اتاق‌های بازرگانی چگونه افراد آکادمیک را به صنایع وصل می‌کنند؟
از پلههای دانشگاه تا خطوط تولید
البته این باور عامه چندان هم عجیب نیست. چندین سال‌پیش، واحد اطلاعات اکونومیست در قالب یک نظرسنجی پژوهشی در مارس ۲۰۱۴ میلادی، به ارزیابی نظرات ۳۴۳مدیر ارشد شرکت‌های آمریکایی و مصاحبه با متخصصان درخصوص روش‌های ایجاد ارتباط بین تحصیلات دانشگاهی و آموزش نیروی کار پرداخت. بر اساس این نظرسنجی که در سطح جهانی برگزار شده بود، با وجود تمایل بنگاه‌های صنعتی به همکاری موسسات آموزش عالی، عدم‌انسجام در نحوه مشارکت، نوع موسساتی که باید با آنها تعامل شود و مزایا و منافع موردانتظار این نوع مشارکت در تعامل میان این دو نهاد کاملا قابل‌مشاهده است. این بررسی بهطور خاص به دغدغه و نیاز فراگیر شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی مبنی‌بر درک بازده حاصل از چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه آموزش‌عالی یا آموزش کارکنان اشاره می‌کند.
بخش خصوصی نیز اقداماتی برای تعامل میان نهاد دانشگاه و محیط کسب‌وکار کرده‌است. اخیرا، هفتمین دوره همایش ملی تعامل صنعت و دانشگاه به میزبانی اتاق بازرگانی کرمانشاه نیز برگزار شد. اعضای پارلمان بخش‌خصوصی در این همایش، رقابت را عامل تعامل صنعت و دانشگاه دانستند و گفتند که اقتصاد ایران به‌‌‌‌‌واسطه سیاست‌های توزیع رانت، میانه خوبی با رقابت نداشته؛ اما با تعامل بخش‌خصوصی و دانشگاهها می‌توان به رقابتی‌شدن اقتصاد امیدوار بود. حال با توجه به این موضوع، سوالی که مطرح می‌شود این است که اتاق بازرگانی به‌عنوان پارلمان بخش‌خصوصی در ورود افراد آکادمیک به اقتصاد کشور تا چه اندازه موثر بوده‌است؟ در بیانی دیگر آیا اتاق توانسته نقش واسطه میان دانشگاه و بنگاه‌های اقتصادی را به‌خوبی ایفا کند یا خیر.
بخش خصوصی نیاز به دانشگاه خصوصی دارد
همان‌طور که بنگاه‌های تولیدی در زمینه جذب دانشجویان متخصص در حوزه‌های مختلف تولید کوتاهی کرده‌‌‌‌‌اند، دانشگاهها نیز در بخش آموزش مهارت‌های عملی به دانشجویان خود اهمال داشته‌‌‌‌‌اند. کیوان کاشفی، عضو هیات‌رئیسه اتاق ایران در همین‌باره توضیح می‌دهد: اتاق برای اولین‌بار در چند سال‌اخیر همایش‌هایی با نام تعامل دانشگاه و اتاق برگزار می‌کند. در آخرین جلسه از این همایش‌‌‌‌‌ها، حدود بیست مقاله به‌دست ما رسیده بود که مقدار خوبی از آنها، پذیرفته شد. بخشی از این مقالات توسط واحدهای صنعتی ارائه‌شده بود. از سوی دیگر هم برخی از شرکت‌های تولیدی، در ساختار خود آغازگر تعامل میان دانشگاه بودند. این