چرا کتاب‌فروشی‌های کوچک تعطیل می‌شوند؟
ضربه اقتصادی به بازار کتاب
فاطمه نصیری: 24 آبان روز کتاب و کتابخوانی است. این درحالی است که هرچند وقت یک بار خبری مبنی بر بسته‌شدن یک کتاب‌فروشی منتشر می‌شود. در سال‌های گذشته تورم یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی بوده‌است. کاهش قدرت خرید موجب شده خانوارها به‌مرور کالاهای غیرضروری را از سبد مصرفی خود حذف کنند. کتاب نیز از اقلامی است که برای بسیاری از خانوارها به کالایی غیرضروری تبدیل شده‌است. ناشران نیز سعی می‌کنند با کاهش تیراژ کتاب‌ها سرعت بازگشت سرمایه خود را بیشتر کنند و قیمت کتاب‌ها را با تورم هماهنگ سازند. با‌این‌حال نمی‌توان تقصیر تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها را تنها به گردن تورم انداخت. پیشرفت تکنولوژی در دهه‌های گذشته، کتابخوانی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است. برای مثال در حال حاضر بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند نسخه الکترونیکی کتاب موردنظر خود را مطالعه کنند یا از نسخه شنیداری آن استفاده کنند. از سوی دیگر بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی کتاب توانایی آن را پیدا کرده‌اند که کتاب‌ها را با قیمت کمتری به مشتری بفروشند. این عوامل همگی دست به‌دست هم داده و موجب شده تا کار برخی از کتاب‌فروشی‌های محلی به تعطیلی کشانده شود.
تیراژ کتاب‌ها کاهش می‌یابد
در حال حاضر اقتصاد ایران در شرایطی است که در آن سطح عمومی قیمت‌ها به صورت روزانه افزیش پیدا می‌کند. کالاهای مصرفی مانند اقلام خوراکی به‌سرعت با تورم تطبیق یافته و قیمت‌هایشان افزایش پیدا می‌کند. کالاهای بادوام دیگری مانند لوزام خانگی نیز به‌گونه‌ای هستند که حتی اگر در زمان طولانی به فروش نرسند، درنهایت با احساب تورم به فروش خواهند رفت. احتمالا اگر کسی در روزهایی که قیمت ارز بسیار پرنوسان است، برای خرید کالاهای این‌چنینی به بازار مراجعه کند، نوسان قیمت کالاهای موردنظر خود را در چند ساعت مشاهده خواهد کرد. این در حالی است که کتاب نمی‌تواند چنین وضعیتی داشته باشد. هنگام انتشار یک کتاب، قیمت آن متناسب با هزینه‌های محاسبه‌شده، روی صفحه آن درج می‌شود. اگر یک ماه پس از انتشار کتاب، تورم جهش زیادی را تجربه کند، قیمت کتاب نمی‌تواند متناسب با تورم افزایش یابد. اینجاست که تیراژ کتاب‌ها اهمیت پیدا می‌کند.
ناشر اگر نتواند از سرمایه خود در برابر تورم محافظت کند، احتمالا کسب‌وکار خود را از دست خواهد داد. به همین دلیل است که کسانی که در زمینه انتشار کتاب فعال هستند ترجیح می‌دهند تیراژ کتاب‌ها را کاهش دهند. کاهش تعداد کتاب‌های چاپ‌شده موجب می‌شود سرمایه با سرعت بیشتری به دست انتشارات برسد. تعدادی از ناشران معتقدند کاهش تیراژ کتاب‌ها به آنها کمک می‌کند تا بتوانند بسنجند فروش چه کتابی بیشتر است. این در حالی است که فایده این مسائل تنها در چاپ ابتدایی یک کتاب قابل‌اعتناست. پس از آن ناشر می‌تواند تصمیم بگیرد که در چاپ بعدی چه تعداد کتابی منتشر کند. این در حالی است که این رویه در انتشار کتاب به روند متداولی تبدیل شده‌است. ممکن است قیمت کتابی در ابتدای سال با قیمت آن در انتهای سال اختلاف قیمت 100درصدی داشته باشد.
شعله تورم به جان کتاب‌فروشی‌ها
در طول سال‌های گذشته، تورم به یکی از ویژگی‌های اقتصاد ایران تبدیل شده است. این مساله موجب شده قدرت خرید خانوارهای ایرانی سال به سال کاهش یابد. از آنجایی که این کاهش قدرت خرید به صورت مستمر ادامه داشته، بسیاری از کالاهایی که در سبد مصرفی خانوارها بوده، به مرور زمان رخت بسته و از سبد مصرفی حذف شده‌اند. طبیعتا این مساله برای طبقات مختلف اقتصادی متفاوت بوده‌است. در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای به همراه فروشگاه‌های اینترنتی فروش کتاب، میزان فروش کتاب‌فروشی‌های محلی را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند.
