کشف پریمیوم؛ ابزاری مهم در بسترسازی معاملات بلندمدت
امکان پوشش ریسک به این معناست که صنعتی که در معرض ریسک قیمت قرار دارد، نسبت به پذیرش میزان ریسک موجود تصمیماتی اتخاذ کند. روش‌های سنتی مختلفی برای مدیریت ریسک ناشی از نوسان قیمت‌ها وجود دارد که به عنوان مثال می‌توان از نگهداری ذخایر احتیاطی، تنوع‌بخشی به محصولات و بیمه‌ها نام برد. اما تجربیات موجود نشان می‌دهد که روش‌های مذکور در بلندمدت پاسخگوی نیاز جامعه به مدیریت ریسک نبوده و برخی از آنها حتی در کوتاه‌مدت نیز از کارآیی قابل قبولی برخوردار نیستند. عمده‌ترین راهکاری که امروزه برای مدیریت ریسک ناشی از نوسان قیمت‌ها به کار می‌رود استفاده از ابزارهای مالی نوین نظیر قراردادهای آتی و اختیار معامله در بورس‌های کالایی است و طیف وسیعی از فعالان صنعت وکشاورزی می‌توانند از ابزارهای موجود در آن برای پوشش ریسک استفاده کنند.
کشف قیمت فرآیندی است که از طریق آن قیمت‌های صحیح و عادلانه کالاها از برآیند تقابل نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و یکی دیگر از رسالت‌های مهم بورس کالای ایران به شمار می‌رود. در تمامی بازارهای بورس کالای ایران که بر اساس ابزارهای معاملاتی مشخصی شکل گرفته‌اند، رقابت برای تعیین قیمت کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا انجام می‌گیرد. از این رو بورس کالا می‌تواند مرجع قیمت کالاها تلقی شود. کالایی که در بورس پذیرفته می‌شود، در یک بازار رقابتی با حجم قابل قبولی از عرضه و تقاضا کشف قیمت می‌شود و توان برنامه‌ریزی و تحلیل فعالان اقتصادی را افزایش خواهد داد به ویژه زمانی که قیمت‌ها برای آینده تعیین می‌شود. بازار قراردادهای آتی و پیمان‌های آتی جهت‌گیری عمومی قیمت‌ها را در آینده برای فعالان اقتصادی مشخص کرده و راهگشای برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای آنها خواهند بود.
سومین خدمت اصلی که بورس کالای ایران ارائه می‌دهد قراردادهای منجر به تحویل فیزیکی است. اغلب قراردادهای بورس کالا با نام تجاری مشخص شده، با شکل و مقداری مشخص منتهی به تحویل فیزیکی می‌شوند. تحویل‌هایی که اتفاق می‌افتد، منعکس‌کننده عرضه و تقاضای بازار هستند. بورس کالای ایران گزارش‌های مربوط به معاملات روزانه را که شامل این اطلاعات می‌شود و نقش مهمی در برآورد قیمت‌های بازار دارد، جمع‌آوری و اعلام می‌کند. در معاملاتی مانند گواهی سپرده که پیوسته و مدت‌دار هستند نظارت بر انبارها موجب اطمینان طرفین از استاندارد بودن کالا و شرایط نگهداری آن می‌شود.
تقویت محیط سرمایه‌گذاری سبب می‌شود که سرمایه مورد نیاز واحدهای اقتصادی کشور از داخل کشور تامین شود. یکی از کارکردهای ابزارهای مالی، استفاده از آنها برای سرمایه‌گذاری و کسب سود معقول با سرمایه‌گذاری به وسیله محیط ایجاد شده توسط این ابزارها است. به عنوان مثال افراد با خرید واحدهای صندوق‌های کالایی می‌توانند از نوسانات معقولی که در بازار کالاها ایجاد می‌شود بهره‌مند شوند. این نوع سرمایه‌گذاری مانند سایر سرمایه‌گذاری‌های بورسی نوعی پوشش ریسک را در ذات خود دارد. به عنوان مثال یک واحد تولیدی می‌تواند برای پوشش ریسک افزایش قیمت مواد اولیه خود روی صندوقی با ترکیب کالاهای مورد نظر سرمایه‌گذاری کند.
