آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که رشد اقتصادی (با درآمدهای نفتی) در سال ۹۷ به سطح منفی ۹/ ۴ درصد رسیده است، همچنین براساس گزارش‌ها، رشد اقتصادی بدون نفت منفی ۴/ ۲ درصد بوده و نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از انقباض اقتصاد در سال گذشته به دلیل تحریم‌های بخش نفتی به وقوع پیوسته است. بررسی آمارهای این گزارش نشان می‌دهد که رشد منفی سال ۹۷، پس از سال ۹۱، کمترین رقم رشد اقتصادی دهه ۹۰ محسوب می‌شود. همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است که در بخش‌های اقتصادی رشد بخش صنعت و کشاورزی با ثبت ارقام منفی به کمترین میزان طی ۶ سال گذشته رسیده، هر چند که در سال ۱۳۹۷ رشد اقتصادی بخش خدمات مثبت گزارش شده است، اما این رقم نیز نسبت به سال‌های قبل در سطح کمتری قرار گرفته است. هر چند که این آمارها نشان‌دهنده رکود اقتصادی در اقتصاد است، اما بررسی روند آمارها و پیش بینی مراکز بین‌المللی نشان می‌دهد که می‌توان به بازگشت رشد اقتصادی مثبت در سال آینده امیدوار بود.

کمترین رشد اقتصادی پس از سال ۹۱

مرکز آمار ایران، روز گذشته آمار رشد اقتصادی را منتشر کرد. بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، میزان تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ در سال ۱۳۹۷ به رقم ۷۱۳ هزار میلیارد تومان با لحاظ درآمدهای نفتی رسیده و بدون لحاظ کردن درآمدهای نفتی تولید ناخالص داخلی ۵۸۷ هزار میلیارد تومان گزارش شده است. این گزارش نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۷ به میزان منفی ۹/ ۴ درصد گزارش شده است. این رقم کمترین میزان از سال ۹۱ و دوره قبلی تحریم‌ها بوده است. از نگاه مرکز آمار ایران، در سال ۹۱ رشد اقتصادی در سطح منفی ۲/ ۶ درصد ثبت شده بود، اما پس از آن از میزان منفی شدن رشد اقتصادی کاسته شده بود. در سال ۹۳ با آغاز مذاکرات سیاسی و لغو تدریجی برخی تحریم‌ها رشد اقتصادی به سطح ۶/ ۲ درصد رسید، اما کاهش قیمت نفت در سال ۹۴ باعث شد که رشد اقتصادی در این سال تنها ۵/ ۰ درصد ثبت شود. در سال ۹۵ با عملیاتی شدن برجام رشد اقتصادی ۲/ ۱۲ درصدی ثبت شد که این رقم در سال ۹۶ با افزایش اصطکاک‌ها در اقتصاد کشور به ۹/ ۳ درصد کاهش یافت. حال آخرین آمارها نشان می‌دهد که رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۷ به منفی ۹/ ۴ درصد رسیده است. بر اساس آمارهای گزارش مرکز آمار ایران رشد اقتصادی بدون نفت در سال ۱۳۹۷ به میزان منفی ۴/ ۲ درصد ثبت شده که نشان می‌دهد حدود نیمی از کاهش رشد اقتصادی کل به دلیل افت درآمدهای نفتی بوده است.

افت قابل توجه بخش صنعت

گزارش مرکز آمار ایران عنوان کرد که اطلاعات حساب‌های ملی سال ۱۳۹۷، از طریق درگاه ملی آمار قابل دسترس است که بررسی‌ها نشان می‌دهد در این بخش جزئیات در روز گذشته در دسترس قرار نگرفته بود. اما مرکز آمار ایران، به‌طور خلاصه رشد اقتصادی گروه‌های اصلی را منتشر کرده است. این گروه‌ها شامل کشاورزی، صنعت و خدمات است. همچنین مرکز آمار ایران، توضیحاتی درباره محاسبه رشد اقتصادی منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۸ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت بر مبنای طبقه‌بندی  ۴ISIC.Rev انجام می‌شود که بر این اساس، گروه کشاورزی شامل زیربخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تأمین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش های عمده و خرده فروشی، فعالیت های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا، حمل و نقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات، فعالیت های مالی و بیمه، مستغلات کرایه و خدمات کسب وکار و دامپزشکی، اداره امور عمومی و خدمات شهری، آموزش، فعالیت‌های مربوط به سلامت انسان و مددکاری اجتماعی و سایرخدمات عمومی، اجتماعی، شخصی و خانگی است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد بخش صنعت در سال ۹۷ به سطح منفی ۶/ ۹ درصد رسیده است، این رشد نیز کمترین میزان پس از سال ۹۱ است. بر این اساس، در سال ۹۱، رشد بخش صنعت به میزان منفی ۱۴ درصد گزارش شده بود، اما پس از آن در عمده سال‌ها رشد بخش صنعت مثبت گزارش شده بود، حتی در سال ۹۵ نیز رشد ارزش افزوده بخش صنعت تا سطح ۲۱ درصد افزایش یافته بود، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که تولید بخش صنعت در سال ۹۷ انقباض قابل توجهی داشته است. در گزارش مرکز آمار ایران، استخراج نفت و گاز طبیعی در گروه صنعت، طبقه بندی می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین دلایل رشد منفی این گروه، افت تولید نفت بوده است، همچنین افت تولید کارگاه‌های صنعتی و کاهش رشد اقتصادی بخش مسکن نیز در این موضوع موثر بوده است. در آمار سه فصل نخست سال ۹۷، رشد ارزش افزوده بخش نفت و گاز طبیعی منفی ۳۳ درصد گزارش شده بود و به نظر نمی‌رسد با اضافه شدن آمار زمستان تغییر قابل توجهی در آمارهای بخش نفت ایجاد شده باشد. همچنین بر اساس گزارش‌های قبلی مرکز آمار ایران، رشد ارزش افزوده بخش ساختمان در سه ماه نخست سال قبل، منفی ۴/ ۴ درصد بوده که به نظر می‌رسد این رقم منفی در زمستان نیز تکرار شده است.