برای مثال اگر فردی قصد خرید کتاب کاغذی داشته باشد، می‌تواند آن را با قیمت درج‌شده روی کتاب از فروشگاه‌های محلی تهیه کند یا آنکه همان کتاب را با قیمت پایین‌تری از فروشگاه اینترنتی خریداری کند. تعداد قابل‌توجهی از افراد ترجیح می‌دهند کتاب موردنظر خود را با قیمت پایین‌تری از فروشگاه‌های اینترنتی خریداری کنند. از سوی دیگر فروشگاه‌های اینترنتی این امکان را فراهم می‌کنند که فرد در هر کجای کشور بتواند کتاب خود را تهیه کند و با محدودیت موجودی کتاب‌فروشی محلی مواجه نشود. در شرایط فعلی که تیراژ کتاب‌ها پایین آمده و قیمت چاپ‌های مختلف کتاب با یکدیگر تفاوت قابل‌توجهی دارد، این امکان وجود دارد که با گشت‌وگذار در کتاب‌فروشی‌های اینترنتی، نسخه قدیمی‌تری از کتاب با قیمت پایین پیدا شود.
در تلاش برای رقابت با فروشگاه‌های بزرگ
در دهه‌های گذشته، تاسیس فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای و تاثیر آنها بر کسب‌وکارهای کوچک‌تری که در زمینه مشابه فعالیت می‌کردند مورد توجه بوده‌است. تجمیع سرمایه زیاد و فروش بالا در فروشگاه‌های بزرگ موجب می‌شد این فروشگاه‌ها امکان آن را داشته باشند که کالاها را با سود کمتری به فروش برسانند و مشتریانی را که پیش از آن نیازهای خود را از فروشگاه‌های کوچک محلی تامین می‌کردند به خود جذب کنند. این مساله در مورد کتاب‌فروشی‌ها هم صادق است. برای مثال در سال 1998 فیلم سینمایی با عنوان «ایمیل داری» با همین مضمون، یعنی تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر یک کتاب‌فروشی کوچک، ساخته شد؛ بنابراین می‌توان گفت این مساله یک دغدغه جهانی بوده و تنها مربوط به کسب‌وکار کتاب‌فروشی‌های ایران نیست.
کتابخوان الکترونیکی به‌‌جای کاغذ
می‌توان گفت یکی از دلایل کاهش میزان فروش کتاب و به تبع آن بسته‌شدن کتاب‌فروشی‌های کوچک، الکترونیکی‌شدن کتاب‌هاست. این اتفاق همانند تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر کتاب‌فروشی‌های کوچک یک تحول جهانی است. در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی از افراد ترجیح می‌دهند که به جای هزینه‌کردن برای خرید کتاب کاغذی، از نسخه‌های الکترونیک استفاده کنند. هرچند که در این نوع مطالعه خبری از حس‌و‌حال در دست گرفتن کتاب و ورق زدن آن وجود ندارد، اما مزایای مخصوص به خود را دارد. برای مثال هزینه تهیه‌کردن کتاب الکترونیک بسیار پایین‌تر از هزینه خرید کتاب کاغذی است. از سوی دیگر با فراگیر‌شدن استفاده از موبایل‌های هوشمند، تعداد زیادی از افراد می‌توانند در هر موقعیتی کتاب موردنظر خود را در دسترس داشته باشند. در سال‌های گذشته وسیله‌ای الکترونیکی نیز متناسب با این تغییرات به‌وجود آمده است.
کتابخوان‌هایی که ظاهری شبیه تبلت دارند اما نور آنها به‌گونه‌ای طراحی شده که در هنگام مطالعه چشم را آزار نمی‌دهد و حسی شبیه نگاه به کاغذ را ایجاد می‌کند. بسیاری از افراد نیز با شعار حفاظت از محیط‌زیست و کاهش مصرف کاغذ، به طرفداری از استفاده از این ابزار می‌پردازند. علاوه بر این، در سال‌های گذشته فرم دیگری در زمینه اطلاع از محتوای کتاب طرفدار پیدا کرده و آن نسخه‌های صوتی کتاب است. در حال حاضر نسخه شنیداری تعداد قابل‌توجهی از کتاب‌ها، به‌خصوص ژانر ادبیات، در پلتفرم‌های کتابخوان مختلف در دسترس است. نکته آخری که در این زمینه وجود دارد آن است که مقایسه رعایت حقوق مالکیت معنوی در ایران با کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد این مساله در کشور ما چندان جدی گرفته نمی‌شود، بنابراین ممکن است فردی که قصد مطالعه کتاب خاصی را دارد، بتواند نسخه الکترونیکی آن را به صورت رایگان تهیه کند.
