«دنیای اقتصاد» از پیام نرخ ۲۰ درصدی در بازار بین‌بانکی رمزگشایی کرد
شاهد بازاری سرکوب «سود»
بانک مرکزی سومین گزارش سیاستی خود را منتشر کرد. براساس گزارش منتشر شده، نرخ سود بین‌بانکی از ۸ درصد در خرداد سال‌جاری، به حدود ۲۰ درصد در مهرماه رسیده است. به عبارت دیگر در مدت ۴ ماه تقریبا ۵/ ۲ برابر شده است. این در حالی است که نرخ سود تعادلی با عرضه پولی در ماه‌های نخست سال، سرکوب شده بود. به نظر می‌رسد کاهش نقدینگی در بازار بین‌بانکی سبب افزایش نرخ سود در این بازار شده و در واقع در گام نخست بدون دخالت مستقیم بانک مرکزی نرخ سود بازار بین‌بانکی به حدود ۲۰ درصد رسید؛ حال لازم است که در گام دوم با اقدامات بانک مرکزی نرخ سود سپرده‌های بانک نیز به نرخ تعادلی نزدیک شود. در اقتصادی که نرخ تورم آن بالای ۳۰ درصد است، باید عملا نرخ‌های سود نزدیک به هم نگه داشته شوند در غیر این صورت مانند آنچه که در ابتدای سال وجود داشت، تعادل در بازارها به هم خورده و سبب هرج و مرج می‌شود. بنابراین افزایش نرخ سود بازار بین‌بانکی و نزدیک شدن آن به نرخ تورم در کنار تقویت فروش اوراق دولتی برای تامین کسری بودجه، می‌تواند بانک مرکزی را در پیشبرد اهداف ضدتورمی خود کمک کند. البته این موفقیت منوط به این است که تصمیم جدیدی برای منابع بانک مرکزی گرفته نشود و مانند ابتدای سال‌جاری فشار مضاعفی بر منابع بانک مرکزی وجود نیاید. در حال حاضر، فشارهای زیادی برای چاپ پول از سوی بانک مرکزی و ایجاد موج تورمی دیگر، وجود دارد. بنابراین نیاز است که سیاست‌گذار پولی، استقلال لازم برای مقاومت در مقابل این فشارها را داشته باشد. از سوی دیگر، با کاهش شکاف نرخ سود تعادلی و تورم، این امکان وجود دارد که وضعیت بازارها نیز در شرایط باثبات‌تری قرار گیرد.
تحولات اقتصادی از نگاه بانک مرکزی
گزارش اخیر بانک مرکزی شامل دو بخش تحلیل تحولات اقتصاد کلان و اقدامات بانک مرکزی است. براساس گزارش بانک مرکزی، تحلیل تحولات اقتصاد کلان نشان می‌دهد که متغیرهای برون‌زا بیشترین اثر را بر تورم داشته‌اند. پیش‌بینی بانک مرکزی از روند آتی تورم این است که عوامل شتا‌ب‌دهنده به این نرخ از بین نرفته و نیاز است که بانک مرکزی سیاست‌های پولی محدودکننده نرخ تورم را اجرایی کند.
اولین متغیر کلان اقتصادی که در گزارش بانک مرکزی مورد بررسی قرار گرفته، نرخ تورم است. براساس گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم ماهانه در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر سال‌جاری در ادامه آثار و تبعات افت درآمدهای ارزی دولت و شوک‌های انتظاری ایجاد شده از محل کسری بودجه دولت روندی افزایشی داشته است. هرچند در مردادماه سال‌جاری، تورم ماهانه با کاهش مواجه شد و در شهریورماه نیز تغییر محسوسی نسبت به مرداد نشان نداد، اما همچنان سطوح بالایی را تجربه می‌کند و تحولات صعودی اخیر در شاخص بهای تولید‌کننده به‌عنوان شاخص پیش‌نگر شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی تهدیدی برای تداوم این روند کاهشی است. علاوه بر این، روند افزایشی نرخ ارز، افزایش قیمت جهانی کالاها و نیز استمرار افزایش قیمت مسکن در مردادماه سال‌جاری از جمله تهدید‌های تورم در ماه‌های آتی به شمار می‌روند که مجموعه این تحولات، اتخاذ سیاست‌های پولی محدودکننده نرخ تورم را ضروری می‌سازد.
