در یک گزارش تحلیلی بررسی شد
کارنامه فولادی ایران در سال ۲۰۱۷
همان‌طور که چهار سال قبل پیش‌بینی شد رتبه جهانی تولید فولاد خام ایران در سال ۲۰۱۷ از ۱۴ به ۱۳ صعود کرده است. پیش‌بینی می‌شود ایران در سال آینده از رتبه سیزدهم سال ۲۰۱۷ به رتبه دوازدهم بزرگ‌ترین تولید‌کننده فولاد خام دنیا دست خواهد یافت. در این رابطه دکتر سید‌تقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس رسمی صنایع فلزی در گزارشی به بررسی آمارهای رسمی تولید، صادرات، واردات و... فولاد در سال گذشته میلادی پرداخته و وضعیت این صنعت را در سال جاری مورد بررسی و پیش‌بینی قرار داده است که در ادامه می‌خوانید.
تولید فولاد در سطح جهانی
تولید فولاد خام قاره آسیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۵/ ۱۱۶۲ میلیون تن بوده است و به عبارت دیگر این تولید۴/ ۵ درصد نسبت به تولید سال ۲۰۱۶ رشد داشته است. از بین کشورهای عمده تولید‌کننده فولاد تنها تولید فولاد خام ژاپن آن هم به میزان ۱/ ۰ درصد در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ کاهش یافته است. تولید فولاد خام کره جنوبی نیز در سال ۲۰۱۷ نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۷/ ۳ درصد افزایش یافته است.تولید فولاد خام ۲۸ کشور بازار مشترک اروپا در سال ۲۰۱۷ حدود ۷/ ۱۶۸ میلیون تن بوده که ۱/ ۴ درصد نسبت به تولید این کشورها در سال ۲۰۱۶ رشد داشته است. تولید فولاد خام هندوستان در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۰۱ میلیون تن و تولید فولاد ژاپن در همین سال حدود ۵/ ۱۰۴ میلیون تن بوده است.تولید فولاد خام کشورهای آمریکای جنوبی در سال ۲۰۱۷ حدود ۷/ ۴۳میلیون تن بود که رشدی ۷/ ۸ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد.
بزرگ‌ترین کشور این منطقه برزیل، در سال ۲۰۱۷ حدود ۴/ ۳۴ میلیون تن فولاد خام تولید کرده است که رشدی ۵/ ۹ درصدی را نسبت به تولید سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد.تولید فولاد خام دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۷۲۴/ ۱۶۷۴ میلیون تن بود، میانگین رشد تولید فولاد خام دنیا در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ تقریبا ۵/ ۵درصد بوده است. ظرفیت نصب شده تولید فولاد دنیا با وجود کاهش ظرفیت ۶۵ میلیون تنی چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۵۰ میلیون تن بیشتر از حد نیاز دنیا بوده است.ظرفیت نصب شده در حال بهره‌برداری تولید فولاد ایران در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۲ میلیون تن بوده است. پیش‌بینی می‌شود رشد جهانی فولاد دنیا در سال ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۷ کمتر از رشد تولید سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ خواهد بود.
فولاد ضد زنگ؛ کانون توجه بازیگران
تولید فولاد ضد زنگ دنیا در سال ۲۰۱۷ حدود ۵/ ۴۷ میلیون تن برآورد می‌شود. حدود ۵۴ درصد این تولید یعنی ۵/ ۲۷ میلیون تن از انواع فولاد ضد زنگ دنیا در سال ۲۰۱۷ در چین تولید شد.ژاپن در همین سال ۱۲۵/ ۳، کره جنوبی ۳۷۵/ ۲، آمریکا ۷۵/ ۲ و ۲۸ کشور اروپایی ۳۵/ ۷ میلیون تن انواع فولاد ضد زنگ را تولید کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد ضد زنگ دنیا در سال ۲۰۱۸ حدود ۴۹ میلیون تن باشد.
هرچند بخش خصوصی برای تولید بعضی از انوع فولاد ضد زنگ فعالیت‌هایی در سال‌های اخیر در ایران انجام داد. متاسفانه دولت‌ها در ۳۹ سال گذشته عملا برای تولید انواع فولاد ضد زنگ اقدامی نکرده‌اند. متاسفانه هنوز هیچ کارخانه تولید فولاد ضد زنگ در اشل صنعتی در ایران وجود ندارد، با وجود اینکه از لحاظ تامین مواد اولیه معدنی و حامل‌های انرژی، ایران بیشترین مزیت خدادادی را در بین سایر کشورهای دنیا برای تولید انواع فولاد ضد زنگ دارد.مسوولان ایمیدرو در دولت یازدهم و دوازدهم توانستند از ارزهای بلوکه شده ایران در چین و... فاینانس چندین واحد تولید آهن اسفنجی را با استفاده از انرژی گاز و با تکنولوژی عقب‌مانده‌تر از واحدهای احیای مستقیم مجتمع فولاد مبارکه تامین کنند.شاید چین در سال ۲۰۱۸ حد‌اکثر حدود ۳۸/ ۱ درصد آهن اسفنجی دنیا را تولید کند، اما ۵۴ درصد انواع فولاد ضد زنگ دنیا در سال ۲۰۱۷ در چین تولید شده است.امید است مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت با کاهش درصدی از خرید بعضی از کالاهای غیر ضروری چینی، تجهیزات فنی برای تولید سالانه حدود ۳۰۰ هزار تن انواع فولاد ضد زنگ خریداری کنند.
