هجدهمین مرحله حراج اوراق‌بدهی دولت برگزار شد
عقبنشینی بورسی‌‌‌‌‌‌ها در خرید اوراق
روند حراج در سال1401
از ابتدای سال1401 تاکنون 18 مرحله حراج اوراق انجام شدهاست. در این 18مرحله 42هزار و 287میلیارد‌تومان اوراق فروخته شده است. از این میزان، 17هزار و 380میلیارد‌تومان توسط بانک‌ها و 22هزار و707میلیارد‌تومان توسط سایر خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه خریداری شده است. 2هزار و 200میلیارد‌تومان در حراج 21 تیر و 2هزار و 500میلیارد‌تومان نیز در آخرین حراج بهصورت پذیرهنویسی خریداری شدهاست. پس از بر‌گزاری اولین حراج سال1401 در سوم خردادماه و فروش اوراقی مجموعا به ارزش 3هزار و 270میلیارد‌تومان، فروش اوراق روندی نزولی به خود گرفت به‌طوری‌که در حراج 31خردادماه که آخرین حراج برگزار شده در فصل بهار بود، میزان فروش اوراق به عدد یک‌هزار و 960میلیارد‌تومان رسید که پایین‌ترین رقم فروش اوراق در سال‌جاری تا آن زمان بود، پس از آن اما در اولین حراج تابستان که در تاریخ هفتم تیرماه برگزار شد، فروش اوراق دوباره افزایش یافت و به رقم 2هزار و 870میلیارد تومان رسید.
در حراج پانزدهم تیر، فروش اوراق روند صعودی حراج پیشین را ادامه داد و رقم 3هزار و 250میلیارد‌تومان را ثبت کرد. در حراجهای هشتم، نهم و دهم بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی برای خرید اوراق هیچ سفارشی در سامانه بازار بین‌بانکی ثبت نکردند و عملا اوراق تنها توسط خریداران حقیقی و حقوقی بازار سرمایه خریداری شد. در حراج هشتم برای بار اول در سال‌جاری، بخشی از اوراق مالی دولت بهصورت پذیرهنویسی به‌فروش رسید. در حراج 29 شهریور نیز برای بار دوم در سال‌جاری پذیره‌‌‌‌‌‌فروشی انجام شد. پذیرهنویسی به‌معنای فرآیند خرید اوراق‌بهادار از ناشر یا نماینده قانونی او و پرداخت یا تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد است. درواقع مفهوم پذیرهنویسی عمدتا بسیار نزدیک و مشابه فرآیند عرضه اولیه در بازار سرمایه است. اوراقی که در حراج هشتم بهصورت پذیرهنویسی فروخته‌‌‌‌‌‌شد از نوع « اراد108» با سررسید 58ماهه بوده است.
متقاضیان این اوراق درمجموع 2هزار و 200میلیارد تومان اوراق را بهصورت پذیرهنویسی خریداری کردند. در حراج اخیر نیز اوراق «اراد113» با سررسید 5ساله بهصورت پذیرهنویسی فروخته شد. بررسی آمارهای حراجهای پیشین نشان می‌دهد که در حراج نهم که در تاریخ 28 تیرماه برگزار شد، فروش اوراق کمتر از یک‌‌‌‌‌‌هزار‌میلیارد‌تومان بوده و مجموعا 830میلیارد‌تومان اوراق فروخته شده است. در دهمین مرحله حراج نیز فروش اوراق زیر یک‌‌‌‌‌‌هزار‌میلیارد تومان بوده و در مجموع 460میلیارد‌تومان اوراق فروخته شده است. بر اساس آمارهای رسمی، در حراج یازدهم که در 11مردادماه برگزار شد، میزان فروش اوراق دوباره به بالای 3هزار‌میلیارد تومان رسید؛ چراکه بانک‌ها پس از غیبت 3 هفته‌ای دوباره اقدام به خرید اوراق مالی دولت کردند.
در این حراج مجموعا به میزان 3هزار و 200میلیارد تومان اوراق فروخته شد. پس از حضور پررنگ بانک‌ها در این حراج، در حراج 19مرداد ماه، علاوه‌بر غیبت مجدد بانک‌ها، بورسی‌‌‌‌‌‌ها نیز استقبال چندانی از این حراج به‌عمل نیاوردند، به‌‌‌‌‌‌طوری که مجموع اوراق فروخته شده در این حراج با ثبت کمترین رکورد در سال1401، به 167میلیارد‌تومان رسید. حراج سیزدهم اما دوباره مورد استقبال بانکی‌‌‌‌‌‌ها قرار گرفت و فروش اوراق در مجموع به بالای 3هزار و 600میلیارد تومان رسید. در حراج چهاردهم هم 3هزار و 660میلیارد‌تومان اوراق فروخته شد. نکته قابل‌توجه در مورد این حراج این است که سهم بانک‌ها در این حراج به نسبت حراج قبلی کاهشی بوده و بانک‌ها 510میلیارد‌تومان اوراق خریداری کردند. در مقابل سهم بورسی‌‌‌‌‌‌ها درمقایسه با حراج قبل افزایشی بود و عمده اوراق در این حراج توسط بورسی‌‌‌‌‌‌ها خریداری شد. خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه در این حراج 3هزار و 150میلیارد تومان اوراق خریدند. در آخرین حراج اوراق‌بدهی دولت که در 8 شهریور‌ماه برگزار شد، میزان کلی فروش اوراق نسبت به حراج قبلی دوباره کاهش یافت. در 3حراج پیشین فروش اوراق روندی صعودی داشت و با کاهش سهم بورسی‌‌‌‌‌‌ها در خرید اوراق و درمقابل افزایش اندک خرید اوراق توسط بانک‌ها همراه بود.
