«دنیای اقتصاد» تجربه های جهانی عرضه نفت در بورس را بررسی کرد
ورود ایران به باشگاه بورس های نفت جهان
فرصت های جدید جهانی برای نفت ایران
روابط تجاری ایران و اروپا هر روز در حال کامل‌تر شدن است و در صورتی که این روابط با معاملات نفت خام به‌صورت یورو در بورس انرژی تکمیل شود به این معنی است که پتانسیل کشف نرخ با یورو برای نفت خام ایران ایجاد خواهد شد. شاید در نگاه اول این نکته چندان مهم به نظر نرسد ولی واقعیت آن است که این معاملات برای اولین بار در جهان آن هم در یک بورس نفتی محض آغاز شده و خود اتحادیه اروپا از این مزیت برخوردار نیست. هم‌اکنون در جهان چهار بازار اصلی برای کشف نرخ نفت خام وجود دارد که سه بازار لندن، نیویورک و دبی با دلار آمریکا به کشف نرخ نفت خام و فرآورده‌ها می‌پردازند و جدیدترین بازار یعنی بازار شانگهای با یوآن چین به کشف نرخ می‌پردازد.
ذات رونق و توسعه بازار چین با یوآن به قدری مهم است که نشان می‌دهد داد و ستد نفت خام با دلار نه تنها یک اصل غیرقابل انکار نیست بلکه شاهد شکست روزشمار قیمت‌گذاری دلاری هستیم. در این شرایط شاید لقمه آماده‌ای برای بازارهای اروپایی فراهم شده باشد تا آنها نیز وارد فرآیند کشف نرخ با یورو شوند اگرچه توسعه این ساز و کار معاملاتی به ارتباط بین ایران و اتحادیه اروپا بستگی خواهد داشت ولی این مزیت و دقیق‌تر آغاز به کار این شیوه معاملاتی خود به معنی ابزار چانه‌زنی و فرصت مهمی برای ارتباط بیشتر نفتی ایران و اروپا خواهد بود. تجربه نشان داده است که تمامی بازارهای سرمایه و به‌خصوص بازارهای کالایی از روندهای تجربه‌شده و مورد پذیرش استقبال می‌کنند و دقیق‌تر آنکه جذابیت‌های این شیوه معاملاتی به قدری زیاد است که فکر و ذکر اغلب مدیران بورس کالایی معتبر در اتحادیه اروپا را به خود معطوف می‌سازد.
این ویژگی در شرایطی جذاب‌تر خواهد شد که ارتباط بین بورسی نیز برقرار شود؛ یعنی ذات معاملات با یورو هم در ایران و هم در سایر کشورها در یک زمان آغاز شود و البته آغاز به کار این شیوه معاملاتی در بورس انرژی به معنی استارت قدرتمندی برای نرخ‌گذاری نفت خام در بازارهای اتحادیه اروپا خواهد بود.به جرات می‌توان گفت که این شیوه معاملاتی مزیت‌هایی فراتر از تصور اروپایی‌ها را برای آنها فراهم می‌سازد و آن قدر جذاب است که احتمال نادیده گرفتن آن را محدود می‌سازد. از هم‌اکنون می‌توان به موفقیت این شیوه داد و ستد یقین داشت به‌ویژه در شرایطی که جایگاه ایران در بازارهای جهانی نفت خام به هیچ عنوان قابل نادیده گرفتن نیست و رخدادهای هفته‌های اخیر، رفتار آمریکا و نوسان قیمت نفت‌خام نیز چنین واقعیتی را مشهود ساخته است.
بورس دبی و فرصت های ایران
مقایسه بورس دبی موسوم به DME با وضعیت معاملاتی نفت خام ایران نشان می‌دهد که موارد ذکر شده نه تنها دور از دسترس نیست؛ بلکه تنها به حمایت بخشی از نفت خام تولیدی در کشورمان نیاز دارد آن‌هم در وضعیتی که پتانسیل تولید ایران بسیار بیش از آمارهای صادراتی فعلی است.