پیش‌بینی رشد اقتصادی مثبت در ماه‌های آتی
دومین متغیر مورد بررسی توسط سیاست‌گذار پولی، رشد اقتصادی است. مطابق اطلاعات اولیه از حساب‌های ملی، در فصل اول سال ۱۳۹۹ رشد اقتصادی غیرنفتی برابر با منفی ۶/ ۰ درصد بوده که در این میان، گروه‌های کشاورزی، صنایع و معدن و خدمات به‌ترتیب رشدی معادل ۷/ ۳، ۵/ ۲ و منفی ۶/ ۱ درصد را تجربه کرده‌اند. رشد قابل‌توجه بخش صنعت و معدن در دوره مورد بررسی باعث شد تا به‌رغم پیش‌بینی‌ها، اثر شیوع ویروس کرونا بر تولید ناخالص داخلی بدون نفت بسیار محدودتر بوده و در مقایسه با سایر کشورها، رشد اقتصادی اثرپذیری منفی کمتری از این ناحیه داشته باشد. با این حال، لزوم کاهش تعاملات اجتماعی افراد و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در زمان شیوع کرونا موجب افت شدید در برخی زیرگروه‌های گروه خدمات شد که در نتیجه آن بخش خدمات به‌عنوان تنها بخش با نرخ رشد منفی در تولید ناخالص داخلی بدون نفت در سه‌ماه اول سال‌جاری شناسایی شده است. اما باتوجه به کاهش محدودیت‌های اجتماعی و عادی‌شدن تدریجی شرایط توسط عموم مردم در فصول بعدی، انتظار می‌رود نرخ رشد بخش خدمات از فصل دوم سال‌جاری مثبت شود که در صورت تحقق این امر می‌توان انتظار داشت رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت در ماه‌های آتی ارقام مثبتی را تجربه کند.
نوسان۱۲ واحد درصدی نرخ سود بین‌بانکی در مدت ۴ ماه
براساس گزارش منتشر شده نرخ سود بازار بین‌بانکی در مدت ۷ ماه دو روند به شدت نزولی و به شدت صعودی را تجربه کرده است. نگاهی به نمودار نرخ سود بین‌بانکی نشان می‌دهد این نرخ در ابتدای سال‌جاری حدود ۱۸ درصد بوده که در مدت سه ماه یعنی تا ۱۲ خرداد ماه به کمترین مقدار خود یعنی ۸ درصد رسیده است. پس از آن تغییر مسیر داده و سیر صعودی آن آغاز شده است، به‌طوری که در مدت ۴ ماه به حدود ۲۰ درصد رسیده است. گزارش منتشر شده، دو دلیل را برای کاهش نرخ سود بازار بین‌بانکی عنوان کرده است؛ اول کسری بودجه دولت و دومی واریز ریالی منابع صندوق توسعه ملی به حساب بانک‌ها براساس مصوبات قانونی. درواقع تسهیلات کرونایی یکی از فشارهای وارد شده بر پایه پولی در ابتدای سال بوده است.
تزریق منابع بانک مرکزی سبب افزایش نقدینگی بانک‌ها شده و تقاضای پول در بازار بین‌بانکی با کاهش مواجه شد. در نتیجه نرخ سود این بازار نیز روندی نزولی طی کرد. اما به‌دنبال سیاست‌های بانک مرکزی درخصوص وضع نرخ سود کف در بازار بین‌بانکی و افزایش تدریجی آن از خرداد ماه، متوسط نرخ سود در بازار بین‌بانکی طی یک روند افزایشی به ۸/ ۱۴ درصد در مردادماه و ۲/ ۱۷ درصد در شهریورماه افزایش یافت.