جزئیات حراج هجدهم
براساس گزارش بانک مرکزی، در هجدهمین مرحله از حراج اوراق مالی دولت که در 29 شهریور برگزار شد، مجموعا 2هزار و 530میلیارد‌تومان اوراق فروخته شد. اوراق «اراد112» با نرخ بازدهی 01/ 22درصد و اوراق «اراد114» با نرخ بازدهی 59/ 21درصد به‌فروش رسید. بانک‌ها در این حراج 2هزار و320میلیارد‌تومان اوراق خریدند که نسبت به حراج قبل، 740میلیارد‌تومان افزایش داشته است. ازطرفی خرید اوراق توسط بورسی‌‌‌‌‌‌ها به حدود یک‌سوم حراج قبل کاهش یافت و به میزان 210میلیارد‌تومان رسید. در این حراج 2هزار و 500میلیارد تومان اوراق بهصورت پذیرهنویسی به‌فروش رسید.
بانک مرکزی در ادامه این گزارش تاریخ و جزئیات بر‌گزاری مرحله نوزدهم حراج اوراق مالی دولتی را اعلام کرد. بر این اساس حراج آینده در تاریخ 6 مهر 1401 برگزار خواهد شد. اوراق عرضه‌شده در این حراج اوراق «اراد112» با مبلغ عرضه 2هزار و 430میلیارد تومان و «اراد117» با مبلغ عرضه 4هزار و 300میلیارد تومان خواهد بود. این اوراق از نوع اوراق مرابحه‌عام، کوپن‌‌‌‌‌‌دار و با تواتر سود 6ماهه و پرداخت کوپن دوبار در سال هستند. بانک مرکزی بر اساس بند«ن» تبصره(5) قانون بودجه سال1401 صرفا مجاز به خرید و فروش اوراق مالی اسلامی دولت در بازار ثانویه اوراق است. کارگزاری این بانک ضمن تامین زیرساخت معاملات و بر‌گزاری حراج، تعهدی نسبت به حجم و قیمت اوراق مالی اسلامی دولتی فروش‌‌‌‌‌‌رفته ندارد و این اوراق را در بازار اولیه به‌منظور تامین مالی دولت خریداری نمی‌کند.
آنالیز بازار اوراق
عملکرد کلی بانکی‌‌‌‌‌‌ها در حراجهای برگزارشده در سال1401 ضعیف و پر نوسان بوده است، از این‌رو بار خرید اوراق مالی دولت بیشتر بر دوش بورسی‌‌‌‌‌‌ها بوده‌‌‌‌‌‌است. این عملکرد ضعیف بانک‌ها در حراج اوراق می‌تواند چند دلیل داشته‌‌‌‌‌‌باشد. مهم‌ترین علت این است که در شرایط فعلی، بانک‌ها به‌‌‌‌‌‌شدت با کمبود نقدینگی مواجهند و در واقع با این حجم از اضافه برداشت، عملا منابع لازم برای خرید اوراق و سرمایه‌گذاری در این بازار را ندارند؛ بنابراین بانک‌ها در شرایط فعلی اقتصادی ترجیح می‌دهند که منابع موجود خود را حفظ کنند؛ به‌عبارت دیگر خریدن اوراقی با این نرخ بازدهی برای بانک‌ها صرفه اقتصادی نداشته و اولویت بانک‌ها، حفظ منابع فعلی با توجه به پیش‌بینی ناپذیربودن شرایط اقتصادی کشور است.
البته این رفتار بانک‌ها که بهصورت جسته و گریخته در حراج ها شرکت می‌کنند و پس از چند غیبت به یکباره اقدام به خرید اوراق می‌کنند، علاوه‌بر موضوع کمبود منابع، می‌تواند نشانه نوعی سیاست دستوری از نهادهای سیاستگذاری پولی بالادستی باشد، یعنی بانک‌ها هر از گاهی اجبارا اقدام به خرید اوراق می‌کنند و عملا سرمایه‌گذاری بانک‌ها در چنین بازاری منفعتی به‌دنبال ندارد اما دولت می‌تواند بخشی از کسری‌بودجه‌‌‌‌‌‌اش را، هرچند کم تامین کند.
