ارزش حقیقی نقطه‌ای تراکنش‌های مهرماه با کاهشی ۴/ ۱۱درصدی مواجه شد
سه متهم کاهش تقاضای خرد
کارشناسان اقتصادی، کاهش ارزش حقیقی تراکنش‌ها را به ۳ عامل مرتبط می‌دانند. دلیل نخست؛ عقب افتادن تقاضای اسمی از تورم به دنبال تورم بالا است. مورد دیگر، بازگشایی غیرحضوری مدارس و دانشگاه‌ها به‌دلیل پاندمی کرونا و در نهایت اثر ناطمینانی فضای اقتصادی بر تصمیم‌گیری افراد است. این موضوع در کنار بی‌ثباتی فضای کلان اقتصاد سبب می‌شود تا افراد تنها به انجام تراکنش‌های مصرفی خود بپردازند و دارایی‌های خود را برای تقاضای سرمایه‌گذاری، به صورت نقد نگه دارند.
رکود تقاضا در ابتدای پاییز
آمارهای شاپرک در مهرماه منتشر شد. در بخشی از گزارش، شاخص‌های عملکردی شاپرک در ماه مذکور بررسی شده است. نخستین شاخص عملکردی شاپرک، تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک است. اهمیت این شاخص به این دلیل است که تعداد تراکنش‌های شاپرک در اقتصاد نشان‌دهنده تقاضای موجود در اقتصاد است. بررسی آمارهای عملکردی شاپرک نشان می‌دهد در ماه مذکور بالغ بر ۳میلیارد تراکنش با ارزشی به میزان ۵۹۷میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به شهریورماه کاهش رشدی معادل ۶/ ۴درصدی در تعداد و حدود ۸/ ۷درصدی در ارزش ریالی داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که تقاضا در اقتصاد در ماه مذکور کاهش یافته است.
افت ۱۱ درصدی ارزش حقیقی تراکنش‌ها
در این گزارش برای ارائه تحلیل قابل‌اتکا متغیرهای ارزشی و مبلغی به‌صورت حقیقی نیز بررسی شده‌اند. به عبارت دیگر، متغیر ارزشی اسمی تورم‌زدایی شده تا اثر عامل تورم موجب برداشت‌های اشتباه و انحراف در تصمیم‌گیری نشود. ازاین‌رو با این کار شاخص مناسب‌تری برای بیان رشد ارزش تراکنش‌ها به‌دست می‌آید. آمارهای رسمی حاکی از آن است که ارزش اسمی تراکنش‌های مهر ماه سال جاری نسبت به ماه گذشته رشد منفی معادل ۸/ ۷درصدی داشته؛ درحالی‌که ارزش حقیقی تراکنش‌های مذکور، کاهش رشدی به میزان ۱۱درصدی را تجربه کرده است. همچنین مقایسه آمارهای نقطه‌ای ارزش تراکنش‌های شاپرک در مهر حاکی از رشد ۳/ ۲۳درصدی در ارزش اسمی تراکنش‌ها و منفی ۴/ ۱۱درصد در ارزش حقیقی تراکنش‌ها است.
آسیب‌شناسی افت تقاضای مصرفی
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که کاهش ارزش حقیقی تراکنش‌ها می‌تواند به عوامل متعددی بستگی داشته باشد. اصلی‌ترین دلیل این موضوع، عقب افتادن تقاضای اسمی از تورم و به دنبال آن کاهش تقاضای واقعی خانوار است. علاوه بر این، کاهش تقاضای واقعی اقتصاد برای اقتصاد کشور ما که در شرایط رکود تورمی به سر می‌برد، سبب تشدید وضعیتی رکودی خواهد شد و به این منظور سیاست‌های تحریک تقاضای خانوار نظیر سیاست‌های حمایتی از خانوار و بهبود چشم‌انداز اقتصاد کشور را در این شرایط مناسب می‌دانند.