اما از سوی دیگر به‌رغم کاهش نرخ سود بازار بین‌بانکی، نرخ بازدهی اوراق بدهی دولت تغییر قابل‌توجهی نداشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ‌های بازدهی اوراق با سررسید کوتا‌ه‌مدت نوسانات بیشتری داشتند، ولی نرخ‌های بازدهی در سررسیدهای یک‌سال و بالاتر به نسبت باثبات‌تر بودند. این نوسانات بین ۱۴ درصد تا کمی بیشتر از ۲۰ درصد را شامل می‌شود.
گام تکمیلی در نرخ سود بانکی
افزایش نرخ سود در بازار بین‌بانکی نشان‌دهنده کاهش نقدینگی در این بازار است که نیاز به مداخله بانک مرکزی را ضروری کرده است. بانک مرکزی هفته گذشته برای اولین بار حدود ۴۰ میلیارد تومان به این بازار تزریق کرد. یکی از نقدهای وارد بر این اقدام بانک مرکزی، حجم کم مداخله در بازار بین‌بانکی بوده است. اما شاید باید به این اقدام بانک مرکزی از این زاویه نگاه کرد که بانک مرکزی به دنبال استفاده از ابزار بازار باز برای کنترل نرخ سود در بازارهاست. بنابراین این اقدام بانک مرکزی حاوی این پیغام است که بانک‌ها نیز باید روابط خود را با در نظر گرفتن این ابزار جدید شکل دهند.
اما افزایش نرخ سود بازار بین‌بانکی پس از قرار دادن کریدور بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ تعادلی سود به رقم جدیدی رسیده است. این در حالی است که نرخ سود سپرده‌های بانکی فاصله حدود ۴ واحد درصدی با نرخ تعادلی جدید دارد. در شرایطی که اقتصاد با تورم ۳۰ درصدی روبه‌روست قاعدتا باید نرخ‌های سود در بازارها به‌هم نزدیک باشند تا از هرج و مرج در بازارها جلوگیری شود. بنابراین به نظر می‌رسد در گام دوم باید بانک مرکزی شکاف بین این دو نرخ سود را کاهش دهد. در غیر این صورت کارآیی ابزارهای پولی به کار گرفته توسط بانک مرکزی کاهش پیدا می‌کند.
در ادبیات اقتصادی، سیاست‌های پولی یک سیاست کوتا‌ه‌مدت و کاملا منعطف برای حفظ تعادل در بازارهاست. تعیین سالانه نرخ سود سپرده‌ها در واقع یک مقررات‌گذاری است که نیاز به بازنگری دارد. در واقع لازم است این مقررات‌گذاری به یک سیاست‌گذاری منعطف تبدیل شود که به سرعت بتواند خود را با وضعیت بازارها تعدیل کند. بانک مرکزی به عوامل متعددی مانند افزایش قیمت مسکن، ارز و... به‌عنوان عوامل تهدیدکننده تورم هدف اعلام شده توسط بانک مرکزی اشاره می‌کند و معتقد است که لازم است بانک مرکزی برای دستیابی به تورم هدف اعلام شده، از کلیه ابزارهای سیاستی در اختیار خود استفاده کند. البته این بانک انتظار دارد با اقداماتی که در چارچوب راهبرد هدف‌گذاری تورم انجام می‌دهد بتواند گام موثری در راستا‌ی تحقق اهداف قانونی خود (حفظ ارزش پول ملی و کمک به رشد اقتصادی) بردارد.