تامین مالی فعالان اقتصادی به خصوص در شرایطی که اقتصاد با شرایط رکودی و پایین بودن حجم فعالیت‌های اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، یکی از مهم‌ترین کارکردهای ابزارها و بازارهای بورس کالای ایران برای فعالان اقتصادی است. ازجمله ویژگی‌های این ابزارها می‌توان به کارآیی، سرعت، تامین مالی بر اساس تولید و تامین مالی ارزان‌قیمت اشاره کرد. بارزترین ابزار تامین مالی که در حال حاضر در بورس کالای ایران مورد استفاده تولیدکنندگان قرار می‌گیرد، قراردادهای سلف و سلف موازی استاندارد است. گواهی سپرده کالایی، اوراق خرید دین و صندوق کالایی نیز از دیگر ابزارهای تامین مالی در بورس کالای ایران می‌باشند.
در بازارهای شکل گرفته در بورس کالای ایران مبادله کالاها بر اساس استاندارد و کیفیت مشخص صورت می‌پذیرد و تنها امکان مبادله کالاهایی میسر است که استانداردهای مشخص‌شده را احراز کنند. بنابراین تولیدکنندگان ملزم به ارتقای کیفیت تولید خود هستند. از طرف دیگر تولیدکنندگان با عرضه محصول خود در بازارهای بورسی آن را در معرض دید عموم قرار می‌دهند. آنان بدون صرف هزینه اضافی کالا و برند خود را در بازار معرفی می‌کنند و درعین‌حال بورس کالا نیز با معرفی ابزارهای جدید بورسی و ایجاد جذابیت‌هایی متناسب با گروه‌های مختلف فعال در حوزه اقتصاد کالایی موجبات افزایش اقبال عمومی برای حضور در بازارهای بورسی را فراهم می‌کند.
دولت با استفاده از اطلاعات موثقی که در بورس ایجاد می‌شود می‌تواند ضرورت یا عدم ضرورت موضوعات اقتصادی مدنظر خود را ارزیابی کرده و راهکارهای متناسب با آنها را اتخاذ کند. بورس کالای ایران در زمینه‌های دیگر ازجمله تنظیم بازار کالاهای استراتژیک، ظرفیت همکاری با دولت را دارد و دولت می‌تواند اجرای سیاست‌های نظارتی خود را در مبادلات کالاهای استراتژیک به بورس واگذار کند. استفاده از ظرفیت‌های بورس کالای ایران در اجرای سیاست‌های تنظیم بازار در نهایت موجب کاهش هدررفت منابع، برنامه‌ریزی دقیق، اقدام به‌موقع و جلوگیری از وقوع بحران می‌شود. تا کنون بستر معاملات قراردادهای نقد، نسیه، سلف، آتی و اختیار معامله و اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا شامل گواهی سپرده کالایی، سلف موازی استاندارد و صندوق‌کالایی در این بورس با هدف تحقق بخشیدن به کارکردهای مذکور فراهم شده است و در روزهای اخیر ضوابط مربوط به ابزار جدیدی تحت عنوان قرارداد کشف پریمیوم از سوی شورای‌عالی بورس و اوراق‌بهادار تصویب و ابلاغ شد.
