فروش اوراق دولت به بیشترین میزان در سال‌جاری رسید
سردرگمی بانک‌ها در حراج
روند حراج در سال‌جاری
از ابتدای سال 1401 تاکنون 13مرحله حراج اوراق انجام شده است. در این 13 مرحله بالغ بر 30هزار و 200میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. از این میزان، 11هزار و 420میلیارد تومان توسط بانک‌ها و حدود 16هزار و 600میلیارد تومان توسط سایر خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه خریداری شده است. 2هزار و 200میلیارد تومان نیز به صورت پذیرهنویسی خریداری شده است. پس از برگزاری اولین حراج سال 1401 در سوم خردادماه و فروش اوراقی مجموعا با ارزش 3هزار و 270میلیارد تومان، فروش اوراق روندی نزولی به خود گرفت، به طوری که در حراج 31 خردادماه که آخرین حراج برگزارشده در فصل بهار بود، میزان فروش اوراق به یکهزار و 960میلیارد تومان رسید که پایین‌‌‌ترین رقم فروش اوراق در سال‌جاری تا آن زمان بود. پس از آن در اولین حراج تابستان که در تاریخ هفتم تیرماه برگزار شد، فروش اوراق دوباره افزایش یافت و به رقم 2هزار و 870میلیارد تومان رسید.
در حراج پانزدهم تیر، فروش اوراق روند صعودی حراج پیشین را ادامه داد و رقم 3هزار و 250میلیارد تومان را ثبت کرد. در حراجهای هشتم، نهم و دهم، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی برای خرید اوراق سفارشی در سامانه بازار بین بانکی ثبت نکردند و عملا اوراق تنها توسط خریداران حقیقی و حقوقی بازار سرمایه خریداری شد. در حراج هشتم برای بار اول در سال‌جاری، بخشی از اوراق مالی دولت به صورت پذیرهنویسی به فروش رسید. پذیرهنویسی به معنای فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر یا نماینده قانونی او و پرداخت یا تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد است. درواقع مفهوم پذیرهنویسی عمدتا بسیار نزدیک و مشابه فرآیند عرضه اولیه در بازار سرمایه است.
اوراقی که در حراج هشتم به صورت پذیرهنویسی فروخته شد، از نوع «اراد 108» با سررسید 58ماهه بوده است. متقاضیان این اوراق درمجموع 2هزار و 200میلیارد تومان اوراق را به صورت پذیرهنویسی خریداری کردند. بررسی آمارهای حراجهای پیشین نشان میدهد که در حراج نهم که در تاریخ 28 تیرماه برگزار شد، فروش اوراق کمتر از یکهزار میلیارد تومان بوده و مجموعا 830میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. در دهمین مرحله حراج نیز فروش اوراق زیر یکهزار میلیارد تومان بوده و در مجموع 460میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. براساس آمارهای رسمی، در حراج یازدهم که 11مردادماه برگزار شد، میزان فروش اوراق دوباره به بالای 3هزار میلیارد تومان رسید؛ چراکه بانک‌ها پس از غیبت سه‌هفته‌‌‌ای دوباره اقدام به خرید اوراق مالی دولت کردند. در این حراج مجموعا به میزان 3هزار و 200میلیارد تومان اوراق فروخته شد.
اما پس از حضور پررنگ بانک‌ها در این حراج، در حراج 19مردادماه، علاوه بر غیبت مجدد بانک‌ها، بورسی‌‌‌ها نیز استقبال چندانی از این حراج به عمل نیاوردند، به‌‌‌طوری که مجموع اوراق فروختهشده در این حراج با ثبت کمترین رکورد در سال 1401، به 167میلیارد تومان رسید. حراج سیزدهم اما دوباره مورد استقبال بانکی‌‌‌ها قرار گرفت و فروش اوراق در مجموع به بالای 3هزار و 600میلیارد تومان رسید. این بیشترین میزان فروش اوراق مالی دولت در سال‌جاری است.
