یکی از صنایعی که به بومی‌سازی آن در ایران اصرار ورزیده می‌شود، صنعت فولاد است. صنعت فولاد ایران با افتتاح ذوب آهن اصفهان مطرح شد و پس از افتتاح فولاد مبارکه مسیر خود را برای رسیدن به ۱۰ قدرت برتر جهان در تولید فولاد پیدا کرد. حال به جایی رسیده است که زنجیره کامل فولاد از سنگ‌‌آهن تا شمش نه تنها در کشور وجود دارد بلکه برخی استان‌ها خود زنجیره را کامل می‌کنند. سنگ‌‌آهن در داخل استان استخراج می‌شود در همان استان کنسانتره و گندله و آهن اسفنجی ساخته ‌‌می‌شود و به کارخانه فولادسازی مستقر در همان استان فرستاده می‌شود.

در این میان اما مدیران صنعتی دریافته‌‌اند که تاکید بر توسعه کمی، پاسخگوی نیاز صنعت فولاد نیست و باید به تولیدات کیفی نیز توجه شود. از طرف دیگر ضعف در اکتشاف و استخراج، نیاز ورود شرکت‌‌های دانش‌بنیان برای رفع خلأ دانش در این حوزه را دوچندان کرده است.

مهدی کلبی‌‌خانی مدیرعامل شرکت مهندسی فناوران رستاپاد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در پاسخ به این سوال که آیا بومی‌سازی در زنجیره فولاد به صورت مطلوب پیش‌‌ رفته است یا خیر، گفت: صنعت فولاد در کشور ما جزو صنایعی است که با وجود تحریم‌های شدیدی که طی سال‌های گذشته علیه این صنعت، اعمال شد ولی توانسته است با مقابله با این تحریم‌ها و تکیه بر توان فنی- مهندسی داخلی، پیشرفتی خیره‌‌کننده داشته باشد و در حالی که در سال ۸۶ ایران بعد از آمریکا دومین واردکننده خالص فولاد در جهان بود، امروز دهمین صادرکننده فولاد شده است. در بخش بومی‌‌سازی قطعات و کاهش ارزبری هم طی این سال‌ها، روی بومی‌‌سازی بیش از ۱۹ هزار قطعه در این صنعت کار شد و طی یک سال اخیر، معادل ۶۰۰ میلیون دلار قطعه و تجهیز در صنعت فولاد بومی‌‌سازی شده است. درباره سرعت و کیفیت بومی‌سازی با وجود کمبودها، نیازهای کشور و پتانسیل‌‌های موجود هنوز کار خاصی صورت نگرفته و دلیلش این است که حمایت چندانی صورت نمی‌گیرد. بخش‌های خصوصی که انگیزه و توان بالقوه‌‌ای در این خصوص دارند از توان مالی و امکانات کافی برای آن برخوردار نیستند.

مهدی کلبی‌‌خانی درباره افزایش ظرفیت تولید آهن اسفنجی در کشور عنوان کرد: امکان توسعه این محصول در زنجیره فولاد در صورتی میسر خواهد شد که به طرح‌های توسعه موجود در کشور اهمیت کافی داده شود و شرایط صادراتی مناسبی در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد تا صادرات و طرح توسعه جذابیت‌‌های لازم را ایجاد کند. آهن یکی از پرکاربرد‌‌ترین و پرمصرف‌‌‌‌ترین فلزات در جهان است. کمتر سازه‌‌ یا کارخانه‌‌ای در جهان یافت می‌شود که در آن فلز آهن یا مشتقات آن استفاده نشده باشد.

