برنامه آتی هند برای تامین قراضه موردنیاز صنعت فولاد چگونه است؟
برنامه‌ریزی برای یک کالای استراتژیک
هند هم‌اکنون دو رویکرد اصلی را برای تامین قراضه مورد نیاز خود در نظر گرفته است؛ یکی افزایش تامین داخلی قراضه و دیگری رشد واردات. وجود منابع قابل توجه برای جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت قراضه در شرایطی که زیانی برای محیط زیست نداشته باشد یکی از این مسیرهاست که به تقویت واحدهای مجاز و دارای استانداردهای زیست‌محیطی منتهی خواهد شد. همچنین بازیافت قراضه از وسایل حملونقل (کشتی و خودرو) و کارخانه‌های قدیمی در بنادر یا در نزدیکی شهرها و نقاط صنعتی این کشور در همین راستا صورت خواهد گرفت؛ به‌گونه‌ای‌که مخاطرات زیست‌محیطی آن در حداقل ممکن یا حتی صفر باشد. در کنار این موارد توجه به واردات قراضه از کشورهای منطقه یا حتی از بازارهای بین‌المللی در دستور کار قرار گرفته است؛ آن‌هم در شرایطی که برخی کشورهای منطقه خود مصرف‌کنندگان مهم قراضه هستند و تقاضای این کشورها در آینده باز هم افزایش خواهد یافت. بنابراین رقابت در این بازار به احتمال قوی تقویت میشود. این ویژگی مهم را باید جدی گرفت؛ زیرا بازار رقابتی قراضه فولادی به مرور زمان با رقابت‌های جدی‌تری همراه خواهد شد که با توجه به اهمیت مسائل زیست‌محیطی دورنمای پیچیده‌ای پیش روی این بازار قرار دارد که نشان می‌دهد توجه دولت هند به تامین حداکثری قراضه از منابع داخلی یک تصمیم درست و البته استراتژیک است. توجه به بازیافت قراضه از خودروهای فرسوده یا کامیون‌های قدیمی یا کشتی‌های از رده خارج هم‌اکنون به‌صورت یک رویکرد مهم در هند تلقی میشود که در کنار حفاظت بیشتر از محیط زیست و کاهش آلایندگی خودرو‌ها (در کل) به تامین امن قراضه فولادی کمک شایان توجهی خواهد کرد. در این گزارش به‌صورت دقیق‌تری این مسائل به بحث گذاشته شده است که می‌تواند چراغ راهنمای خوبی برای صنعت فولاد در ایران به‌شمار رود.
آمار تولید فولاد خام در هند از ابتدای سال ۲۰۱۸ تا ابتدای ۲۰۱۹ بالغ بر۵۶/ ۱۰۶ میلیون تن بوده که سهم هر یک از روش‌های تولید به‌شرح زیر است: روش کوره بلند-کوره اکسیژنی ۰۸/ ۵۰ میلیون تن (۴۷درصد)، کوره قوس‌الکتریک ۷۱/ ۲۷میلیون تن(۲۶ درصد) و کوره القایی ۷۷/ ۲۸ میلیون تن(۲۷ درصد).براساس سیاست این کشور برای تولید ۳۰۰ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۳۰ که در سال ۲۰۱۷ اعلام شد، سهم کوره بلند-کوره اکسیژنی، بین ۶۰ تا ۶۵ درصد و کوره قوس‌الکتریک و کوره القایی بین ۳۵ تا ۴۰درصد پیش‌بینی شده است. سیاست‌گذاران صنعتی این کشور معتقدند دولت در وهله اول، امنیت مواد خام و بهبود واحدهای کوچک و متوسط با فناوری قوس‌الکتریک، القایی و نورد در نواحی مختلف کشور را در نظر می‌گیرد تا فولاد به‌سادگی برای مصرف‌کننده در دسترس باشد. این سیاست بر توسعه ظرفیت کوره‌های قوس‌الکتریک و القایی و بهبود فناوری آن تمرکز دارد؛ چراکه این کشور با ۵۰ میلیون تن، بالاترین ظرفیت احیای مستقیم جهان را در اختیار داشته و ظرفیت خودکفایی در تامین آهن قراضه موردنیاز را در خود می‌بیند. برای هند که یکی از امضاکنندگان موافقت‌نامه تغییرات آب‌وهوایی پاریس است، فناوری‌های فولادسازی مبتنی بر قراضه، راهی است برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای.