باید توجه داشت که همه اقدامات پیشنهادی برای بانک مرکزی منوط به شرط اصلی «استقلال بانک مرکزی» است. درواقع محقق شدن تورم هدف بانک مرکزی علاوه براینکه متاثر از سیاست‌های این بانک است، وابسته به این است که فشاری روی منابع بانک مرکزی نباشد. در غیر این صورت اگر دولت انتظار داشته باشد تا بانک مرکزی مانند ابتدای سال منابع خود را در اختیار او قرار دهد باید منتظر موج تورمی جدیدی در ۶ ماه دوم سال باشیم. بنابراین بانک مرکزی علاوه براینکه باید نرخ تعادلی جدید نرخ سود را در بازارها اعمال کند، باید تلاش کند مانند ۶ ماه نخست سال‌جاری کسری بودجه را با فروش اوراق دولتی پرکند. از سوی دیگر تقاضای غیرمنطقی از منابع بانک مرکزی برای تامین هزینه‌های دولت وجود نداشته باشد تا بتواند به هدف تورمی در نظر گرفته شده نزدیک شود.
کنترل رشد پایه پولی و نقدینگی در ۶ ماهه ۹۹
علاوه براین، از دیگر متغیرهای مورد تحلیل در گزارش بانک مرکزی، رشد پایه پولی و رشد نقدینگی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌دنبال سیاست‌های حمایتی اجرا شده و رشد بالای پایه پولی در سال ۱۳۹۸ که آثار تکاثری آن در حال تداوم بوده است، رشد شش‌ماهه نقدینگی همچنان در مسیر چندماهه اخیر خود قرار داشته و به رقم ۱/ ۱۷درصد در شهریورماه سال‌جاری رسیده است. پایه پولی نیز در شش ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ معادل ۴/ ۵ درصد رشد داشته است که نسبت به رقم مشابه سال قبل (۱/ ۱۱درصد) معادل ۷/ ۵ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. همچنین رشد دوازده‌ماهه نقدینگی و پایه پولی در پایان شهریور ۱۳۹۹ به ترتیب معادل ۲/ ۳۶ و ۱/ ۲۶ درصد بوده است.
سه اقدام بانک مرکزی برای مهار تورم
در بخش دوم گزارش بانک مرکزی ۳ اقدام سیاست‌گذار پولی در مهار تورم فزاینده مطرح شده است. این اقدامات شامل «حراج اوراق بدهی»، «تامین ارز موردنیاز واردات» و «بازبینی در نسبت سپرده قانونی» است. استمرار حراج اوراق بدهی: در راستا‌ی تامین مالی کسری بودجه دولت از یک مسیر غیرتورم‌زا، کارگزاری بانک مرکزی تا پایان شهریورماه سال‌جاری ۱۶ مرحله حراج برگزار کرد که طی آن، در مجموع ۲/ ۶۹۸هزار میلیارد ریال انواع اوراق بدهی دولتی به بانک‌ها، نهادهای مالی و سایر سرمایه‌گذاران فروخته شد. تامین ارز موردنیاز برای واردات: به‌رغم تمامی مشکلات تجاری ناشی از شیوع ویروس کرونا و تداوم تحریم‌ها، در پنج‌ماه نخست سال‌جاری حدود ۱۵ میلیارد دلار ارز بهمنظور واردات کشور تامین شده است.
