میانجی‌گر بزرگ
تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه در هفته قبل یعنی پس از اقدام آمریکا در ترور فرمانده ارشد ایران سبب خواهد شد نقش بلندمدت عمان به‌عنوان میانجی در مسائل منطقه‌ای بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کند. تنش بین ایران و آمریکا افزایش یافته و نیز عربستان و امارات سال‌هاست جنگ فرسایشی را در یمن ادامه داده‌اند. عمان با ایران، عربستان و یمن همسایه است و شهرت عمان به‌عنوان «سوئیس خاورمیانه» به مقامات این کشور امکان داده در این درگیری‌ها و تنش‌ها نقش میانجی را بازی کنند. باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را یکی از موفقیت‌های بزرگ دولت خود می‌داند اما این پیمان بدون کمک عمان هرگز حاصل نمی‌شد. عمان که یک دوست نزدیک ایالات‌متحده در خاورمیانه و احتمالا تنها شریک قابل‌اعتماد ایران در منطقه خلیج فارس است، زمینه برقراری ارتباط‌ها قبل از آغاز مذاکرات هسته‌ای ایران را فراهم کرد. در مورد یمن، عمان میزبان مذاکرات صلح بین طرف‌های درگیر بوده و همواره تلاش کرده بی‌طرفی خود را حفظ کند و یک میانجی باقی بماند. همچنین هفته قبل، پس از اقدام آمریکا در ترور سردار سلیمانی، عمان فورا از دو طرف خواست برای کاستن از تنش‌ها به گفت‌وگو بپردازند.
از بسیاری جهات، بی‌طرفی عمان سیاستی موفق بوده است. در منطقه پرحادثه خاورمیانه طی دهه‌های اخیر عمان از موضع‌گیری علیه یک طرف و همراهی با طرف دیگر اجتناب کرده و به همین دلیل برخلاف آمریکا، امارات، ایران و عربستان، سیاست خارجی عمان توجه رسانه‌ها را به خود جلب نکرده است اما در حوزه‌های دیگر آنچه به‌عنوان میراث سلطان‌قابوس برجا مانده بسیار جالب توجه است. در حالی که قدرت‌های غربی و نقش‌آفرین‌های منطقه‌ای هر یک به شکلی در ناآرامی‌های خاورمیانه دست دارند مقامات عمان به حفظ مسیر خود یعنی دیپلماسی فرهنگی و توسعه اقتصادی وفادار بوده‌اند. عمان از دانشجویان غربی دعوت می‌کند به این کشور سفر کرده و زبان عربی را فرا گیرند. عمان همچنین با همکاری سازمان ملل، جایزه‌ای به دانشمندان فعال در زمینه محیط زیست اعطا می‌کند.
سلطان‌قابوس در پنج دهه حضور در قدرت راهی کاملا متفاوت با مسیر دیگر رهبران عرب خاورمیانه پیمود و رویکرد او در قبال مسائل منطقه و جهان شباهتی به رویکرد دیگر کشورها نداشت. می‌توان گفت این رویکرد بی‌طرفی و تلاش برای صلح، حاصل ساختار جمعیت شناختی و تاریخی عمان است. اکثر مردم ساکن در این کشور ۶/ ۴ میلیون نفری، برخلاف همسایگان عمان که شیعه یا سنی مذهب هستند پیرو شاخه‌ای محافظه کار از اسلام هستند، که در آن بر میانه‌روی و رواداری تاکید می‌شود و از توسعه‌طلبی و تقابل دوری می‌شود.
بی علاقگی عمان به رقابت و تنازع یعنی آنچه زمینه ناآرامی‌های طولانی‌مدت در خاورمیانه را فراهم کرده سبب شده است این کشور در خاورمیانه و جهان دوستان زیادی داشته باشد. در دوره اخیر عمان میزبان هیات‌هایی از عربستان و رژیم اسرائیل بود، پیمان‌های خارجی با چین، ایران و روسیه منعقد و کمک‌های نظامی از بریتانیا و آمریکا دریافت کرد. به ندرت کشوری کوچک می‌تواند با این تعداد کشورهای رقیب منطقه‌ای و بین‌المللی همزمان ارتباط مثبت داشته باشد. سیاست خارجی عمان هم سبب افزایش تعداد کشورهای دوست آن شده و هم باعث شده این کشور از مرکز توجه رسانه‌ها دور باشد اما این شکل از سیاست خارجی همچنین سبب شده مسائل داخلی این کشور از نظارت خارجی دور باشد. عمان مانند برخی همسایگانش چندان به اصول حقوق بشر و آزادی بیان اعتقاد ندارد و حتی گاه مخالفان در این کشور به زندان انداخته می‌شوند، با این حال مقامات عمانی بسیار کمتر از مقامات اماراتی و عربستانی در معرض انتقاد قرار می‌گیرند. هیچکس به دموکراتیک نبودن سیستم سیاسی عمان یا گزارش‌هایی که از شکنجه زندانیان در این کشور منتشر می‌شود توجه نمی‌کند.
