به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی قیمت خرید تضمینی گندم در قوانین دائمی، قانون برنامه ششم و لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد قیمت تضمینی گندم مورد کم‌توجهی قرار گرفته و قانون درخصوص آن نقض شده است. همچنین یارانه اعطایی، یارانه به مصرف‌کننده است و از سوی دیگر اطلاق یارانه برای خرید تضمینی گندم و اصولا تلقی یارانه کشاورزی در این خصوص صحیح نیست و با عنایت به اینکه قیمت‌گذاری و خرید محصولات اساسی مهم‌ترین‌ ابزار حمایت قیمتی در بخش کشاورزی محسوب می‌شود و با توجه به شرایط تورمی فعلی کشور می‌توان دریافت که افزایش اعتبار در لایحه بودجه ۱۳۹۸ نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۷، نمی‌تواند تکافوی افزایش هزینه‌های کشاورزان را بدهد.

در این گزارش تاکید شده است با توجه به اینکه فرآیند خرید تضمینی گندم یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای قیمت‌گذاری در اقتصاد ایران است و بخش عمده‌ای از جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد میزان یارانه‌ای که به این بخش اختصاص می‌یابد باید قابلیت تعدیل فشارهای تورمی موجود را داشته باشد. لذا اجرای تبصره «۶» قانون خرید تضمینی محصولات اساسی کشاورزی و تعیین نرخ ۱۹۱۳۲ ریالی برای گندم (خاص حداقلی قانون‌گذار) ضروری است و برای تأمین منبع مورد نیاز آن می‌توان از قطع یارانه صنف و صنعت که در عمل از قیمت‌گذاری نیز معاف هستند استفاده کرد.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین آمده است که در بودجه سال ۹۸ دولت برای تأمین بودجه خرید تضمینی گندم و یارانه نان با کمبود اعتباری نزدیک به ۱۶۰۵۰ میلیارد ریال مواجه خواهد شد.

این گزارش تاکید دارد در تبصره ۱۴ بند «الف» اعتباری معادل با ۶۱۴۵۰ میلیارد ریال بابت یارانه نان و خرید تضمینی گندم از محل منابع سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها در نظر گرفته شده و رقم مربوط به یارانه خرید تضمینی گندم نیز در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ به ۲۰ هزار میلیارد ریال افزایش یافته است. این ارقام در قانون بودجه سال ۱۳۹۷ به ترتیب ۳۳ هزار میلیارد ریال و ۱۷ هزار میلیارد ریال بوده است.

با توجه به نیاز ۵/ ۱۰ میلیون تنی مابه‌التفاوتی که دولت باید برای یارانه نان و خرید تضمینی گندم در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ در نظر می‌گرفت معادل با رقم ۹۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال خواهد بود این در حالی است که در لایحه بودجه ۱۳۹۸ به منظور تأمین اعتبار موضوع یارانه خرید تضمین گندم مبلغ ۲۰ هزار ریال در ردیف متفرقه فصل کشاورزی و منابع طبیعی و مبلغ ۶۱ هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال جهت یارانه نان و خرید تضمینی گندم در تبصره ۱۴ بخش هدفمندسازی یارانه‌ها در لایحه بودجه ۱۳۹۸ پیشنهاد شده است که مجموعا عددی برابر با ۸۱ هزار و ۴۵۰ هزار میلیارد ریال خواهد بود.

در بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس اشاره شده است اگر میانگین خرید تضمینی گندم از کشاورزان را با در نظر گرفتن (افزایش ۸۰۰ ریالی قیمت گندم دوروم و اصلاح درصد پاکی گندم) برابر با ۱۶ هزار و ۵۰۰ ریال در نظر بگیریم هزینه موردنیاز دولت برای خرید تضمینی گندم برابر با رقم ۱۷۳ هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال خواهد بود.

همچنین در صورتی که قیمت فروش گندم به خبازان و صنعتگران را به ترتیب ۶۵۰۰ و ۹۰۰۰ ریال در نظر بگیریم درآمد دولت از فروش گندم برابر با ۷۵ هزار و ۷۵۰ میلیارد ریال خواهد بود که در نتیجه مابه‌التفاوت خرید تضمینی گندم و فروش آن به بخش صنعت خبازان برابر با ۹۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال خواهد بود و معادل اعتباری است که دولت باید در لایحه بودجه ۱۳۹۸ برای خرید تضمینی گندم و یارانه نان پیش‌بینی می‌کرد.

طبق مقایسه ارقام پیشنهادی در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ برآوردهای صورت‌ گرفته جهت تنظیم گندم مورد نیاز بخش خبازان و صنعت، دولت برای تأمین بودجه در این بخش با کمبود اعتباری نزدیک به ۱۶۰۵۰ میلیارد ریال مواجه خواهد شد.در این گزارش تأکید شده که یارانه نان ارتباطی با تولید گندم ندارد و یارانه پرداختی به مصرف‌کنندگان است، ارزان خریدن گندم کشاورزان مالیاتی است که از کشاورزان گرفته شده و صرف یارانه پرداختی مصرف‌کنندگان می‌شود.در این گزارش با تأکید بر اینکه نرخ خرید تضمینی گندم بر اساس قانون مراعات نشده، تاکید شده است: بر اساس ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری، توجه به شرایط تولید و ویژه‌ بازار آمده است که «دولت هر ساله متناسب با شرایط تولید و بازار محصولات تحت سیاست خرید و قیمت تضمینی را انتخاب و اعلام نماید». مفهوم آن این است اگر لازم شد برای جلوگیری از قاچاق، جلوگیری از مصرف گندم خوراکی به‌عنوان خوراک دام، جلوگیری از تغییر ترکیب کشت متاثر از پایین بودن نرخ خرید تضمینی گندم و... دولت با قیمت بالاتر برای گندم و بهبود نرخ مبادله به نفع گندم از اختلالات فوق جلوگیری کند.

در این گزارش اضافه شده که بر اساس ماده ۳۱ قانون برنامه ششم توسعه نیز دولت باید پرداخت پول کشاورزان بابت خرید تضمینی را به موقع انجام دهد و در صورت وقفه جبران خسارت کند اما در سال گذشته حداقل ۸۰ میلیارد تومان جبران به علت تاخیر در پرداخت‌های خرید تضمینی گندم از کشاورزان وجود داشت که پرداختی صورت نگرفت و امسال نیز اثری از اجرای حکم قانونی در لایحه بودجه مشاهده نمی‌شود.در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اشاره شده است که تعیین نرخ ۱۶ هزار ریال برای گندم در سال آینده بیانگر اخذ مالیات پنهان حداقل ۳۲۴۵ ریال به ازای هر کیلوگرم گندم از کشاورزان خواهد بود.