بازبینی در نسبت سپرده قانونی: بر اساس مصوبات ستا‌د ملی مدیریت بیماری کرونا، مقرر شده بود معادل ۲۵ هزار میلیارد تومان از محل سپرده قانونی با هدف اعطای تسهیلات به خانوارها و بنگاه‌های آسیب‌دیده در اختیار بانک‌ها قرار گیرد. با استناد به بند «۱» از یک‌هزار و دویست و نود و یکمین صورت‌جلسه مورخ ۱۹/ ۰۱/ ۱۳۹۹ شورای پول و اعتبار مبنی بر تفویض اختیار تعیین نسبت سپرده قانونی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در دامنه ۱۰ تا ۱۳ درصد به رئیس‌کل محترم بانک مرکزی و در راستا‌ی اجرای برنامه‌های حمایتی ناشی از شرایط خاص اقتصادی نظیر شیوع ویروس کرونا و همچنین با توجه به گذشت بیش از پنج ماه از آغاز اجرای مصوبات مذکور و ملاحظات موجود در زمینه کنترل رشد نقدینگی و تورم، نسبت سپرده قانونی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی از روز شنبه مورخ ۲۲ شهریورماه سال‌جاری به ارقام قبل از زمان اجرای ستا‌د ملی مدیریت بیماری کرونا بازگشت. البته بانک مرکزی این امر را صرفا بهمنظور اثربخش کردن سیاست‌های پولی انجام داده و مصوبات ستا‌د ملی مدیریت بیماری کرونا در زمینه مواجهه با این بیماری را (۲۵ هزار میلیارد تومان مساعدت نقدینگی) به‌طور کامل انجام خواهد داد. بر این اساس، انتظار می‌رود با این اقدام بانک مرکزی، سرعت رشد نقدینگی محدودتر شده و شرایط بهتری جهت کنترل رشد این متغیر در نیمه دوم سال‌جاری فراهم آید.
ابزار کنترل رشد نقدینگی
دنیای‌اقتصاد: رئیس‌کل بانک مرکزی در یک یادداشت اینستا‌گرامی تاکید کرد که با هدف کاهش رشد نقدینگی، نرخ سپرده قانونی به وضعیت اولیه برگردانده می‌شود:
«بانک مرکزی، به‌عنوان مسوول سیاست پولی و اعتباری، علاوه‌بر ضرورت مهار تورم و کمک به خروج از رکود، مواجهه با اثرات اقتصادی ناشی از شیوع کرونا و نیز تسهیل تامین مالی کسری بودجه بوده است. در این شرایط کاملا پیچیده، اگرنبود مقاومت بانک مرکزی در مقابل بسیاری از درخواست‌ها، وضعیت پایه پولی و نقدینگی، امروز به‌گونه‌ای دیگر رقم خورده بود.
در همین راستا، بانک مرکزی مانند تمام بانک‌های مرکزی دنیا نمی‌توانست درخصوص نیازهای تامین مالی در اوایل شیوع کرونا که اقتصاد طبقات کم‌درآمد جامعه را متاثر ساخته بود، بی‌تفاوت باشد. کاهش یک درصد نرخ سپرده قانونی در ابتدای سال، با هدف کمک به بانک‌ها برای تامین مالی و اعطای وام ارزان‌قیمت به خانوارهای یارانه‌بگیر و نیز کسب‌و‌کارهای آسیب‌دیده و تامین مالی کمک ودیعه مسکن انجام گرفت. نظر به پایش روند متغیرهای اقتصادی، ازاول مهرماه با هدف کاهش ضریب فزاینده و کنترل بیشتر رشد نقدینگی، نرخ سپرده قانونی به وضعیت اولیه آن برگردانده شد. اقدامات احتیاطی برای کاهش ریسک ترازنامه بانک‌ها نیز طبق برنامه پیش می‌رود. همراهی دولت محترم در تامین کسری بودجه نیمه اول سال از طریق انتشار اوراق بدهی قابل تقدیر است. امیدوارم باتوجه به مجوزهای قانونی اخذ شده، این روند، در نیمه دوم سال نیز با جدیت ادامه یابد تا بتوان کسری بودجه امسال را به صورت سالم و باکمترین اثرات جانبی بر اقتصاد کلان تامین مالی کرد. بی‌شک، مهم‌ترین عامل برونزای اقتصاد کشور، ادامه تحریم‌های یک‌جانبه و ظالمانه آمریکا علیه کشورمان است. هر گونه تحلیل راجع به متغیرهای پولی و قضاوت درخصوص عملکرد بانک مرکزی، بدون درنظرگرفتن تا‌ثیر این عامل، بی‌تردید نمی‌تواند یک تحلیل جامع ، علمی و از نظر اجرایی راهگشا باشد.»
