پایان مهاجرت معکوس؟
کم کم فعالیت‌های استارت‌آپی به دانشگاه‌های ایران وارد شده بود و قسمت خوب داستان عدم ادامه مسیر مهاجرت تحصیلی، با انگیزه راه‌اندازی استارت‌آپ بود، موردی که برای بسیاری از استعدادهای برتر دانشگاه اتفاق افتاده بود و تعداد زیادی از استعدادهای دیگر را هم تحت تاثیر قرار داده بود. نکته دیگری که توجه من را جلب کرده بود، مهاجرت معکوس افراد با دانش و تخصص جهت راه‌اندازی استارت‌آپ در ایران بود. موجی که باعث شکل‌گیری تعدادی کسب و کار موفق در ایران شد و انگیزه و امید قابل ملاحظه‌ای را به اکوسیستم استارت‌آپی ایران وارد کرد. پس از شکل‌گیری امید در جامعه در دوران پسابرجام، تصمیم اخیری که رئیس‌جمهور این کشور یعنی ترامپ به‌طور خودسرانه گرفته است، بسیاری از فعالان حوزه اقتصاد را نگران کرده است. البته این اولین‌بار نیست که چنین اتفاقاتی برای ایران می‌افتد و می‌توان گفت که کشور ما در طول تمام چهل سال گذشته همواره در زمینه‌های مختلف تحریم شده است؛ اما تکراری بودن این اتفاق از اهمیت آن نمی‌کاهد؛ زیرا این تصمیم اقتصاد ایران را بیش از پیش آسیب‌پذیرتر می‌کند و بسیاری از کسب و کارها را در معرض خطر قرار می‌دهد. استارت‌آپ‌های ایرانی نیز به‌عنوان دسته‌ای از کسب و کارها که در طول چند سال اخیر تازه شکل گرفته‌اند، احتمالا از عواقب این تصمیم مصون نخواهند ماند؛ اما مساله خروج ترامپ از برجام چه تاثیری بر اکوسیستم استارت‌آپی خواهد داشت و آیا این تصمیم را می‌توان تهدیدی برای تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها به شمار آورد؟
تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها به چه معنا است؟
برای آنکه از تاثیر تصمیم ترامپ بر تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها آگاه شویم، در ابتدا لازم است آشنایی اولیه‌ای با مفهوم تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها داشته باشیم. در تمام استارت‌آپ‌ها «تیم» حرف اول را می‌زند؛ با ارزش‌ترین دارایی یک استارت‌آپ. منایع انسانی استارت‌آپ‌ها هستند که از «هیچ»، کسب و کاری را می‌سازند و به اصطلاح از نقطه صفر به یک می‌رسند. اگرچه منابع انسانی مفهومی فراتر از تیم دارد، اما بخش عمده آن حداقل برای اکوسیستم استارت‌آپی ایران که همچنان نابالغ است ناظر به همین موضوع است؛ به عبارت دیگر تمام بدنه انسانی درگیر در یک استارت‌آپ اعم از تیم‌های اصلی، تیم‌های مکمل و افراد همکار همگی جزو منابع انسانی یک استارت‌آپ محسوب می‌شوند.
آیا تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها با تحریم‌ها مرتبط است؟
وقتی از منابع انسانی یک استارت‌آپ صحبت می‌کنیم، تنها منظورمان تعدادی از افراد که در یک استارت‌آپ فعالیت می‌کنند، نیست؛ بلکه این عبارت اشاره به یک فرآیند دارد که طی آن افراد سرجای خود سازماندهی شده و به کار گرفته می‌شوند. با توجه به اینکه این افراد همگی بر اساس نیازها و اهدافی دور هم جمع شده‌اند، عبارت منابع انسانی نیز وجوه دیگری پیدا می‌کند. برای نمونه مسائلی مانند حقوق و دستمزد، بیمه، جذب نیروهای انسانی و آموزش همگی زیرشاخه‌هایی از موضوع منابع انسانی محسوب می‌شوند و این مسائل با تغییر وضعیت اقتصاد، می‌توانند دستخوش تغییر قرار بگیرند. اقتصاد یکی از وجوه اصلی منابع انسانی هر استارت‌آپ است و در کنار آن به وجوه دیگری مانند توانمندی و آموزش نیز باید توجه کرد. با در نظر گرفتن این مساله و با توجه به ارتباط تحریم‌ها با این دو مقوله به ویژه در زمینه اقتصاد می‌توان گفت که منابع انسانی استارت‌آپ‌ها ارتباط نسبتا قابل توجهی با تحریم‌ها دارد و بسته به شرایط می‌تواند تحت تاثیر آنها قرار گیرد. بر اساس اولویت‌های اقتصادی دولت‌مردان در زمان تحریم و امکان کاهش شتاب حمایت از استارت‌آپ‌ها از بعد مالی، انتظار می‌رود در سایر ابعاد به استارت‌آپ‌ها کمک‌های بیشتری فراهم شود.