با آنکه سیاست خارجی صلح‌طلب عمان فواید متعددی برای مقامات آن داشته اما تاریخ معاصر نشان می‌دهد این وضعیت نمی‌تواند برای همیشه ادامه پیدا کند. عربستان و امارات که همسایگان قدرتمند عمان هستند از سیاست خارجی این کشور به ستوه آمده‌اند. در سال ۲۰۱۱ و سال گذشته، عمان اعلام کرد حلقه‌های جاسوسی اماراتی را در خاک خود شناسایی کرده است. همچنین عربستان بر عمان فشار آورده تا از ایران دور شود. عربستان از گذشته خواستار آن بوده که روابط تجاری عمان و ایران متوقف شود و برخی تحلیلگران معتقدند در آینده عربستان برای وادار کردن عمان به پذیرش این خواسته سرمایه‌گذاری‌های خود در عمان را متوقف خواهد کرد. دو چالش بلندمدت سبب خواهد شد عمان نتواند در سال‌های آینده همچنان سیاست خارجی بی‌طرفی را دنبال کند.
ذخایر نفتی عمان در حال کاهش است و احتمالا تا سال ۲۰۳۲ به شدت کم خواهد شد. این عامل بر تمامی جنبه‌های سیاسی و اقتصادی این کشور اثر خواهد گذاشت. سال گذشته میلادی طبق تخمین‌ها ۷۰ درصد درآمد عمان از محل فروش نفت حاصل شد. از سوی دیگر مشخص نیست جانشین سلطان‌قابوس تحت فشارهای خارجی و تحولات منطقه‌ای چه رویکردی را در سیاست خارجی دنبال خواهد کرد. کاهش درآمدهای نفتی و تغییر سیاست خارجی بر روابط عمان با دیگر کشورها اثر خواهد گذاشت و شرایط دیگر مانند سال‌های قبل نخواهد بود.
جانشین سلطان‌قابوس در مواجهه با این چالش‌ها ممکن است تلاش کند شراکت‌های اقتصادی و دیپلماتیک جدید به وجود آورد تا ائتلاف‌های دائمی شکل گیرد و اگر چنین شود شرایط در کل منطقه خاورمیانه تغییر خواهد کرد. نه ایران و آمریکا و نه طرف‌های درگیر در جنگ یمن هیچ‌یک نمی‌توانند یک میانجی بهتر از عمان پیدا کنند و مقامات عمانی می‌توانند در مقابل جذب کمک‌های مالی یا گرفتن تضمین‌های تجاری از هر یک از این کشورها، بین آنها میانجی‌گری کنند. ایران، عربستان، امارات و ایالات‌متحده همچنین به همکاری عمان برای تعیین وضعیت آینده تنگه هرمز نیازمند هستند و اکنون که تنش‌ها در حال افزایش است این نیاز بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
عمان از ظرفیت دیپلماتیک کافی برای ایجاد آرامش در این منطقه برخوردار است. این پرسش مطرح است که آیا در آینده عمان می‌تواند سیاست خارجی کنونی خود یعنی حفظ بی‌طرفی و میانجی‌گری را حفظ کند یا نه؟ تاکنون عمان بهتر از دیگر کشورهای خاورمیانه توانسته خود را از درگیری‌های پرخطر و زیانبار دور نگه دارد. در واقع سرنوشت عمان تحت‌تاثیر یک عامل مهم قرار دارد و آن اینکه آیا این کشور می‌تواند با رفع نقاط ضعف اقتصاد خود ترتیبی دهد تا سیاست خارجی قبلی دنبال شود. اگر ضعف اقتصاد، این کشور را در برابر فشارهای قدرت‌های متخاصم و رقیب منطقه‌ای و بین‌المللی آسیب‌پذیر کند، شرایط دگرگون خواهد شد.