بنگاه‌ها، انتظارات خود را بیان کرده و اعلام کردند که به چه نیروهایی نیازمندند. کاشفی ادامه می‌دهد: بعد از هفتمین دوره این همایش، توجه هر دو قطب دانشگاه و تولید به یکدیگر جلب شد. با این همه هنوز پلتفرم مشخص و مناسبی برای استفاده از این ظرفیت‌ها نیست. به‌نظر می‌رسد دولت باید از امکانات خود استفاده می‌‌‌‌‌کرد تا افراد دانشگاهی جذب واحدهای تولیدی شوند اما حالا که چنین نشده بخش‌خصوصی این وظیفه را قبول کرده‌است. او توضیح می‌دهد: این مدل در رشته‌های پزشکی به‌خوبی پیاده شده‌است و دانشجوی پزشکی یا پرستاری مدتی در بیمارستان کار می‌کند و سپس در همان بیمارستان هم جذب می‌شود اما در تولید و صنعت چنین پلتفرمی وجود ندارد. ما اخیرا به فکر تعامل بین اتاق، دانشگاه و ارتباط میان آنها افتاده‌‌‌‌‌ایم. کاشفی مثال می‌زند: در برخی از کشورهای پیشرفته‌تر، بخش‌خصوصی نیروی کار موردنیاز خود را آموزش داده و تربیت می‌کند. در برخی از کشورهای دیگر هم نهادهای اقتصادی مانند اتاق بازرگانی، دانشگاه‌هایی تاسیس می‌کنند که منطبق با نیازهای بنگاه، مهارت‌های لازم را به دانشجویان می‌آموزند. این‌گونه نیازهای بنگاه‌های تولید با سیستم آموزشی کشور هماهنگ و منطبق خواهد شد. او یادآوری می‌کند: البته شرکت‌های دانش‌بنیان واقعی، با همین شرایط هم به سمت استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهها رفته‌اند. عمده تکنیسین‌ها، کارگران ماهر و نیمه‌ماهر در بخش‌های مختلف واحدهای تولیدی، تحصیلکرده‌‌‌‌‌های دانشگاه هستند. همین افراد هم به تولید شکل می‌دهند. عضو هیات‌رئیسه اتاق ایران توضیح می‌دهد: این‌گونه اقدامات باید تقویت شوند. دولت باید تبلیغات بیشتری برای جذب این افراد در فضای کسب‌وکار انجام دهد و همچنین به جنبه حمایتی از این حوزه هم توجه داشته باشد. ما در اتاق پیشنهادهایی توسط مرکز پژوهش‌های اتاق داشته‌‌‌‌‌ایم و امیدواریم ارتباط و تعامل ما با دانشگاه قوی‌تر شود. او در ادامه سخنان خود، اظهار می‌کند: بخشی از موانع نیز مربوط به دانشگاه‌هاست؛ دانشگاههای دولتی بیشتر از دانشگاههای آزاد و غیرانتفاعی، از فضای فعالیت تولیدی دور هستند. خیلی از صنعتگران ما هم از دانشجویان دانشگاههای آزاد استقبال بیشتری می‌کنند. دانشگاههای دولتی، درس‌‌‌‌‌های خود را با نیازهای روز بنگاه‌های تولیدی منطبق نمی‌کنند و بدتر از آن اینکه بنیان آموزش در این دانشگاهها، تئوریک است. از سوی دیگر، ما هم تحلیل درستی از حوزه‌های آموزش نیروی انسانی و مراکز فنی‌حرفه‌ای یا حتی دبیرستان‌ها نداریم که بگوییم دقیقا چه نیروهایی نیاز داریم.