تحریم‌ها چه تاثیراتی بر تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها دارند؟
این سوال را می‌توان به دو صورت پرسید؛ اینکه «تحریم‌ها می‌توانند چه تاثیراتی بر تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها داشته باشند» یا اینکه «تحریم‌ها چه تاثیراتی بر تامین منابع انسانی استارت‌آپ‌ها دارند»؛ در حقیقت سوال اول اشاره به ارتباط کلی تحریم‌ها با تامین منابع انسانی به‌صورت بالقوه دارد و سوال دوم ناظر به ارتباط تحریم‌ها با این موضوع در حالت فعلی کشور دارد. در پاسخ به سوال اول می‌توان گفت که با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از هزینه‌های مالی مربوط به منابع انسانی از درآمدهای استارت‌آپ تامین می‌شود، به میزانی که درآمدهای استارت‌آپ وابسته به تحریم‌ها و تبعات آن یعنی افزایش نرخ دلار و تورم باشد، حفظ انسجام منابع انسانی با مشکل روبه‌رو خواهد شد. همچنین از آنجا که تحریم‌ها فقط شامل توافق‌های اقتصادی ایران با سایر کشورها نبوده و مسائل سیاسی را نیز در بر می‌گیرد، این مساله استفاده از نیروهای توانمند خارجی و انعقاد قراردادهای همکاری با استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های آن سوی مرز را با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد ساخت. اهمیت این مساله به ویژه زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم یکی از قطب‌های استارت‌آپی جهان یعنی سیلیکون ولی در آمریکا قرار دارد و ایرانیان بسیاری در آنجا فعالیت می‌کنند که استفاده از تجارب آنها و حتی مأموریت‌های کاری آنها به ایران با مشکلاتی مواجه خواهد بود. در ادامه به پاسخ سوال دوم خواهیم پرداخت.
آیا در شرایط فعلی استارت‌آپ‌های ایران تحت تاثیر تحریم‌ها قرار دارند؟
برای پاسخ به این سوال که در حقیقت پاسخ سوال دوم بخش قبل را تشکیل می‌دهد، باید وضعیت فعلی استارت‌آپ‌ها در زمینه منابع انسانی را بررسی کرد. استارت‌آپ‌هایی که در حال حاضر در ایران فعالیت می‌کنند، در طول چند سال اخیر به وجود آمده و رشد کرده‌اند و سرعت این رشد در چند سال اخیر به دلیل کاهش تحریم‌ها نسبت به دوره‌های گذشته افزایش یافته است. اگرچه بخشی از این رشد با حمایت دولت و با تزریق بودجه به اکوسیستم استارت‌آپی صورت گرفته و امری مثبت محسوب می‌شود، اما باید توجه داشت که در نتیجه آن اکوسیستم استارت‌آپی ایران تا حدی به دولت وابسته شده و به میزانی که این وابستگی بیشتر شود، با شدت بیشتری در معرض پیامدهای تحریم قرار خواهد گرفت؛ زیرا سمت و سوی اصلی تحریم‌ها معمولا بیشتر به سمت بخش‌های دولتی نشانه می‌رود تا بخش‌ها غیردولتی؛ اما نکته‌ای که نباید از آن چشم پوشید آن است که بسیاری از استارت‌آپ‌ها در زمینه منابع انسانی بر مبنای توان داخلی شکل گرفته و رشد کرده‌اند و به همین خاطر ارتباط علمی و آموزشی برجسته‌ای از طریق مجاری رسمی با کشورهای دیگر وجود ندارد؛ بلکه انتقال دانش و تجربه بیشتر از طریق مجاری و افراد غیررسمی و در قالب سمینارها و رویدادها انجام می‌شود که نقش دولت‌ها نیز در آن بسیار کم است. درست است که استارت‌آپ‌ها ماهیتا مستقل از بخش دولتی هستند؛ اما با شرایط موجود ترغیب افراد خارجی و حتی ایرانی‌های مقیم آمریکا برای برقراری ارتباط و حضور موثر کاهش خواهد داشت و البته به دلیل تاثیرگذاری اقتصادی احتمالا آسیب‌پذیری این بخش از اکوسیستم بیشتر هم خواهد شد. با در نظر گرفتن این مسائل و با توجه به اینکه آمریکا تنها یک کشور خارج شده از برجام است و هنوز سایر کشورهای طرف معامله از توافق خارج نشده‌اند، باید همچنان منتظر اقدامات متقابل بود تا بتوان وضعیت نهایی را به‌صورت دقیق‌تر تحلیل نمود.برای جمع‌بندی، این امر امکان مهاجرت معکوس افراد با دانش و تخصص را کاهش می‌دهد، احتمال مهاجرت نخبگانی که میلیاردها دلار ارزش دارند را افزایش داده و با کم شدن دسترسی به منابع مالی برای استارت‌آپ‌ها چرخه کلی شامل سرعت یادگیری، سرعت انباشت تخصص و دانش و همچنین سرعت اشتغال‌زایی استارت‌آپی را کند خواهد کرد.
ارسال نظر