آمارها نشان می‌دهند غالب معاملات مشتقه در بورس انرژی دبی بر‌اساس نفت پایه عمان است و این بازار بر مبنای عرضه فیزیکی این نوع نفت، معاملات مشتقه خود را گسترش داده است؛ یعنی توانمندی‌های ذاتی این بورس در امارات چندان هم برجسته نیست. از سوی دیگر حجم نفت تحویلی بورس دبی بر پایه نفت خام عمان در سال ۲۰۱۵ برابر با ۲۱۶ میلیون و ۱۶۳ هزار بشکه بوده که در سال ۲۰۱۶ به ۲۶۰ میلیون و ۶۸۸ هزار بشکه افزایش یافته است. این در حالی است که با فرض ۳۶۵ روز عرضه فیزیکی نفت خام، این بورس روزانه ۷۱۴ هزار بشکه نفت را به‌صورت فیزیکی تحویل داده که به‌صورت واقع‌بینانه تنها یک‌سوم از نفت صادراتی ایران به شمار می‌آید.
این در حالی است که بخشی از نفت تولیدی عراق موسوم به سومو هم در بورس دبی مورد معامله قرار گرفته است که جذب این نوع نفت هم در بورس انرژی ایران با فرض قرابت‌های سیاسی چندان دور از ذهن نیست. از سوی دیگر تمامی نفت خام عمان در بازار مشتقه مورد معامله قرار نمی‌گیرد بنابراین در مقام مقایسه توانمندی‌های واقعی این بازار بسیار کمتر از چیزی است که به نظر می‌رسد.
نگاهی به ساختار معاملات و سابقه بورس دبی موارد مهم‌تری را برجسته می‌سازد؛ یعنی در سال‌هایی که ایران حداقل در رسانه‌ها داعیه‌دار تشکیل بورس نفت شد، بورس شیکاگو موسوم به CME به‌صورت هیجانی و دقیق‌تر انفجاری به توسعه عجیب و غریب DME پرداخت تا مبادا ذات قیمت‌گذاری نفت و فرآورده‌ها به ایران برسد. حتی با فرض تمامی این موارد هم بورس دبی نتوانسته جایگاهی در خور توجه به دست آورد و حال که ذهنیت تصمیم‌سازان اقتصادی در کشور بر عرضه واقعی نفت خام در بورس انرژی قرار گرفته است بهتر است همه واقعیت‌های این بازار را در گام اول شناخته و در گام دوم به رسمیت بشناسیم و از آنها تبعیت کنیم زیرا مزیت‌هایی به همراه دارد که هم‌اکنون قابل درک نیست.
میانبر بزرگ بازار سرمایه برای بین‌المللی شدن
جذابیت ایجاد بورس نفت با یورو برای اروپایی‌ها را باید یک واقعیت غیرقابل انکار به شمار آورد حتی اگر در ادبیات آنها مورد توجه قرار نگیرد. البته برای آغاز به کار قدرتمند یک بازار فقط جذابیت کافی نیست بلکه باید گام‌هایی عملی و ملموس برداشته شود. بازار سرمایه در کشور هم‌اکنون لقمه چرب و نرمی در اختیار دارد که به کمک آن می‌تواند سریع‌تر از هر زمان دیگری به سمت بین‌المللی شدن حرکت کند اگرچه تغییر بسیاری از ذهنیت‌ها و پارادایم‌های اجرایی را باید در این چارچوب پذیرفت. مهم‌ترین زیرساخت مورد نیاز توسعه هر چه بیشتر بورس انرژی است که البته همین مطلب نکات جالبی را در بر دارد. به‌عنوان یک نمونه مشخص سودآوری واقعی (EPS) بورس انرژی چندان بالا نیست ولی در بازار سرمایه شاهد هستیم که یکی از سریع‌ترین رشدهای قیمتی را همین سهم به خود اختصاص داده است. این مطلب نشان می‌دهد که ذات توسعه آینده بورس انرژی از طرف سرمایه‌گذاران پذیرفته شده است و آینده درخشانی را برای این بازار تصور کرده‌اند. از این واقعیت نمی‌توان غافل شد بنابراین توسعه فوق پیشرفته این بازار مطالبه‌ای عمومی از این بخش مهم از بازار سرمایه است. بازار سرمایه نیز می‌تواند از این واقعیت به‌عنوان یک میانبر بزرگ برای بین‌المللی شدن خود بهره ببرد و با حمایت همه‌جانبه و واقعی از این بازار و حتی پذیرش بخشی از هزینه‌های اجرایی و همکاری بیشتر و حمایت‌های همه‌جانبه، اولین گام بسیار بزرگ و واقعی را برای بین‌المللی شدن بازار سرمایه بردارد.