مزایای قراضه
یک محاسبه اولیه نشان می‌دهد استفاده از یک تن قراضه، به ۲/ ۱ تن صرفه‌جویی در سنگ‌آهن، ۶۳۰ کیلوگرم صرفه‌جویی در کک زغال‌سنگ و ۵۵ کیلوگرم کاهش مصرف سنگ آهک می‌انجامد. همچنین در مقایسه با روش کوره بلند و کوره اکسیژن، استفاده از کوره قوس‌الکتریکی یا القایی باعث کاهش ۵۸ درصدی در تولید گازهای گلخانه‌ای و ۴۰ درصدی در مصرف آب میشود؛ آبی که در هند روزبه‌روز کمیاب‌تر میشود. نگرانی جدید دهلی‌نو این است که به‌رغم برخورداری از زغال‌سنگ فاقد کک (زغال‌سنگ حرارتی)، روزبه‌روز به زغال‌سنگ متالورژیکی وارداتی برای استفاده فولادسازان کوره بلند-کوره اکسیژنی وابسته‌تر شده‌است. پیش‌بینی میشود که در سال ۲۰۳۰، میزان زغال‌سنگ کک‌شوی لازم ۱۶۱ میلیون تن خواهدبود که بیشتر این مقدار باید از استرالیا وارد شود و این توفیق اجباری برای توجه بیشتر به استفاده از قراضه‌های آهنی و آهن تولید‌شده در فرآیند احیای مستقیم است. برخلاف کک‌متالورژی، ۱۰۵ میلیون تن زغال موردنیاز تولیدکنندگان در سال ۲۰۳۰ به سادگی از معادن محلی این کشور قابل‌تامین خواهدبود. انجمن بازیافت هند به‌دلایل حفاظت از منابع طبیعی و انرژی، به دولت پیشنهاد داده که در برابر صفر شدن تعرفه (عوارض صادرات) محصولات هند درکشورهای همسایه مثل پاکستان، بنگلادش و سریلانکا، عوارض ۵/ ۲درصدی واردات قراضه نیز حذف شود. مطلب مهمی که باید در این باره درنظر گرفته شود، این است که کشورهای جنوب آسیا به‌جز هند، آهن‌اسفنجی تولید نمی‌کنند و به همین دلیل برای تولید فولاد به قراضه وابسته‌اند. نبود تعرفه واردات و اجبار به تامین قراضه از خارج باعث شده شرکت‌های واردکننده در این کشورها بر همتایان هندی خود غلبه کنند. شرکت‌های دارای کوره قوس‌الکتریک و القایی در هند معتقدند وزارت فولاد این کشور موافق حذف تعرفه واردات قراضه آهنی است ولی با وجود تعرفه ۵/ ۲درصد برای قراضه آلومینیوم و مس و ۵درصد برای قراضه روی و برنج، وزارت اقتصاد این کشور اجازه حذف تعرفه قراضه فولادی را که بالغ بر ۶ میلیون تن در سال میشود، نخواهد داد.
قراضه‌های وسایل حملونقل، منبع قراضه
بام بهادر سینگ، مدیر شرکت دولتی خدمات بازرگانی الکترونیکی MSTC می‌گوید: «میلیون‌ها وسیله نقلیه فرسوده (ELV)، کارخانه‌های تعطیل شده و ماشین‌آلات بلااستفاده، می‌توانند به وابستگی کشور به واردات قراضه فولادی پایان دهند؛ اما چالش اساسی این کار، تبدیل واحدهای کوچک غیرمجاز جمع‌آوری قراضه به واحدهای صنعتی بزرگ بازیافت است؛ واحدهایی که با محیط‌زیست نیز سازگار باشند.»برای کاهش آلودگی ناشی از وسایل نقلیه قدیمی، در سال ۲۰۰۰، هند با ایده‌برداری از آمریکا و اتحادیه اروپا، استانداردهای اجباری آلایندگی را اعلام کرد. سینگ می‌گوید: «به‌طور ایده‌آل، خودروهای ۱۵ سال ساخت باید به مراکز اسقاط منتقل شوند؛ تجربه نشان می‌دهد سطح آلایندگی خودروهای قدیمی، ۱۰ برابر خودروهای جدید است. کامیون‌های قدیمی حداقل هشت برابر کامیون‌های جدید محیط‌زیست را آلوده می‌کنند. لازم به ذکر است که پیش از اعلام این استانداردها در سال ۲۰۰۰، تعداد وسایل نقلیه به‌شدت آلاینده، ۲۸ میلیون دستگاه بود. با اتخاذ یک سیاست خوب جهت اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، یک منبع با کیفیت فولاد قراضه در دسترس خواهیم داشت.»