نکته دیگر اینکه کاهش قابل توجه در مبلغ کل تراکنش‌ها در حالی است که هر سال با شروع فصل پاییز و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، این آمار در مهر نسبت به شهریور رشد می‌کند. اما در سال جاری مانند سال گذشته این شاخص تحت تاثیر محدودیت‌های پاندمی کرونا با کاهش مواجه شده است؛ به‌نحوی‌که به‌رغم واکسیناسیون بالا در جامعه، اما همچنان درباره زمان بازگشایی حضوری مدارس و دانشگاه‌ها نقل‌قول‌های متعددی شنیده می‌شود. سوالی که در این قسمت مطرح می‌شود این است که چرا با وجود اینکه تورم نقطه‌ای و ماهانه در مهرماه نسبت به شهریور کاهش داشته، اما تعداد و ارزش اسمی و حقیقی تراکنش‌ها با کاهش مواجه بوده است؟ یکی از دلایلی که می‌تواند در این موضوع اثرگذار باشد این است که درصد کاهش تورم ماهانه ناچیز بوده است. دیگر اینکه نشان از آن دارد که افراد حقیقی و نهادهای خصوصی در حالت استندبای (آماده‌باش) برای منابع پولی خود هستند. این موضع با توجه به بی‌ثباتی بالای اقتصادی کشور و سیطره فضای ابهام‌آلود در چشم‌انداز بازارها، از سوی آحاد جامعه اتخاذ می‌شود. از این‌رو این افراد تنها اقدام به خرید نیازهای ضروری خود می‌کنند و باقی‌مانده منابع خود را به‌طور نقد نگهداری می‌کنند تا اینکه در صورت برطرف شدن ابهام از فضای اقتصادی، بهترین تصمیم را برگزینند.
مقام نخست بازار تراکنش‌ها
یکی دیگر از آمارهای عملکردی شاپرک، بررسی سهم تعدادی و ارزشی ابزارهای پذیرش در شبکه الکترونیک پرداخت است. شبکه الکترونیکی پرداخت کارت سه نوع «ابزار پذیرش اینترنتی»، «ابزار پذیرش موبایلی» و «ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی» را پشتیبانی می‌کند. آمار منتشرشده شاپرک نشان می‌دهد بیشترین سهم بازار تراکنش‌ها در اختیار ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد در هفتمین ماه سال جاری از کل تراکنش‌ها به میزان ۹۰درصد متعلق به کارت‌خوان فروشگاهی بوده و ابزار پذیرش اینترنتی با سهم ۷درصدی و ابزار پذیرش موبایلی با سهم ۳/ ۳درصدی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. تحلیل‌های رسمی حاکی از این موضوع است که دلیل گسترده بودن استفاده از کارت‌خوان‌ها و بالا بودن تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی را می‌توان عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این قبیل دانست. این درحالی است که به‌منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد.
رتبه‌بندی ابزارهای پذیرش
افزون بر این، ابزارهای مذکور را می‌توان به شکل دیگری نیز مورد بررسی قرار داد و از تعداد متوسط معاملات انجام‌شده با هر یک از ابزارهای پذیرش فعال سیستمی برای مقایسه آنها استفاده کرد. بنا بر تحلیل آمارهای رسمی در مهر ماه سال‌جاری، ابزارکارت‌خوان فروشگاهی با ۳۰۷ تراکنش به ازای هر کارت‌خوان در مکان نخست قرار می‌گیرد؛ پذیرش اینترنتی با ۱۴۵ تراکنش به ازای هر ابزار و پذیرش موبایلی با ۷۴ تراکنش به ازای هر ابزار فعال به ترتیب در مکان‌های بعدی قرار می‌گیرند.
دیگر اینکه، متوسط تعداد تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در ماه مذکور معادل ۲۶۰ تراکنش است که این تعداد نسبت به مقدار مشابه در ماه گذشته کاهشی معادل ۷/ ۱۴واحدی (۴/ ۵درصدی) را تجربه کرده است. همچنین بیشترین افزایش متوسط تعداد تراکنش مربوط به کارت‌خوان فروشگاهی بوده است. شاخص مهم دیگر، شاخص متوسط مبلغ تراکنش‌ها به ازای هر ابزار پذیرش است. بنا بر آمارهای رسمی، میانگین ارزش هر معامله در مهر ماه هم شاهد تفاوت چشم‌گیری در این ابزارها است. متوسط مبلغ هر تراکنش در ابزار پذیرش اینترنتی ۳۱۲ هزار تومان بوده است. این عدد برای کارت‌خوان‌های فروشگاهی به میزان ۱۷۹هزار تومان و برای پذیرش موبایلی تنها ۱۱۰ هزار تومان بوده است.