قرارداد کشف پریمیوم
کشف پریمیوم نوعی قرارداد است که به موجب آن، مقدار معینی مابه‌التفاوت نسبت به قیمت مبنا مورد توافق طرفین معامله قرار می‌گیرد و طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده کالا را بر اساس قیمت نهایی که عبارت است از: قیمت مبنا به‌علاوه مابه‌التفاوت توافق شده معامله کنند. بر این اساس در ابتدای انجام توافق، طرفین باید قسمتی از ارزش حدودی معامله را نزد اتاق پایاپای به عنوان وجه‌الضمان تودیع کنند. قراردادهای کشف پریمیوم معاملاتی است که در آن یک قیمت مبنا (به عنوان مثال قیمت محصول در یکی از بازارهای جهانی) برای استعلام قیمت در سررسید در اطلاعیه عرضه اعلام شده و خریداران تنها بر روی صرف یا کسری قیمت نسبت به قیمت مبنا، باهم به رقابت می‌پردازند، بنابراین قیمت در سررسید قرارداد برای تسویه معامله، برابر است با آخرین قیمت مبنا با لحاظ صرف (Premium) یا کسری (Discount) که در زمان انعقاد تعیین شده است.طبق تعریف دستورالعمل، قرارداد کشف پریمیوم «قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می‌شود و طی آن مابه‌التفاوتی مورد توافق طرفین معامله قرار می‌گیرد و طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده (تحویل، حمل یا بارگیری) کالا را بر اساس قیمت نهایی (قیمت مبنا به‌علاوه مابه‌التفاوت توافق شده) معامله کنند. خریدار بخشی از ثمن معامله را در زمان توافق، به فروشنده پرداخت و تسویه مابقی وجه متعاقبا و بر اساس شرایطی انجام می‌شود که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌شود.»
برای روشن شدن موضوع قرارداد پریمیوم فرض کنید که شخصی نیازمند کالای مشخصی در آینده باشد و شخص دیگری نیز توانایی تامین این کالا را برای آینده داشته باشد. این دو شخص می‌توانند وارد معامله شده و کالا را برای آینده مورد معامله قرار دهند، ولی مهم‌ترین نکته در مورد این معامله بحث قیمت مبادله کالا در آینده و در زمان تحویل است. طرفین معامله می‌توانند قیمت کشف‌شده در یک بازار قابل قبول دیگر یا قیمتی که از سوی یک مرجع مشخص معرفی می‌شود را به عنوان قیمت مبنا انتخاب و توافق کنند که قیمت نهایی (قیمت مبادله) برابر قیمتی با مابه‌التفاوت مشخص نسبت به قیمت مبنا باشد. واژه پریمیوم درحقیقت همین مابه‌التفاوت ذکر شده است و برای کشف شفاف آن، باید عرضه و تقاضا در قالب یک بازار به رقابت بپردازند. به عنوان نمونه اگر نوع مشخصی از فولاد در کشور مورد معامله قرار می‌گیرد، برای معاملات آینده آن می‌توان بازار کشف پریمیوم را راه‌اندازی کرد که در آن خریدار و فروشنده متعهد به مبادله کالا در آینده بر اساس نرخ مرجع قیمتی تعیین شده (مثلا آخرین قیمت تسویه این کالا در بورس فلزات لندن(LME) با احتساب پریمیوم کشف‌شده هستند. فرض کنید پریمیوم توافق شده در زمان عقد قرارداد ۵ دلار در واحد و در سررسید قرارداد کشف پریمیوم آخرین قیمت تسویه در بورس فلزات لندن ۶۰ دلار در واحد باشد، درنتیجه در سررسید این مبادله بر اساس قیمت ۶۵ دلار در واحد انجام خواهد پذیرفت.همان‌طور که اشاره شد مکانیزم این قرارداد به‌گونه‌ای است که در ابتدای انجام توافق، طرفین باید قسمتی از ارزش حدودی معامله را نزد اتاق پایاپای به عنوان وجه‌الضمان تودیع کنند. در این قرارداد، ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﻣﺒﻠﻎ ﻳﺎ درﺻﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ برای ﻣﺤﺎسبه ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺒﻨﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﺎ از ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺒﻨﺎ ﻛﺴﺮ میﺷﻮد و قیمت مبنا ﻗﻴﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در اﻃﻼﻋﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ، از سوی ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮرس اﻋﻼم می‌شود.به این ترتیب، ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ نهایی زمانی بین طرفین منعقد می‌شود ﻛﻪ در ﻗﺮارداد کشف پریمیوم، ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻃﺒﻖ ﺿﻮاﺑﻂ بورس شده‌اند. اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻛﺸﻒ ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ، از سوی ﺑﻮرس ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﻛﺸﻒ ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮارداد ﻧﻘﺪ، نسیه ﻳﺎ ﺳﻠﻒ ﻣﻨﻌﻘﺪ می‌شود. ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ در این قراردادها از فرمول توافق شده بین طرفین و پریمیوم کشف شده قابل محاسبه است.