شرکت‌های مجاز اسقاط
در هند، بازیافت اصولی با تنها یک مرکز مجاز فعال در نزدیکی دهلی‌نو، در ابتدای راه است. با سرمایه مشترک Mahindra Accelo و MSTC، این واحد کاملا مطابق با قوانین زیست‌محیطی و با آلایندگی صفر فعالیت می‌کند. فرآیند کار به این ترتیب است که قطعات خودرو پیش از اسقاط با استفاده از پلتفرم اینترنتی به مزایده گذاشته میشود. کارخانه‌های دارای کوره‌های ذوب و همچنین شرکت‌های بازرگانی می‌توانند پیشنهادهای خرید خود را در این سامانه اعلام کنند؛ این سامانه موجب شفاف‌سازی فرآیند نیز شده‌است. گسترش شرکت Mahindra Accelo- MSTC، باعث شده تا «ماروتی سوزوکی» بزرگترین تولیدکننده خودرو در هند با سهم ۵۰ درصدی از بازار این کشور و شرکت تابعه تویوتای هند، با تشکیل یک شرکت مشترک به‌دنبال ایجاد کارخانه‌ای جهت بازیافت وسایل نقلیه باشند.
تجارت بین‌المللی قراضه
همان‌طور که هند به سوی خودکفایی در مواد ورودی صنعت فولاد حرکت می‌کند، واردات قراضه در نیمه ابتدایی امسال براساس آمار وزارت بازرگانی این کشور با ۳۵درصد افزایش به ۸۷/ ۳ میلیون تن رسیده‌است. واردات قراضه از امارات متحده با ۲۷درصد افزایش به ۷۱۱ هزار و ۵۴۴ تن و از انگلستان با افزایش دوبرابری از ۵۳۰ هزار و ۱۰۴ تن عبور کرد. براساس گزارش «وزارت فولاد هند»، تقاضای قراضه فولاد در این کشور در سال ۲۰۳۰ با ۱۸ میلیون تن افزایش نسبت به امسال، به ۵۵ میلیون تن در سال خواهد رسید. میزان واردات قراضه کاملا بستگی به سرعت پیشرفت صنعت بازیافت وسایل نقلیه دارد. درحالی‌که هدف کوتاه‌مدت هند کاهش وابستگی صنایع دارای کوره القایی و کوره قوس الکتریک به واردات قراضه فولاد است، این کشور، تبدیل شدن به صادرکننده اصلی این محصول را در برنامه دارد. برای دستیابی به این هدف، دولت هند با بهره‌گیری از نوار ساحلی طولانی این کشور و بنادر چهارفصل آن، اقدام به حمایت از ساخت خوشه‌های صنعتی بازیافت فولاد در این مناطق می‌کند. منبع غنی این واحدهای بندری، وسایل نقلیه فرسوده بی‌شمار در کشورهای جنوب‌شرق آسیا و همچنین خاور دور است. این کشورها همچنین حجم قابل‌توجهی از فولاد مصرف‌شده مانند میلگرد، صفحات فولادی، لوله و تیرآهن تولید می‌کنند. یک مسوول شورای ارتقای صادرات تولیدات مهندسی هند می‌گوید: «علاوه بر بازار منطقه، ایران و کشورهای خاورمیانه که اغلب با استفاده از کوره‌های قوس الکتریک فولاد تولید می‌کنند نیز واردکننده عمده قراضه هستند. واحدهای بندری بازیافت، برای واردات اقلام کارکرده و در تبدیل آن به قراضه قابل صادرات به کشورهای منطقه، از مزیت لجستیکی نیز بهره می‌برند.
