معاملات بورس انرژی ۱۶۵ درصد رشد را در سال گذشته به ثبت رساند
نشانه‌های ضدرکود در بازار انرژی
ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس انرژی در سال گذشته به نزدیکی ۱۲ هزار میلیارد تومان رسید ( ۱۱ هزار و ۹۴۳ میلیارد تومان) که این رقم در مقایسه با مدت مشابه در سال ۹۶ رشدی ۶/ ۱۶۵ درصدی را نشان می‌دهد. این رقم معاملاتی به معنی موفقیت بسیار بزرگی در این بازار است و بیشترین رشد ارزش معاملات از سال ۹۳ تاکنون را نشان می‌دهد. این در حالی است که حجم معاملات در این بازار هم رشدی ۶۳/ ۱۲ درصدی داشته است که در مقایسه با سایر بازارهای مشابه، رقم قابل دفاعی به شمار می‌آید. در سال گذشته حجم معاملات بورس انرژی به بیش از ۳ میلیون تن افزایش یافته است که بالاترین رکورد معاملاتی در تاریخ بورس انرژی ایران به شمار می‌رود. تجمیع رشد حجم و ارزش معاملات به این معنی است که بازار فیزیکی بورس انرژی از دام رکود بازارهای مشابه جسته است و بازاری ضد رکود را شاهد هستیم. یکی از مهم‌ترین دلایل اصلی ضد رکود بودن بورس انرژی مقاومت‌پذیری و انعطاف عملیاتی و معاملاتی آن است، یعنی هر گاه عرصه بر محموله‌های صادراتی در بازارهای بین‌المللی تنگ می‌شود بازار کشورهای منطقه‌ای و مقاصد در کشورهای همسایه راهگشای گره‌های معاملاتی بوده یا در روزهای سخت بازار، تقاضای داخلی و معاملاتی بین شرکت‌ها در داخل کشور از گره‌های معاملاتی جلوگیری کرده است و باز هم حجم معاملات پیشین در نهایت تجربه شده و حتی شاهد رشد حجم داد‌و‌ستد در این بازار بوده‌ایم. به‌عنوان یک نمونه مشخص می‌توان به داد و ستد بالای ۳ میلیون تنی سال ۹۷ در این بازار اشاره کرد که با فرض مثلا ۲۵۰ روز کاری در سال گذشته، متوسط حجم معاملات روزانه در این بازار به ۱۲ هزار تن می‌رسد که رقمی قابل قبول برای این بازار محسوب می‌شود.بورس انرژی نیز همچون سایر بازارها سال دشوار و پیچیده‌ای را سپری کرد و شاید بتوان گفت که فعالیت‌های اجرایی در این بازار به نسبت حجم بیش از سایر بازارهای مشابه بوده است. عرضه نفت خام صادراتی در بورس انرژی شاید مهم‌ترین رخداد عملیاتی در این بازار بود که البته با کشوقوسهای فراوانی روبه‌رو شد؛ ولی پیگیری‌های این عرضه به سال‌های پیش باز‌می‌گردد.
نگاهی به تاریخچه فعالیت‌ها و پیگیری‌های بورس انرژی برای عرضه نفت خام به اوایل سال ۹۶ باز می‌گردد. اولین گمانه‌زنی‌ها و شایعات از بهار سال ۹۶ آغاز و البته جلسات فشرده‌ای در تابستان آن سال برگزار شد تا جایی که مدیرعامل بورس انرژی در شهریورماه سال ۹۶ در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» از قریب‌الوقوع بودن عرضه نفت خام صادراتی خبر داد. تقریبا همه چیز برای عرضه نفت خام در بورس انرژی مساعد بود؛ اما یک ابهام و دقیق‌تر شائبه قانونی موجب شد تا دستورالعمل نفت صادراتی از روی میز در جلسه هیات دولت به کارگروه‌هایی حواله شود تا هم چکش‌کاری جدیدی را به خود ببیند و هم با وقفه معاملاتی روبه‌رو شود. این شرایط و کشوقوسهای اداری تا جایی پیش رفت که سال ۹۷ تحریم‌های جدید آمریکا رسما کلید خورد و ذهنیت در مورد عرضه نفت خام در بورس انرژی به کل تغییر کرد. به‌صورت دقیق‌تر بدنه اجرایی دولت به این نتیجه رسید که به جای انتقادات دستورالعملی و ایرادات بخشنامه‌ای از بورس انرژی باید به‌عنوان بستری برای دور زدن تحریم‌ها و کمک گرفتن از توانمندی بخش خصوصی بهره برد تا جایی که حتی در جلسه سران سه قوه هم عرضه نفت خام مصوب شد تا رنگ و بویی قانونی به خود بگیرد و عرضه قطعی شود.این وضعیت اگرچه در شهریورماه و مهرماه سال گذشته اجرایی شد، ولی در نهایت اولین عرضه نفت خام در تاریخ ۶ آبان با عرضه یک میلیون بشکه‌ای نفت و معامله ۲۸۰ هزار بشکه‌ای نفت خام سبک صادراتی عملیاتی شد. از آن زمان تاکنون در ۷ مرحله عرضه نفت خام، ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت در سال ۹۷ عرضه شده که از این میزان یک میلیون و ۱۵هزار بشکه نفت هم به فروش رسیده است. البته در قانون بودجه سال جاری عرضه نفت خام و میعانات گازی به میزان نزدیک به ۶ میلیون بشکه در ماه قطعی شده؛ یعنی مهم‌ترین زیرساخت برای موفقیت عرضه‌های صادراتی نفت خام فراهم است.