وی افزود: آهن اسفنجی و قراضه آهن دو ماده اولیه ذوب و تولید محصولات آهنی و فولادی هستند، اما آهن اسفنجی مزایای بیشتری نسبت به قراضه آهن دارد و از این رو اکثر کارخانه‌های ذوب آهن از آن به عنوان ماده اولیه اصلی استفاده می‌کنند. یکی از مزایای آهن اسفنجی درصد خلوص آهن آن است که تا ۹۵ درصد می‌‌‌‌رسد. از این رو به دلیل نداشتن ناخالصی‌‌‌‌های زیاد استفاده از آن خیلی راحت‌‌‌‌تر از قراضه آهن است. در رابطه با صادرات تکنولوژی در حال حاضر حرف چندانی برای گفتن نداریم؛ این مهم در صورتی امکان‌پذیر خواهد شد که در داخل کشور اهمیت‌‌های لازم به شرکت‌‌های دارای دانش فنی اعطا شود تا بتوانند پیشرفت قابل توجهی در بومی‌سازی داخلی ایجاد کنند و به تبع آن امکان صادرات تکنولوژی نیز میسر می‌شود.

مدیرعامل شرکت فناوران رستاپاد در پاسخ به این سوال که توسعه کیفی فولاد نیاز به واردات تکنولوژی‌‌های روز دنیا دارد. آیا با وجود تحریم‌ها علیه ایران، ورود این تکنولوژی‌‌ها به کشور امکان‌‌پذیر است، عنوان کرد: در شرایطی که صنعت فولاد کشور با رکود در تقاضا و انباشت محصول در انبارهای کارخانه‌ها روبه‌روست ضرورت دارد تولیدکنندگان، با کاهش قیمت تمام‌شده توان رقابتی خود را در برابر سایر رقبا افزایش دهند. توسعه فناوری و انتقال تکنولوژی روز دنیا تاثیر بسزایی در وضعیت صنعت فولاد دارد، چرا که بازارهای فعلی به بازارهایی رقابتی تبدیل شده‌‌اند. در این بازارها هر تولیدکننده‌‌ای که بتواند با قیمت تمام‌‌شده پایین‌‌تر وارد شود، قطعا می‌تواند سهم بیشتری از بازار را کسب کند. هر واحد تولیدکننده بازار هدفی دارد و برای آن برنامه‌‌ریزی می‌کند تا بر اساس تکنولوژی روز دنیا از تجهیزاتی استفاده کند که در قیمت تمام‌شده تاثیرگذار باشد. درباره واردات تکنولوژی با وجود تحریم‌ها خوشبختانه در کشور به راه‌هایی رسیده‌‌ایم که هر چند کج‌دار و مریز ولی از تکنولوژی‌‌های دنیا در حال استفاده هستیم.

وی در پایان به چالش‌‌های شرکت‌‌های فنی- مهندسی زنجیره فولاد کشور اشاره کرد و ادامه ‌‌داد: دولت برای رونق تولید باید اصلاحاتی را در نظام بانکی - ارزی و محیط کسب و کار داشته باشد. از طرف دیگر برای رفع مشکل نقدینگی بنگاه‌های کوچک و متوسط حمایت‌‌هایی را انجام دهد. دولت باید بتواند برای حل معضل تولید، راهکار و برنامه‌های برون‌‌رفت از رکود داشته باشد و تنها راه ایجاد و حفظ شغل پایدار توجه به وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط است. تمرکز بر صادرات با تنش‌‌زدایی سیاسی و تقویت نمایندگی‌‌های بازرگانی در سفارتخانه‌های ایران در دنیا ممکن است. اما در کنار مواردی که اشاره شد، یکی از دغدغه‌های تولیدکننده‌ها نرخ ارز در بازار است. موانعی که گریبان‌‌گیر شرکت‌‌های مهندسی است، عمدتا اشکالات ساختاری در سازمان‌های مربوطه و تعیین‌کننده در این حوزه دارد و بعضا عدم اعتماد به شرکت‌‌های دارای دانش فنی است و بعضا شرکت‌‌های دانش‌بنیان مورد اعتماد واقع نمی‌شوند و بوروکراسی‌‌های اداری بی‌مورد و عدم حمایت از طرح‌های صنعتی از دیگر موانع و چالش‌‌هاست.