مزیتی بیش از حد تصور برای اروپایی‌ها
ذات داد و ستد نفت خام در بورس انرژی یا همان عرضه فیزیکی آن‌هم با ارز یورو به معنی ایجاد بستر بسیار مهم برای رونق معاملات نفتی و همچنین جذب سرمایه‌های بسیاری است که به داد و ستد در بورس انرژی و معاملات نفت خام و فرآورده‌ها تمایل دارند. این مطلب با توجه به تجربیات داخلی و جهانی به دو ساختار کاملا متفاوت ولی هم‌راستا منتهی خواهد شد؛ یکی داد و ستد اوراق سپرده نفتی در بورس انرژی و از آن مهم‌تر معاملات آتی نفت خام. این دو داده هم‌راستا به این معنی است که معامله‌گران خرد نیز می‌توانند به کمک یورو در معاملات جانبی نفت خام ایفای نقش کنند و فرآیندی جدید را شاهد باشیم. به‌صورت دقیق‌تر این معاملات دیگر از نوسان قیمت ارز مبراست یعنی در تکانه‌های ارزی هیچ تاثیری بر نوسان قیمت‌ها و حجم داد‌و‌ستد را شاهد نخواهیم بود که این یکی از مزیت‌های بسیار مهم در بازارهای داخلی است. از سوی دیگر بستر این شیوه‌های معاملاتی هم‌اکنون در ساختارهای فنی، نرم‌افزاری و حتی سخت‌افزاری بازار سرمایه وجود دارد و تجربیات پیشین این ادعا را تایید می‌کند.
تجربه نشان داده است که برای راه‌اندازی معاملات آتی قدرتمند در ابتدا به ایجاد بستری فیزیکی برای بازار نیاز داریم یعنی در فاز اول نیاز است که ذخایری برای نگهداری نفت خام ایجاد شود تا بر اساس آن ذخایر و موجودی آنها داد و ستد فیزیکی نفت در چارچوب اوراق سپرده کالایی ترسیم شود ولی این همه ماجرا نیست.
ذات بازار نفت و فرآورده‌ها مخصوصا انواع بین مجتمعی با ساختارهای مرسوم در بازارهای کالایی متفاوت است یعنی در این بازارها ذات انبارکردن ذخایر نه تنها توجیه نداشته، بلکه به یکی از دشواری‌های بازارها بدل شده است، زیرا فرآیندهای تولید و داد‌و‌ستد پیوسته است و ذخایر اغلب در مسیر خطوط لوله جابه‌جا شده و بعضا موجودی نفت در لوله‌ها به‌عنوان یکی از داده‌های مهم برای کمیت ذخایر مورد استفاده و مخابره قرار می‌گیرد. این مطلب به آن معناست که ذات بازار نفت خام در جهان تنها بازار فیزیکی و معامله کالای موجود نیست، بلکه دورنمای نوسان نرخ و تحویل در آینده به‌عنوان یک اصل در بازارهای حوزه انرژی مدنظر قرار می‌گیرد. به‌عنوان یک نمونه مشخص می‌توان از معاملات برق در بورس انرژی نام برد که در چارچوب سلف استاندارد (موازی) مورد معامله قرار می‌گیرد یعنی قبل از موعد تحویل داد‌و‌ستد آن به پایان رسیده و در زمان تحویل که اغلب یک تا ۳ ماه آینده است حامل انرژی تحویل خواهد شد.
