از جمله گزارشی از معاونت بررسی‌‌‌‌‌های اتاق بازرگانی تهران به این مساله پرداخته است. هرچند مقدمات این گزارش از صحت برخوردار باشد، درباره راهکارهای آن، نظیر ایجاد تغییرات ریشه‌‌‌‌‌ای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای فائق‌آمدن بر این اثرات باید با احتیاط بیشتری سخن گفت؛ به‌ویژه در سرزمین ذاتا پرتنشی نظیر خاورمیانه.

زمین تب‌‌‌‌‌کرده

انتشار گازهای گلخانه‌ای، بی‌‌‌‌‌تردید باعث گرم‌شدن کره‌زمین شده‌است، به‌طوری که دما سطح زمین طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به ۱.۱درجه سانتیگراد بالاتر از متوسط سال‌های ۱۹۰۰-۱۸۵۰رسیده‌است. همچنین این احتمال وجود دارد که گرمایش در طول قرن بیست‌و‌یکم از ۱.۵درجه سانتیگراد فراتر رود.

انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای با استفاده مداوم و نابرابر انرژی، استفاده از زمین و تغییر کاربری آن، شیوه‌‌‌‌‌های زندگی و الگوهای مصرف و تولید در مناطق مختلف، بین کشورها و درون کشورها افزایش یافته‌است.

در این میان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، یک کانون تغییرات اقلیمی است و مدل‌های اقلیمی، دما را در این منطقه ۲۰‌درصد بالاتر از میانگین جهانی پیش‌بینی می‌کنند. این منطقه در حال‌حاضر کم‌‌‌‌‌آب‌‌‌‌‌ترین منطقه در جهان است و پیش‌بینی می‌شود در این منطقه افزایش دما منجر به خشکسالی‌‌‌‌‌های شدیدتری شود. بیش از ۶۰‌درصد از جمعیت منطقه دسترسی بسیار کمی به آب آشامیدنی دارند و ۷۰‌درصد تولید ناخالص داخلی آنها در‌برابر تنش آبی آسیب‌پذیر هستند.

زنجیره تامین موادغذایی از مرحله تولید تا مصرف به‌شدت متاثر از تغییر آب و هوا و اقلیم است، به‌خصوص در مرحله تامین مواد اولیه و تولید که مرتبط با بخش کشاورزی است، هرگونه بی‌‌‌‌‌ثباتی می‌تواند کل چرخه را با مشکلات جدی مواجه کند.

گرم‌شدن کره‌زمین بر الگوهای آ‌‌‌‌‌ب‌‌‌‌‌وهوا تاثیر می‌گذارد و باعث موج گرما، بارندگی شدید و خشکسالی می‌شود. تغییرات اقلیمی و رویدادهای شدید ناشی از آن مانند سیل، آتش‌سوزی، خشکسالی و توفان در ۵۰سال‌گذشته ۵‌برابر شده‌است. در سال۲۰۲۰ برنامه جهانی غذای سازمان‌ملل تخمین‌زد ۲۶۵‌میلیون نفر به دلیل بلایای مرتبط با آب و هوا با کمبود شدید مواد غذایی مواجه خواهند شد. اثرات مرتبط با تغییرات آب وهوا به‌ویژه در بخش کشاورزی بسیار چشمگیر است و شامل کاهش بهره‌‌‌‌‌وری محصولات کشاورزی، بیابان‌‌‌‌‌زایی، قرارگرفتن در معرض سیل، افزایش کم‌‌‌‌‌آبی، تامین ناکافی آب و غلات برای تولید دام است.

نمونه خاورمیانه

از آنجا‌که ۷۰‌درصد تولیدات کشاورزی خاورمیانه و شمال آفریقا از طریق دیم انجام می‌شود، این منطقه به‌‌‌‌‌شدت در‌برابر تغییرات دما و بارندگی ناشی از تغییرات آب وهوایی آسیب‌‌‌‌‌پذیر است. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود جمعیت این منطقه تا سال‌۲۰۷۰ دو‌برابر شود و اثر ترکیبی این دو روند می‌تواند منجر به دو پیامد شود:

۱) افزایش وابستگی واردات به مواد غذایی و آسیب‌‌‌‌‌پذیری کل منطقه در‌برابر شوک‌‌‌‌‌های جهانی و ۲) افزایش مهاجرت در داخل و از کشورهای فقیر منطقه.

منطقه منا از نظر شرایط اقتصادی و اجتماعی بسیار ناهمگون است. در بین کشورهای این منطقه، کشورهای با درآمد کم و متوسط همچون الجزایر، جیبوتی، مصر، ا یران، عراق، اردن، لبنان، لیبی، مراکش، سوریه، تونس، یمن، کرانه‌‌‌‌‌باختری و غزه، بسیار آسیب‌‌‌‌‌پذیر هستند.

در واقع به‌دلیل ترکیب عواملی چون کمبود آب و بارش، رشد بالای جمعیت، تمرکز جغرافیایی جمعیت، بی‌‌‌‌‌ثباتی اقتصادی و سیاسی، حکمرانی ضعیف و سرمایه‌های مالی اندک، این منطقه پرتنش‌‌‌‌‌ترین منطقه در جهان است.

به دلیل وجود شرایط خاص در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و آسیب‌‌‌‌‌پذیری در مقابل رویدادهای آب‌‌‌‌‌وهوایی، اقداماتی برای مقابله با خشکسالی، افزایش بهره‌‌‌‌‌وری کشاورزی، تنوع‌بخشیدن به کشاورزی، بهبود شرایط اقتصادی و سیاسی و ایجاد تغییرات عمده اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیکی برای ایجاد تاب‌آوری ضروری به‌نظر می‌رسد.

این در حالی است که در منطقه منا، بخش کشاورزی کمتر از ۱۰‌درصد از کل ارزش‌افزوده را تولید می‌کند، اما ۲۲‌درصد از کل اشتغال را تشکیل می‌دهد، سهمی که درمیان زنان به ۳۱‌درصد نیز افزایش می‌‌‌‌‌یابد. علاوه‌بر این، حدود ۷۰‌درصد از فقرا در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، بنابراین کشاورزی قطعا برای نتایج توسعه گروه‌های جمعیت ضعیف‌‌‌‌‌تر و فقیرتر، یعنی زنان، کشاورزان کوچک و کارگران کشاورزی، استراتژیک است. همچنین نقش کشاورزی برای پایداری زیست‌محیطی، امنیت غذایی، ثبات اجتماعی‌سیاسی و مهاجرت نیز حیاتی است.

اقدامات پیشگیرانه بلندمدت

اقدامات از جنس سیاستگذاری و برنامه‌های بلندمدت عبارتند از: بهبود توان اقتصادی، افزایش کارآمدی دولت‌ها، توسعه زنجیره تامین مواد غذایی با هدف متنوع‌‌‌‌‌سازی تولید محصولات، سیاستگذاری برای مدیریت زنجیره تامین سبز و اقتصاد چرخشی، به‌کارگیری مد یریت ریسک آب‌‌‌‌‌وهوا در سیستم‌های غذایی، برنامه‌‌‌‌‌ریزی دولت‌ها برای ایجاد یکپارچگی و هماهنگی درمیان بخش‌ها و بین ذی‌نفعان، به‌کارگیری رویکردهایی مرتبط با افزایش کیفیت معیشت محلی و تاب‌‌‌‌‌آور‌کردن جوامع محلی همچون کارآفرینی روستایی، توسعه اجتماعات محلی و توانمندسازی و افزایش آگاهی عمومی.

 

اخبار مرتبط