بازار است. ورود برنج به بورس کالا را باید یک سیگنال مثبت ارزیابی کرد که مقامات رسمی نیز به این داده با نگاه مثبتی می‌نگرند. با ورود برنج یا هر کالای دیگری به بورس حذف واسطه‌ها جدی خواهد شد.
در همین خصوص نماینده مردم ساری و میاندورود در مجلس شورای اسلامی گفت: ما با ورود برنج به بورس کالا موافق هستیم و از آن حمایت می کنیم چرا که عرضه برنج در بورس کالا در کنار پرداخت سریع وجه محصولات به کشاورزان، موجب قطع دست دلالان از چرخه خرید، فروش و توزیع این محصول شده و باعث شفافیت قیمت و ارتقای کیفیت محصول می‌شود.
علی بابایی کارنامی در گفت‌‌و‌گو با «کالاخبر» با تاکید بر اینکه بورس کالا تنها نقطه‌ای است که می‌توان قیمت را بر مبنای مکانیزم عرضه و تقاضا، کشف و معامله کرد، ادامه داد: وقتی کشاورز بداند که می‌تواند محصول را با قیمتی واقعی در بورس کالا بفروشد و وجه حاصل از معامله نیز ظرف مدت کوتاه به حساب او واریز می‌شود، بدون شک شاهد استقبال همه‌جانبه از بورس و حذف سیستم‌های دلالی در حوزه برنج خواهیم بود.
وی به تامین منابع مالی حوزه کشاورزی از طریق ابزارهای مالی بورس کالا اشاره کرد و گفت: تامین منابع مالی برای حمایت از کشاورزها از طریق ساز و کار بورس میسر می‌شود؛ به طور یقین با ابزارهای مالی نوین که در چند سال اخیر در بورس کالا راه‌اندازی شده می‌توان در راستای کمک به کشاورزان برای رفع مشکلات و تنگناهایی که در بحث فروش و حتی کیفیت محصولاتشان با آن رو‌به‌رو هستند، نقش تاثیرگذاری داشت و این مهم می تواند نقطه پایانی برای مشکلات این قشر از تولیدکنندگان باشد.
نماینده مردم در مجلس یازدهم تصریح کرد: باید حلقه واسطی بین کشاورز و بورس ایجاد شود تا کشاورز در ابتدا بتواند از ظرفیت‌های این بورس استفاده کرده و محصول خود را با قیمت واقعی بفروشد.در مرحله نخست باید وزارت جهاد کشاورزی به این موضوع ورود کند. بابایی کارنامی افزود: وزارت جهاد کشاورزی باید از مسیر سازوکارهایی مثل تعاونی یا هلدینگ‌ها شرایطی را مهیا کند تا کشاورز بتواند به دور از دست دلالان محصول خود را در بورس عرضه کند. عضو مجمع نمایندگان استان مازندران در مجلس به نقش اتحادیه‌‌‌ها اشاره کرد و گفت: متاسفانه برخی اتحادیه ها خود دلالی می‌کنند و حمایتی از کشاورزان از سوی آنها صورت نمی‌گیرد، این موضوع یکی از معضلاتی است که کشاورزان در سراسر کشور با آن روبه رو هستند و این موضوع مختص برنج‌کاران نیست بلکه در سایر محصولات کشاورزی هم مشاهده شده است. نماینده مردم ساری و میاندورود در مجلس با تاکید بر اینکه عرضه برنج در بورس کالا کار درست و کار‌شناسی شده‌ای است و باید انجام شود، اظهار کرد: عرضه برنج در بورس کالا هم برای تولید کننده انگیزه ایجاد می‌کند تا محصولی با کیفیت و مرغوب تولید کند و از همه مهم‌تر عملیات مالی و اقتصادی در این حوزه واقعی‌تر و شفاف تر خواهد شد.
مزایای رونق گواهی سپرده محصولات کشاورزی
استاندارد‌سازی کالاهای کشاورزی: از آنجا که در معاملات گواهی سپرده، محصول مطابق با استانداردهای تعریف شده از سوی بورس کالا مورد پذیرش انبارها قرار می‌گیرد، خریدار از کیفیت محصول اطمینان دارد. این موضوع به‌خصوص برای خریدارانی که هدف‌شان صادرات کالا است اهمیت بسزایی دارد.
کمک به تامین نقدینگی موردنیاز کشاورزان: تامین نقدینگی یکی از چالش‌های تولیدکنندگان محصولات کشاورزی است که در برخی موارد حتی باعث می‌شود آنها مجبور به فروش محصول خود با نرخی کمتر از قیمت واقعی شوند تا هر چه سریع‌تر نقدینگی موردنیاز خود را تامین کنند. رونق گرفتن این نحوه معاملاتی در محصولات بخش کشاورزی این مشکل را تا حدی برطرف می‌کند، چرا که کشاورزان می‌توانند از اوراق گواهی انبار محصولات خود به‌عنوان ضمانت دریافت وام برای تامین نقدینگی استفاده کرده و کالای خود را در زمان مناسب و با قیمت متعادل به فروش برسانند.
افزایش نقدشوندگی محصولات برای کشاورز و اطمینان از وجود کالا برای خریدار: رونق این شیوه معاملاتی این امکان را فراهم می‌کند که تولیدکنندگان در زمان تولید کالای خود آن را به انبارهای تحت کلید بورس کالا تحویل دهند و از نقدشوندگی کالای خود بهره‌مند شوند و از طرف دیگر مصرف‌کنندگان همیشه امکان تامین کالای موردنیاز خود را دارند.
شفافیت و کشف قیمت در بازاری رسمی: مستمر بودن معاملات گواهی سپرده کالایی باعث می‌شود تا این بازار تبدیل به محلی شفاف برای کشف نرخ واقعی کالاها شود. قیمت‌ها در اقتصاد امروز دنیا پویا هستند و نرخ یک محصول به‌صورت روزانه متاثر از اخبار داخلی و حتی بین‌المللی تغییر می‌کند. بنابراین برای کشف نرخ یک محصول نیاز به ابزاری است که معامله مستمر داشته باشد. گواهی سپرده کالایی چنین امکانی را فراهم می‌آورد. کشف قیمت در بازاری رسمی و شفاف موضوعی است که همزمان سود تولیدکننده و مصرف‌کننده را تامین می‌کند.
امکان تعریف ابزارهای نوین مالی و قراردادهای مشتقه: باتوجه به وجود قطعی دارایی پایه، این پتانسیل وجود دارد که قراردادهای مشتقه از جمله معاملات آتی و اختیار معامله بر این گروه کالایی تعریف شده که امکان پوشش ریسک قدرتمندی را برای این بازارها به همراه خواهد داشت. همچنین امکان تعریف صندوقهای کالایی بر گواهی سپرده محصولات کشاورزی به سهولت در دسترس است.