این ویژگی مهم فنی موجب شده تا در بازارهای جهانی داد و ستدهای آتی مدنظر قرار بگیرد یعنی نفتی که هنوز تحویل نشده مورد معامله قرار می‌گیرد؛ کشف نرخ شده و در زمان مقرر تحویل فیزیکی آن (بعضا) صورت می‌پذیرد. این مطلب ناخودآگاه به معنی ضرورت ایجاد بازار آتی نفت در بستر بورس انرژی در آینده‌ای نزدیک است و اگر قصد داشته باشیم در کنار معاملات، از پتانسیل کشف نرخ و ایجاد بازاری برای تعیین ذهنیت‌های قیمتی در آینده نیز برخوردار شویم، ایجاد بازار آتی یک ضرورت غیرقابل اغماض است. معاملات آتی در این چارچوب چند ویژگی بسیار مهم دارد: اول آنکه نوسان ارزش ریال و دقیق‌تر قیمت یورو در ذات این معاملات مستتر است و تنها برای معامله‌گران داخلی به کاهش یا افزایش جذابیت‌های خرید و فروش منتهی خواهد شد. اهمیت این داده از آن جهت بسیار مهم است که در تکانه‌های ارزی ماه‌های گذشته در بورس انرژی هیچ تاثیر قابل توجه و بزرگی در حجم معاملات رخ نداد و نشان می‌دهد که این بازار از این مسیر از امنیت کافی برخوردار است. این ویژگی مهم را باید از آن جهت برجسته شمرد که هم‌اکنون در بورس کالا در حال برنامه‌ریزی مکانیزمی برای معاملات طلا هستند که از نوسان قیمت ارز مستثنی باشد و این رویکرد به‌عنوان یکی از اهداف بورس کالا مورد توجه قرار گرفته است.
این ویژگی ناخودآگاه در معاملات خرد نفت خام در بورس انرژی وجود دارد و همین ویژگی به معنی آن است که بستری امن برای معاملات ارزی نفت خام نیز ایجاد خواهد شد، بنابراین پتانسیل جذب سرمایه‌های سرگردان ارزی در بازار داخلی نیز در این فرآیند وجود داشته و دارد. این ویژگی قطعا برای تصمیم‌سازان ارزی و ارگان‌هایی که مدیریت و نوسان قیمت ارز برای آنها مهم است نیز جذاب خواهد بود اگرچه این موارد تنها بخش بسیار محدودی از جذابیت‌های آتی ارزی نفت خام است.
مهرماه هزار میلیارد تومانی و رکوردشکنی تاریخی
ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس انرژی هر روز رکوردهای جدیدی ثبت می‌کند و آخرین رکورد آن داد و ستد نزدیک به ۱۱۰۰میلیارد تومانی مهرماه (تاکنون) است که هم رکورد تاریخی ارزش معاملات ماهانه را تاکنون شکسته است و هم نشان‌دهنده پتانسیل‌های این بازار برای جذب عرضه نفت خام صادراتی است. به‌صورت دقیق‌تر بورس انرژی هم‌اکنون به موفقیت‌هایی دست یافته است که تاکنون نه تنها تجربه نشده، بلکه یک رؤیا در سال‌های گذشته به شمار می‌رفت. به‌عنوان نمونه ارزش معاملاتی بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومانی تنها در مهرماه تاکنون برابر است با ارزش معاملات این بازار در سال گذشته تا اواخر تیر یعنی مهرماه سال جاری شاهد رشد ارزش معاملات در زمانی نزدیک به ۴ ماه ابتدایی سال گذشته هستیم.