نسل آینده ایران در صورت تحقق این خواسته ملی، میراث با ارزشی از دولت دوازدهم خواهد داشت. مازاد بر نیاز صنایع داخلی به تولیدات این مجتمع تولید فولاد ضد زنگ، در دنیا مشتریان زیادی هم دارد. ارزش افزوده صادرات هر تن فولاد ضد زنگ چندین برابر صادرات فولاد خام خواهد بود. علاوه بر این واردات غیر مستقیم فولاد به‌صورت تجهیزات صنعتی در سال‌های اخیر حدود ۳۰ برابر صادرات غیر مستقیم فولاد ایران به‌صورت تجهیزات صنعتی بوده است. با تولید انواع فولاد ضد زنگ به‌صورت ورق مسلما بخش خصوصی به صادرات انواع محصولات تولید شده از ورق فولاد ضد زنگ داخلی مانند سینک، انواع مبدل‌های حرارتی، مخازن، سایر لوازم خانگی و... اقدام خواهد کرد که کارآفرینی بسیاری در پی خواهد داشت.
کشورهای جهان سوم که تاکنون وارد‌کننده انواع محصولات فولاد ضد زنگ بوده‌اند می‌توانند مشتریان خوبی در این زمینه برای ایران باشند و تجارت جنوب به جنوب افزایش خواهد یافت. در سال‌های اخیر به علت کیفیت مناسب و موارد کاربرد متعدد، رشد تولید فولاد ضد زنگ بیش از رشد تولید فولاد معمولی و سایر فلزات و آلیاژهای آنها در دنیا بوده است. پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز رشد تولید انواع فولاد ضد زنگ و سایر فولادهای آلیاژی مخصوص، بیشتر از رشد تولید انواع فولاد ساختمانی در دنیا باشد.
دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا ۱۴۰۴
مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت با این هدف که باید در پایان برنامه ۲۰ ساله چشم‌انداز، تولید فولاد خام ایران را به ۵۵ میلیون تن برسانند در ۶ سال اخیر کوشش‌های زیادی جهت افزایش بی حد و حصر ظرفیت تولید فولاد ایران کرده و می‌کنند. با این حال باید گفت خیلی از پیش‌نیازهایی که در برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله آمده و اتمام آنها برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد پیش نیاز است تا کنون تحقق پیدا نکرده و ممکن است تا سال ۱۴۰۴ نیز عملیاتی نشود. این سوال مطرح می‌شود که کدام ذخایر سنگ‌آهن قابل بهره‌برداری با هزینه تمام شده مساوی استرالیا، برزیل و... در ایران از ۱۰ سال آینده می‌خواهند فولاد تولید کنند. مشکلات تامین سنگ آهن از معادن ایران در ۱۰ سال آینده چگونه حل خواهد شد؟
اکتشاف معادن به‌طور اعم و اکتشاف سنگ‌آهن به‌طور اخص با ریسک فراوان همراه است. از سال ۱۳۹۰ تاکنون مسوولان دولت یازدهم و دوازدهم با گسترش نسبی عملیات اکتشافی نسبت به دهه قبل موفق به کشف چند ذخیره کوچک و متوسط معدنی سنگ آهن شده‌اند. این معادن به روش‌های کم هزینه و متداولی که در معادن در دست بهره‌برداری دنیا و معادن شناخته شده ایران از قبیل چغارت، چادرملو، گل‌گهر، سنگان و... به کار گرفته می‌شود به‌صورت روباز قابل بهره‌برداری هستند، اما ذخایر بزرگ سنگ آهن کشف شده در سال‌های اخیر، به‌طور عمده:
اولا کم‌عیار‌تر از معادن سنگ‌آهن در دست بهره‌برداری ایران هستند.
ثانیا این ذخایر باید به روش زیرزمینی بهره‌برداری شوند.
اگر دولت‌های آینده بتوانند برای بهره‌برداری معادن زیرزمینی سنگ‌آهن ایران، تجهیزات فنی لازم را فراهم کنند، هزینه تمام شده کنسانتره سنگ‌آهن از این معادن زیرزمینی نسبت به قیمت تمام شده کنسانتره مناسب برای احیای با گاز از مجتمع معدنی سنگان، گل گهر، چادرملو و... چند درصد بیشتر خواهد بود؟ آیا واحدهای مختلف احیای مستقیمی که با ظرفیت حدود یک میلیون تن در سال در نقاط مختلف کشور بدون رعایت طرح آمایش سرزمین در دست بهره‌برداری بوده یا به امید خدا در آینده نزدیک بهره‌برداری خواهند شد، از لحاظ اقتصادی با وجود مصرف بیشتر انرژی به ازای هرتن تولید فولاد نسبت به قطر، عمان، بحرین و عربستان، پاکستان و... قادر به ادامه تولید خواهند بود؟
تولید فولاد چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۸۳۲ میلیون تن بوده است، به عبارت دیگر چین در این سال بیشترین تولید فولاد خام خود را در دو دهه اخیر تجربه کرده است. در سال گذشته چین در اثر فشار جهانی با خارج کردن تعداد زیادی از کوره‌های القایی از مدار تولید و همچنین تعطیل کردن بعضی از کارخانه‌های قدیمی، جمعا حدود ۶۵ میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خود کاسته است. در سال ۲۰۱۷ به علت افزایش مصرف داخلی فولاد چین و تصمیمات سایر کشورها در ممانعت از صادرات بی‌حد و حصر فولاد چین در سال ۲۰۱۷ صادرات مستقیم فولاد چین نسبت به سال ۲۰۱۶ با کاهش چشمگیری مواجه شده است. قرار است تا سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵۰ میلیون تن دیگر از ظرفیت مازاد تولید فولاد چین کاهش یابد.