انجمن دانش‌‌‌‌‌بنیان‌‌‌‌‌ها
انجام پژوهش‌های اقتصادی در بازوی پژوهشی اتاق‌های بازرگانی، یکی از اقدامات مهم اتاق‌هاست. این پژوهش‌ها غالبا موضوعات اقتصادی روز را بررسی کرده و راه‌حلی برای عبور از آن مشکل به سیاستگذار، پیشنهاد می‌دهند. علی‌اصغر زبردست، رئیس اتاق همدان بیان می‌کند: فعالیت‌های پژوهشی، رکنی مهم در اتاق‌ها هستند. اتاق بازرگانی نیز در انجام این فعالیتها و طرح‌های پژوهشی از دانشجویان و استادان کمک می‌گیرد؛ درواقع اگر بخواهیم واقع‌‌‌‌‌بینانه‌‌‌‌‌تر بررسی کنیم، استادان یا فارغ‌‌‌‌‌التحصیلان دانشگاهی قادر به انجام پژوهش‌های اتاق هستند، اما دانشجویان، به سختی توانایی پژوهش در آن سطح را دارند و نمی‌توانند این کار علمی را در سطح موردنظر پیش ببرند. البته ممکن است که این افراد به‌عنوان کمک‌یار اساتید یا پژوهشگران فعالیت کنند، اما خود آنها به تنهایی قادر به انجام آن پژوهش‌ها نخواهند بود. زبردست عنوان می‌کند: ما در اتاق طرح‌های پژوهشی خود را به افراد فارغ‌‌‌‌‌التحصیل می‌‌‌‌‌سپاریم. حتی چند طرح در اتاق همدان بر عهده آنها گذاشته شده‌است. عضو هیات‌نمایندگان اتاق ایران، می‌گوید: در بخش شرکت‌های دانش‌بنیان، شکل‌‌‌‌‌هایی از فعالیت صنعتی وجود دارد که پتانسیل زیادی برای کار و نوآوری دارند. در آن بخش‌ها از فارغ‌‌‌‌‌التحصیلان دانشگاهی کمک گرفته می‌شود. او می‌گوید: تا جایی‌که می‌توانستیم در اتاق فارغ‌‌‌‌‌التحصیلان شایسته را به شرکت‌های ثبت‌شده، معرفی کرده‌‌‌‌‌ایم. ما همچنین جلساتی با صندوق توسعه داشتیم تا درخواست کنیم از این‌گونه فعالیتها حمایت شود. به‌جز این، این افراد می‌توانند درخواست تشکیل انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان کنند. آنها از این طریق می‌توانند مشکلات خود را مطرح‌کنند. ما نیز می‌توانیم این مشکلات را در شورای گفت‌وگو بیان کرده و در نهایت حل کنیم. حتی می‌توانیم برخی از مشکلات آنها را در کمیسیون‌های مربوطه اتاق، رفع و رجوع کنیم.
فضای آکادمیک از فضای کار جداست
برخی از فعالان اقتصادی معتقدند که محیط دانشگاه، محیطی نیست که به دانشجویان مهارت‌های لازمه را آموزش دهد. محمدحسین روشنک، عضو هیات‌نمایندگان اتاق مشهد می‌گوید: اصولا حوزه اقتصاد در کشور ما از فضای آکادمیک جداست. اگر بنگاه‌‌‌‌‌داران اقتصادی همین استان خراسان‌رضوی یا هر استان دیگر کشور را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم متولیان بنگاه‌های اقتصادی ما یعنی صاحبان کسب‌وکارها و مدیران آنها بدون مبنای دانشگاهی وارد حوزه کسب‌وکار شده‌اند، یعنی مبدا ورود آنها به بنگاه اقتصادی یا ایجاد آن بنگاه، دانشگاه نبوده‌است، بلکه برحسب تجربه، کسب‌وکار خانوادگی یا مدل استاد‌شاگردی وارد فضای این بنگاه‌ها شده‌اند. روشنک ادامه می‌دهد: درست است که در این حوزه به دانشگاهیان رجوع نکرده‌‌‌‌‌ایم، اما در آن‌سو مبنای تحصیلات تئوری است و دانشگاهها و دانشجویان بیش از علم آموزی تمایل به کسب مدرک دارند. به‌جز این هم، افراد دانشگاهی، درکی از بنگاه‌‌‌‌‌داری سنتی و مدیریت اقتصادی ندارند. آنها در کار عملی ضعیف هستند. عضو هیات‌نمایندگان اتاق مشهد یادآوری می‌کند: در اتاق تلاش‌هایی برای پیوند این دو گروه کردیم اما دانشگاهها نیروهای فاقد تجربه که مهارت‌های لازم را ندارند به ما تحویل می‌دهند. دانش‌آموختگان نمی‌توانند در فضای بنگاه تولیدی فعالیت کنند مگر اینکه حاضر شوند مدتی از افراد باتجربه، حرفه را یاد بگیرند، به‌همین‌دلیل هم اتاق بازرگانی نمی‌تواند فعالیت‌های لازم را برای تعامل این دو گروه انجام دهد.