آمارها نشان می‌دهند که تا پایان هفته جاری ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس انرژی به یک هزار و ۹۷ میلیارد تومان رسیده که همین رقم به نسبت (تمامی) روزهای معاملاتی در مهر سال گذشته رشدی ۵/ ۱۴ درصدی را نشان می‌دهد. این آمارها نشان می‌دهد که سال جاری ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس انرژی به بیش از ۵ هزار و ۳۴۴ میلیارد تومان رسیده؛ آن‌هم در وضعیتی که ارزش معاملات کل سال ۹۶ رقمی نزدیک به ۴ هزار و ۵۸۰ میلیارد تومان بوده است.
بدبینانه‌ترین برآوردها برای ارزش معاملات بازار فیزیکی در مهرماه سال جاری رقمی نزدیک به هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان است که از آخرین رکورد این بازار در شهریور ۹۷ حدود ۲۵ درصد بیشتر است. تقویت توانمندی‌های بورس انرژی، رشد قیمت‌ها و همچنین افزایش حجم عرضه و تقویت آزادی‌عمل این بازار را می‌توان دلایل اصلی این رشد ارزش معاملات به شمار آورد، ولی با توجه به شتاب رشد ارزش معاملات و انتظار برای ورود محموله‌های صادراتی نفت خام، می‌توان انتظار رشد بیشتر ارزش معاملات را مدنظر قرار داد. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که رشد قیمت‌ها با فرض تغییر در نرخ ارز مهم‌ترین دلیل رشد ارزش معاملات در بورس انرژی بوده است و هنوز فضا برای خودنمایی بیشتر حجم عرضه‌ها به‌صورت کامل و جامع خودنمایی نکرده است.
عرضه نفت قطعی است
بوی نفت صادراتی در بورس انرژی پیچیده است و می‌توان گفت عرضه نفت خام صادراتی تا قبل از پایان مهرماه در این بازار مالی قطعی شده است. جزئیات معاملات نفت هم منتشر شده و تمامی این موارد و مخصوصا الزامات قانونی موجب شده تا روزشمار عرضه نفت خام در بورس انرژی آغاز شود. به نظر می‌رسد وزارت نفت محدودیتی برای حجم عرضه در بورس انرژی قائل نباشد، بنابراین بخش اعظم تقاضای ثبت شده در این بازار از پتانسیل خرید برخوردار خواهد بود؛ اگرچه عرضه یک میلیون بشکه‌ای گام اول برای آغاز معاملات خواهد بود. به گزارش روزهای قبل «دنیای اقتصاد» شیوه معاملات؛ تسویه ۲۰ درصد ریالی و ۸۰ درصد ارزی است. متقاضیان خرید برای شرکت در معامله، باید ۱۰درصد ارزش سفارش را به‌صورت ریالی به میزان پیش پرداخت قبل از عرضه به حساب اعلامی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز کنند که در صورت انجام معامله؛ این رقم بخشی از ۲۰درصد ریالی محسوب خواهد شد و مابقی به‌صورت ارزی با یورو تسویه می‌شود. همچنین تحویل نفت‌خام به خریداران در محموله‌های حداقل ۵ هزار تنی (معادل حدود ۳۵ هزار بشکه استاندارد) قابل انجام است، البته خریداران می‌توانند با تجمیع قراردادهای خرید، نسبت به برداشت محموله‌های بزرگ‌تر اقدام کنند. رقم معاملاتی ۵ هزار تن رقم بزرگی نیست و در بورس انرژی بارها این ارقام در بازارهای داخلی و صادراتی مورد معامله قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه رکورد حجم معاملات ماهانه در بورس انرژی نزدیک به ۴۰۰ هزار‌تن بوده است.
ارسال نظر