فرآیند معاملات در قرارداد کشف پریمیوم
عرضه کننده برای انجام قرارداد کشف پریمیوم در بورس کالای ایران لازم است تا فرم سفارش فروش که در آن مشخصات قرارداد کشف پریمیوم و قرارداد نهایی که در قرارداد کشف پریمیوم بر آن توافق می‌شود را تکمیل و به کارگزار خود ارائه کند. این فرم از طریق کارگزار به بورس ارائه می‌شود و بورس براساس اطلاعات این درخواست و سایر مقررات اطلاعیه عرضه را تدوین و به اتاق پایاپای جهت اخذ تضامین از فروشنده ارائه می‌کند. اتاق پایاپای طبق ضوابط تضامینی را که بتواند براساس آن ایفای تعهدات فروشنده را در مقابل خریدار کنترل کند مشخص کرده و از عرضه‌کننده دریافت می‌نماید. پس از موافقت اتاق پایاپای، بورس اطلاعیه عرضه را در تارنمای رسمی خود منتشر می‌کند.
متقاضیان خرید پس از تودیع تضامین طبق ضوابط اتاق پایاپای، با مراجعه به کارگزار اقدام به ثبت سفارش خرید می‌کنند. کشف نرخ در قرارداد پریمیوم به روش حراج صورت می‌گیرد. در این روش قیمت پایه پیشنهادی عرضه کننده برای پریمیوم طبق اطلاعیه عرضه مبنای کشف نرخ است. بسته به تصمیم عرضه‌کننده و متقاضیان خرید قیمت کشف شده در حراج می‌تواند پایین‌تر، برابر یا بالاتر از این قیمت باشد.پس از انجام معامله، خریداران باید در مهلت تسویه‌ای که در اطلاعیه عرضه مشخص شده است اقدام به تسویه قرارداد کشف پریمیوم کنند. در تسویه قرارداد کشف پریمیوم خریدار باید طبق اطلاعیه عرضه بخشی از ثمن معامله نهایی که فروشنده مطالبه کرده است را پرداخت کرده و طبق اطلاعیه عرضه تضامین لازم را برای معامله نهایی نزد اتاق پایاپای تودیع کند. اتاق پایاپای پس از تسویه معامله از سوی خریدار، بخشی از ثمن معامله را که خریدار پرداخت کرده است به حساب فروشنده واریز می‌کند.یک روز کاری قبل از تاریخ معامله نهایی، بورس قیمت معامله نهایی را براساس قرارداد کشف پریمیوم محاسبه و به اتاق پایاپای برای محاسبه و اخذ تضامین عرضه‌کننده اعلام خواهد کرد. عرضه‌کننده مکلف است نسبت به تودیع تضامین به اتاق پایاپای یا درخواست تضامین به روش نگهداری وجه اقدام کند. در روش نگهداری وجه، ثمن قرارداد نهایی که از سوی خریدار پرداخت می‌شود تا زمان ارائه فرم تحویل کمی و کیفی که فروشنده از خریدار پس از تحویل کالا اخذ می‌کند، نزد اتاق پایاپای نگهداری می‌شود.در روز مشخص شده برای انجام معامله نهایی طبق اطلاعیه عرضه و قیمت معامله نهایی که بورس محاسبه کرده است، معامله نهایی بین خریدار و فروشنده از سوی بورس انجام می‌شود و طرفین براساس نقد یا سلف بودن قرارداد نهایی، به تعهدات خود در مقابل هم عمل می‌کنند.
ارسال نظر