دنیا در سال‌های اخیر با افزایش بیش از حد ظرفیت تولید فولاد خام مواجه بوده است. کشورهای اروپایی و سایر کشورهای صنعتی در دهه اخیر از افزایش ظرفیت تولید فولاد خام خودداری کرده و کوشش می‌کنند در صورت نیاز مقداری از فولاد خام مصرفی خود را از سایر کشورهای دنیا نظیر ایران وارد کنند. به عبارت دیگر با کاهش واردات سنگ آهن و حامل‌های انرژی در ارتباط با تولید فولاد از سایر کشورها، وابستگی خود را در این‌باره کاهش می‌دهند. کشورهای صنعتی دنیا، چین و هندوستان در سال‌های اخیر کوشش زیادی در بهبود کیفیت فولاد و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی خود مبذول کرده‌اند.پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد هندوستان در سال آینده از نظر مقدار، بیشتر از تولید فولاد ژاپن بشود، به عبارت دیگر هندوستان که از نظر کثرت جمعیت دومین کشور دنیا بعد از چین است، از نظر مقدار تولید فولاد هم از سال ۲۰۱۸ دومین تولید‌کننده بزرگ فولاد دنیا خواهد بود. با توجه به اینکه مصرف سرانه فولاد هندوستان در سال ۲۰۱۶ حدود ۲/ ۶۹ کیلوگرم و میانگین سرانه مصرف فولاد دنیا در همین سال حدود ۷/ ۲۲۲ کیلوگرم بوده است، لذا می‌توان انتظار داشت در سال‌های آینده رشد تولید فولاد هندوستان مانند سال‌های اخیر بیشتر از میانگین رشد جهانی و بیش از رشد تولید فولاد چین خواهد شد.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر مقادیر زیادی فولاد به‌صورت ریل قطار، انوع لوله‌های فولادی و... از کشورهای خارجی وارد ایران شده است و با در نظر گرفتن ارزش واردات مستقیم و غیر‌مستقیم انواع فولاد وارداتی به ایران (که خیلی بیشتر از ارزش صادرات عمدتا فولاد خام ایران است)، تراز کمی و تجاری فولاد ایران در سال‌های اخیر منفی بوده، یعنی بیش از آنچه فولاد با ارزش افزوده کم صادر میکنیم، فولاد با ارزش افزوده بالا به‌طور مستقیم و غیر مستقیم وارد میکنیم. متاسفانه ضریب بهره‌وری استفاده از تجهیزات نصب شده فولادی ایران در سال‌های اخیر از میانگین ضریب بهره‌وری کل دنیا کمتر است. امید است مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت با وجود چراهای زیادی که از لحاظ فنی و اقتصادی در ارتباط با گسترش بی‌حد و حصر افزایش ظرفیت تولید فولاد خام وجود دارد، در سال ۲۰۱۸ و در مدت زمان باقی مانده از عمر دولت دوازدهم با مدیریت بهینه و سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به افزایش بهره‌وری از ظرفیت‌های نصب شده تولید فولاد اقدام کنند. تحقق این عمل سبب رشد تولید، کاهش انرژی مصرفی به ازای هر تن تولید محصولات فولادی، کاهش قیمت تمام شده محصولات فولادی، بهبود کیفیت و تنوع بخشیدن به محصولات فولادی ایران می‌شود. در صورت اجرای هدفمند این نوع سیاست‌گذاری، با گسترش تولید این محصولات فولادی در داخل، سالانه مقادیر زیادی ریل قطار، لوله‌های فولادی و... به ایران وارد نخواهدشد. امید است در سال‌های آینده رشد کیفی و تنوع محصولات فولادی سر‌لوحه برنامه‌ریزی‌های دولت قرار گیرد تا رشد کمی آن؛ زیرا استقلال سیاسی بدون استقلال صنعتی عملا پایدار نخواهد بود. استقلال صنعتی تنها با رشد کیفی محصولات و تنوع تولید، صادرات غیر‌مستقیم محصولات فلزی اعم از انواع فولادهای کیفی، مس، آلومینیوم، سرب و روی و آلیاژهای آنها به‌صورت تجهیزات ساخته شده در کشور پایدار خواهد بود.
ارسال نظر