رینگ گازی؛ بازاری نوظهور و جذاب
بهترین ابزارهای معاملاتی گویی در سخت‌ترین روزهای تجارت قرار است مورد استفاده قرار بگیرد. رینگ گازی بورس انرژی هم‌چنین سرنوشتی داشته است. اگرچه مدتی است که شاهد عرضه گاز مایع یا همان LPG در بورس انرژی هستیم ولی این حجم عرضه در ماه‌های اخیر میل به رشد پیدا کرده گویی ابزار بورس انرژی فقط در روزهای سخت تحریم است که باید مورد استفاده قرار بگیرد یعنی بورس انرژی همیشه در سخت‌ترین شرایط مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این واقعیت را باید جدی گرفت آن هم در شرایطی که میعانات گازی هم به عرضه‌های رینگ بین‌الملل افزوده شده است. از بهمن‌ماه سال ۹۷ عرضه میعانات گازی رونق گرفته است و رونق عرضه‌ها به احتمال قوی تداوم می‌یابد.اما تاریخ فعالیت و پیگیری‌های رینگ گازی بورس انرژی به دی‌ماه سال ۹۵ باز می‌گردد که مدیرعامل این شرکت در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» از راه‌اندازی قریب‌الوقوع این بازار خبر داده بود. اما باز هم باید منتظر تحریم‌ها باشیم تا این ابزار مهم نیز عملیاتی شود. کشور ما بیش از آنکه از ذخایر نفتی برخوردار باشد صاحب ذخایر گازی گسترده‌ای است و البته حجم سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه تداوم دارد. قطعا رینگ گازی بورس انرژی مستعدترین و به زبان عامیانه آینده‌دارترین بازار در بورس انرژی خواهد بود که به مرور زمان اهمیت خود را نشان می‌دهد اگرچه امید است تنها در روزهای سخت به یاد بورس انرژی نیفتیم.
گام‌های بزرگ ارزی اما نامحسوس
درخصوص تسویه وجوه حاصل از معاملات صادراتی گام‌های بزرگی در بازار سرمایه برداشته شده است ولی نمود چندانی ندارد و البته بهتر است همین‌گونه باشد اما نمی‌توان این تلاش‌ها را در بورس انرژی و سپرده‌گذاری مرکزی نادیده گرفت. تنها برای صادرات نفت خام شاهد بودیم که میزان پیش‌پرداخت حتما به‌صورت نقدی باید پرداخت می‌شد و برای تضمین معامله (به جای پرداخت وجه نقد) امکان تحویل ضمانت‌نامه بانکی از بانک‌های داخلی (به‌صورت ریالی) فراهم بود.پس از آن امکان داد و ستد نقدی برای تمامی وجه معامله هم به آزادی‌عمل معاملاتی اضافه شد ولی در نهایت شاهد هستیم که در آخرین عرضه ثبت شده نفت خام صادراتی در سال ۹۷، امکان پرداخت ۱۰۰ درصد ارزی هم فراهم شده است. اگرچه اغلب فعالان بازار توضیح بیشتری در این خصوص نمی‌دهند ولی همین مزیت را باید رخداد مهمی در بورس انرژی به شمار آورد که پتانسیل جدی برای گسترش حجم معاملات صادراتی را فراهم می‌آورد.