ورود جامعه آکادمیک به اتاق را تسهیل کردیم
عدم‌درخواست کمک از بخش آکادمیک جامعه، موجب عقب‌افتادگی و به‌وجود آمدن تعرضات می‌شود. غلامحسین جمیلی، عضو هیات رئیسه اتاق ایران می‌گوید: ترم جدیدی از فعالیت‌های اقتصادی در شرکت‌ها شکل‌گرفته که در قالب لفظ «استارت‌آپ»، «دانش‌بنیان» یا «های‌‌‌‌‌تک» نام‌‌‌‌‌گذاری می‌شود. این عبارت‌‌‌‌‌ها، مفاهیمی هستند که پایه و اساس آنها مبتنی بر افرادی است که تحصیلات عالی دانشگاهی دارند و بر اساس مطالعه و شیوه‌‌‌‌‌های تطبیق تکنولوژی، دانش و نیازمندی‌‌‌‌‌های تولید را شکل می‌دهند. طبیعتا امروزه که این نوع فعالیتها سهم قابل‌توجهی در رشد اقتصادی و سرانه‌‌‌‌‌های مختلف اقتصادی را عهده‌دار هستند، اتاق بازرگانی هم نمی‌تواند نسبت به این اقشار بی‌‌‌‌‌تفاوت باشد. جمیلی ادامه می‌دهد: از طرفی، اتاق بازرگانی به‌عنوان یک رکن جدید، حمایت از اکثریت قشرهای مختلف یک کشور از بدو شکل‌گیری را وظیفه خود می‌داند، به‌همین‌دلیل هم با راه‌اندازی تشکل‌ها و انجمن‌ها و کمیسیون‌های مختلف سعی کرده ضمن تسهیل فرآیند حضور این افراد در اتاق، بتواند باعث تسهیلگری در رابطه با خواسته‌های آنها شود. او می‌افزاید: این بخش از فعالیتها به جهت اینکه نوپا بودند، قوانین و مقررات حاکم بر آنها نیز مدون نبود و بخش زیادی از آنها نیز نیازمند شیوه‌نامه‌‌‌‌‌های مخصوص خود هستند. اتاق نیز سعی کرد با فراخوان‌های مختلف ذی‌نفعان را جذب کرده و بتواند صدای آنها را به مسوولان مربوطه برساند. این‌گونه می‌تواند از تنظیم مقررات کم‌اثر و ناکارآمد و یکجانبه‌گرایانه پیشگیری کند. اتاق در این رابطه هم اقدامات خوبی کرده‌است، زیرا هم دولتی‌ها و هم ذی‌نفعان خصوصی از حیث کارآمدی این مسیر احساس خشنودی دارند.
جمیلی بیان می‌کند: ما در اتاق به صنعت و دانشگاه بهطور پیوسته نگاه می‌کنیم و معتقدیم که این دو رکن جدایی‌ناپذیر هستند. این فعال اقتصادی توضیح می‌دهد: به‌جز این، اتاق در چهار سال‌اخیر سعی کرد مدل جدیدی از پژوهش و آینده پژوهشی و تحقیق درباره موضوعات مختلف را انجام دهد. طبیعتا مجاری اجرایی این اقدام، جامعه دانشگاهی بودند که اتاق توانست با مرکز پژوهش‌های خود آنها را جذب کند. بسیاری از پژوهش‌های ما در اتاق مفید و قابل‌استناد بوده‌است. این رویه و حفظ آن در آینده می‌تواند آثار پررنگی داشته باشد. او تصریح می‌کند: ما در کشور، نیازمند دنباله‌‌‌‌‌روی از مکاتب و نظریه‌‌‌‌‌های علمی و مدل‌های اقتصادی هستیم که همسو و همسان با شرایط کشور باشند و این کار وظیفه جامعه علمی کشور است. آنها درک بهتری از وضعیت اقتصادی فعلی و چشم‌اندازهای اقتصادی ما دارند. اینکه ما گاهی تعارضاتی در تصمیم‌گیری‌ها می‌بینیم نیز به همین دلیل است.