جزئیات حراج سیزدهم
بر اساس گزارش بانک مرکزی، در سیزدهمین مرحله از حراج اوراق مالی دولت که در 25مردادماه برگزار شد، مجموعا 3هزار و 630میلیارد تومان اوراق فروخته شد. اوراق «اراد107» با نرخ بازدهی 22درصد و اوراق «اراد109» با نرخ بازدهی 59/ 21درصد به فروش رسید. بانک مرکزی در ادامه این گزارش تاریخ و جزئیات برگزاری مرحله چهاردهم حراج اوراق مالی دولتی را اعلام کرد. بر این اساس حراج آینده در تاریخ یکم شهریور1401 برگزار خواهد شد. اوراق عرضه‌شده در این حراج اوراق «اراد107» با مبلغ عرضه 3هزار و 180میلیارد تومان، «اراد109» با مبلغ عرضه یکهزار و 360میلیارد تومان و «اراد110» با مبلغ عرضه 2هزار میلیارد تومان خواهد بود. این اوراق از نوع اوراق مرابحه عام، کوپن‌‌‌دار و با تواتر سود 6ماهه و پرداخت کوپن دوبار در سال هستند. هر ورقه با قیمت اسمی 100تومان و نرخ سود اسمی 18درصد عرضه خواهد شد. حداقل حجم سفارش 500هزار ورقه است. بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی باید از طریق سامانه بازار بین بانکی سفارش خود را ارسال کنند. شرکت‌های بیمه و نهادهای مالی موضوع بند «21» ماده «یک» قانون بازار اوراق بهادار نیز باید از طریق سامانه مظنه‌یابی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران ثبت‌سفارش کنند.
آنالیز بازار اوراق
بررسی آمارهای رسمی نشان میدهد که پس از غیبت بانک‌ها در حراج قبل و ثبت رکورد کمترین میزان فروش اوراق در سال‌جاری، در این حراج بانک‌ها با خرید اوراقی به ارزش حدود یکهزار میلیارد تومان دوباره به این بازار بازگشتند و اوراق مالی فروختهشده در سال‌جاری به بیشترین مقدار رسید. البته عملکرد کلی بانکی‌‌‌ها در حراجهای برگزارشده در سال 1401 ضعیف و پرنوسان بوده است. از این رو بار خرید اوراق مالی دولت بیشتر بر دوش بورسی‌‌‌ها بوده است. عملکرد ضعیف بانک‌ها در حراج اوراق می‌‌‌تواند چند دلیل داشته باشد.
مهم‌ترین علت این است که در شرایط فعلی، بانک‌ها به‌‌‌شدت با کمبود نقدینگی مواجه‌‌‌اند و درواقع با این حجم از اضافه‌برداشت، عملا منابع لازم برای خرید اوراق و سرمایه‌گذاری در این بازار را ندارند؛ بنابراین بانک‌ها در شرایط فعلی اقتصادی ترجیح می‌دهند منابع موجود خود را حفظ کنند؛ به عبارت دیگر خریدن اوراقی با این نرخ بازدهی برای بانک‌ها صرفه اقتصادی نداشته و اولویت بانک‌ها، حفظ منابع فعلی با توجه به پیش‌بینی‌ناپذیر بودن شرایط اقتصادی کشور است. البته این رفتار بانک‌ها که به‌‌‌صورت جسته و گریخته در حراج‌‌‌‌ها شرکت می‌کنند و پس از چند غیبت به‌یکباره اقدام به خرید اوراق می‌کنند، علاوه بر موضوع کمبود منابع، می‌‌‌تواند نشانه نوعی سیاست دستوری از نهادهای سیاستگذاری پولی بالادستی باشد. یعنی بانک‌ها هر از گاهی اجبارا اقدام به خرید اوراق می‌کنند و عملا سرمایه‌گذاری بانک‌ها در چنین بازاری منفعتی به دنبال ندارد؛ اما دولت می‌‌‌تواند بخشی از کسری بودجه‌‌‌اش را هرچند کم تامین کند.
افزایش نرخ سود بینبانکی
براساس اعلام بانک‌مرکزی، نرخ بهره در بازار بینبانکی به 64/ 20درصد رسید. به این ترتیب این نرخ نسبت به هفته قبل 05/ 0 واحد‌درصد افزایش را تجربه کرده است. نوسان نرخ سود بازار بینبانکی در کانال 20درصد برای سومین هفته متوالی رخ میدهد و به نظر می‌رسد به ثبات نسبی در بازه 20 تا 21درصد رسیده است. این ثبات پس از آن اتفاق می‌‌‌افتد که نرخ سود بینبانکی در افزایشی بی‌‌‌سابقه به بالای 21درصد رسیده بود. نرخ بهره بین بانکی به‌عنوان یکی از انواع نرخ‌های بهره در بازار پول به نرخ‌های سود یا بهره در سایر بازارها جهت میدهد که در واقع این نرخ، قیمت ذخایر بانک‌هاست و زمانی که آنها در پایان دوره مالی کوتاه‌‌‌مدت، اعم از روزانه یا هفتگی، دچار کسری ذخایر می‌‌‌شوند، از سایر بانک‌ها در بازار بینبانکی یا از بانک مرکزی استقراض می‌کنند.