صادرات زمینی به مقصد کشورهای همسایه
محموله‌های سوخت به مقصد کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان، ارمنستان و سایر کشورهای منطقه اگرچه مدتی بود که در بورس انرژی با وقفه همراه شده بود ولی در هفته‌های پایانی سال گذشته شاهد از سر گرفته‌شدن آنها بودیم. این مطلب به این معنی است که در ضعف برخی از بازارهای هدف برای حمل و نقل دریایی، کشورهای همسایه به‌عنوان شرکایی قابل اتکا می‌توانند بازارهای مصرف پایداری برای محموله‌های سوخت به شمار روند. این وضعیت را باید بسیار مهم تلقی کرد زیرا اوج قدرت‌نمایی بورس انرژی در این معاملات به شمار رفته و می‌تواند نقش موثری در کاهش رقابت منفی بین تجار و واردکنندگان و البته نقش اصلی در بازاریابی منطقه‌ای برای این محموله‌ها ایفا کند. مقاصد صادراتی به کشورهای همسایه برای حمل و نقل زمینی هیچ‌گاه قابل تحریم نیست و نقل و انتقالات مالی آن و تسویه وجوه نیز دردسری برای تجارت این کالاها ایجاد نمی‌کند. با توجه به عرف معاملاتی در سال‌های اخیر در بورس انرژی یعنی قیمت‌گذاری بر مبنای نرخ دلار بازار آزاد یا همان دلار سنا (مطابق مکانیزم مصوب هیات مدیره بورس انرژی ایران)، اما و اگرهای ارزی تاثیر چندانی بر این شیوه معاملاتی بر جای نگذاشته و البته منافع شرکت‌های عرضه‌کننده نیز تامین می‌شود. این وضعیت عمومی به این معنی است که صادرات محموله‌های کوچک‌تر از حامل‌های انرژی را قطعا باید به بورس انرژی واگذار کرد.عدم امکان ایجاد رقابت منفی بین تجار و دقیق‌تر بین خریداران اصلی محموله‌های صادراتی در بازارهای هدف یکی از ویژگی‌های مهمی است که با داد و ستد فرآورده‌های سوختی در بورس انرژی به مقصد کشورهای همسایه تامین خواهد شد. نرخ کشف شده در این بازار به سادگی در دسترس همگان قرار خواهد داشت و پتانسیل ارزان‌فروشی در بازارهای صادراتی را محدود می‌کند و اگر قرار است نرخ کشف شده، قیمت مطلوبی برای بازارهای هدف باشد، سایر کشورها نیز می‌توانند از نرخ‌های موجود در بازار صادراتی بورس انرژی استفاده کرده و در نهایت با فرض احتساب هزینه حمل و نقل، قیمت‌های مدون و مشخصی با امکان اطلاع‌رسانی گسترده را در بر خواهد داشت.
پتانسیل‌های مغفول در بورس انرژی
بازارهای رسمی بستری جذاب و امن برای داد و ستد هستند و در اقصی نقاط جهان ابزارهای مالی موجود به کمک فعالان بازار آمده تا امکان استفاده حداکثری و گستره معاملاتی جذابی را رقم بزند.البته در کشورمان باید یک مزیت مهم دیگر را هم به کارکردهای بازارهای رسمی کالایی همچون بورس کالا و بورس انرژی افزود و آن کاهش بوروکراسی دولتی است. البته یکی از دلایل اصلی حمایت دولت از این ساز و کار معاملاتی نیز کاهش نقش‌آفرینی دولت در مراودات تجاری است. همین ویژگی مهم موجب شده تا بورس انرژی در صادرات و داد و ستد حامل‌های انرژی به‌عنوان یک کاتالیزور عمل کند و فرقی بین بازارهای داخلی و بازارهای صادراتی نخواهد بود.به رغم برخی اعطای مجوزها ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که هیچ بخش خصوصی تاکنون موفق نشده به سایر کشورها برق صادر کند. دلیل اصلی هم در یک ابهام برای قیمت سوخت عنوان شده اما نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری دارد. جذابیت صادرات برق برای شرکت‌های خصوصی مطلبی نیست که بتوان از کنار آن به سادگی عبور کرد و در آینده باز هم به این بحث مهم خواهیم پرداخت.
ارسال نظر