  کمترین رقم تولید کشاورزی در دهه ۹۰

گروه دیگر، بخش کشاورزی است. آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد رشد ارزش افزوده این گروه در سال ۹۷ به سطح منفی ۵/ ۱ درصد رسیده است، این رقم نیز در دهه ۹۰ کمترین مقدار بوده است، البته نکته امیدوار‌کننده در بخش کشاورزی این است که آمارهای ۹ ماهه نشان می‌دهد، تولید بخش کشاورزی دارای رشد منفی ۱/ ۲درصدی بوده است، در نتیجه آمارهای جدید نشان می‌دهد که احتمالا بخش کشاورزی در زمستان سال ۹۷ دارای عملکرد بهتری نسبت به سه فصل نخست است. به نظر می‌رسد در سال جاری با توجه به میزان بارش‌های قابل توجه، بخشی از این کاهش تولید جبران شود و در نتیجه در سال ۹۸، رشد بخش کشاورزی مثبت شود. البته این موضوع منوط به این است که دسترسی برخی از مواد اولیه در بخش کشاورزی به دلیل اعمال تحریم‌ها با محدودیت روبه‌رو نشود.

تنها رقم مثبت ۱۳۹۷

رشد مثبت بخش خدمات در سال ۱۳۹۷، نشان می‌دهد که این گروه کمتر از دو بخش دیگر، از تحریم‌ها اثرپذیر بوده است. این روایتی است که حداقل در آمارها قابل مشاهده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی بخش خدمات در سال ۹۷ به میزان ۰۲/ ۰ درصد بوده است. رقمی که نشان می‌دهد ارزش افزوده بخش خدمات در سال ۹۷ تقریبا به میزان سال ۹۶ بوده است. البته در سال‌های اخیر، رشد بخش خدمات همواره مثبت بوده است، حتی در سال ۹۱ که رشد اقتصادی کشور به شدت کاهش یافته بود، رشد ارزش افزوده بخش خدمات به میزان ۶/ ۱ درصد گزارش شده بود. نکته قابل توجه دیگر این است که رشد ارزش افزوده بخش خدمات در سه فصل نخست به میزان ۶/ ۰ درصد بوده است، با این آمار به نظر می‌رسد که در زمستان سال گذشته نیز از سطح تولید بخش خدمات کاسته شده باشد.

نقطه برگشت رشد اقتصادی

رشد اقتصادی سال ۹۷ در بسیاری از پیش‌بینی‌های مراکز بین‌المللی منفی گزارش شده بود، به نظر می‌رسد برخی مراکز بین‌المللی عنوان کرده‌اند که رشد اقتصادی ایران در سال آینده میلادی تغییر مسیر خواهد داد. بر اساس گزارش بانک جهانی، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۸ به میزان منفی ۹/ ۱ درصد برآورد شده است. بانک جهانی پیش‌بینی کرده این رقم در سال ۲۰۱۹ به سطح منفی ۵/ ۴ درصدی برسد، اما بر اساس این پیش‌بینی در سال ۲۰۲۰ رشد اقتصادی از سطح منفی جدا می‌شود و به رقم مثبت ۹/ ۰ درصد خواهد رسید. همچنین بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۸ به میزان منفی ۹/ ۳ درصد ثبت شده است. همچنین از نگاه صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۹ رشد منفی ۶ درصدی را ثبت خواهد کرد، اما در سال ۲۰۲۰ این رقم به سطح مثبت ۲/ ۰ درصد خواهد رسید. به نظر می‌رسد این پیش‌بینی با لحاظ قید تحریم‌ها محاسبه شده و نشان می‌دهد که احتمالا در سال آینده میلادی اقتصاد ایران می‌تواند تغییر مسیر دهد و به سطح مثبت بازگردد، اما این بازگشت در سطح بسیار اندک و کمتر از یک درصد خواهد بود. البته به نظر می‌رسد این پیش‌بینی تحت تحول رخدادهای سیاسی و البته همکاری‌های مالی ایران با سایر کشورها تغییر خواهد کرد و این امکان وجود دارد که حتی با برقراری کانال مالی دوجانبه رشد اقتصادی در سال جاری نیز به سطح مثبت بازگردد.

12 (2)