مسیر افزایش نرخ بهره بینبانکی ادامه یافت
دیگ جوشان تقاضای منابع
جزئیات افزایش نرخ سود
بانک مرکزی در تاریخ 16تیرماه، نرخ جدید بهره در بازار بین بانکی را اعلام کرد. مطابق این گزارش این نرخ با ثبت رکوردی تازه در سال1401، به عدد 95/ 20درصد رسید. این درحالی است که این نرخ در هفته گذشته 85/ 20درصد اعلام شده بود و با این رشد 1/ 0 واحد درصدی، نرخ بهره بین بانکی به بالاترین رقم خود از ابتدای سال جاری رسید. این نرخ از چهارم آذر ماه سال قبل به سطح 21درصدی ورود کرده بود؛ ولی از نیمه دی ماه کاهشی شد و به سطح 20درصدی بازگشت. به نظر می‌‌رسد که نرخ بهره بین بانکی به سقف قبلی خود نزدیک میشود و احتمالا در سال جاری رکوردی جدید ثبت می‌‌کند؛ چراکه این نرخ به بالاترین میزان خود در 6ماه گذشته رسیده است. افزایش نرخ بهره بین بانکی هزینه تامین کسری منابع بانکها را افزایش می دهد و بانکها حاضر میشوند با نرخ های بالاتری به سپرده‌‌‌‌گذارها سود پرداخت کنند تا کسری خود را جبران کنند.
نرخ بهره بین بانکی به‌عنوان یکی از انواع نرخ‌‌های بهره در بازار پول به نرخ‌‌های سود یا بهره در سایر بازارها جهت می‌‌دهد که در واقع این نرخ، قیمت ذخایر بانک‌‌هاست و زمانی که آنها در پایان دوره مالی کوتاه‌‌مدت اعم از روزانه یا هفتگی، دچار کسری ذخایر میشوند، از سایر بانکها در بازار بین بانکی یا از بانک مرکزی استقراض می‌‌کنند. محاسبه نرخ سود بینبانکی بر‌‌اساس عرضه و تقاضا است و ثابت نیست. نوسان این نرخ به‌گونه‌‌ای است که با افزایش تقاضا برای دریافت وام بینبانکی و از سوی دیگر عدم عرضه متناسب با آن، نرخ سود بالاتر می‌‌رود و با کاهش تقاضا و عرضه متناسب، نرخ سود بین بانکی کاهش می‌‌یابد. برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند کاهش نرخ سود بانکی می‌‌تواند نقش مهمی در حرکت نقدینگی از بانک به بازار سرمایه داشته باشد و سبب رونق بازار سرمایه شود. این در حالی است که گروه دیگری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که نرخ بهره بینبانکی نباید کاهش یابد؛ زیرا اثرات تورمی شدیدی دارد و اگر نرخ بهره بینبانکی خیلی کاهش پیدا کند، موجب کاهش سود سپرده‌های بانکی میشود.
افزایش تقاضای منابع مالی
افزایش نرخ بهره بینبانکی حکایت از آن دارد که همچنان عطش منابع مالی بسیار بالاست. ازآنجاکه این نرخ متناسب با عرضه و تقاضا تعیین میشود، این افزایش نرخ حکایت از آن دارد که تقاضای منابع بانکها درحال افزایش است. این افزایش تقاضا خود حاکی از افزایش انتظارات تورمی است. هنگامیکه بانکها اقدام به تامین منابع از طریق بازار بینبانکی می‌‌کنند، با وجود افزایش نرخ بهره بین بانکی، قیمت تمام‌‌شده تامین منابع برای بانکها افزایش می‌‌یابد. بنابراین منطقی است که بانکها بخواهند از طریق بازار سپرده و تسهیلات به تامین منابع بپردازند؛ اما بانکها همچنان از طریق بازار بین بانکی هم به تامین منابع مالی مور‌‌نیاز خود اقدام می‌‌کنند؛ چراکه با کمبود منابع مالی مواجهند و ناچارند که از این طریق به تامین مالی بپردازند.
نکته مهم این است که تغییر نرخ سود بینبانکی منشأ و نقطه آغازین تغییر نرخ‌‌ها در کل اقتصاد است. اوراق در بازار بدهی و سهام در بازار سهام سریع‌تر به این تغییر نرخ واکنش نشان می‌‌دهند؛ چراکه خرید و فروش آنها آزادانه توسط بسیاری از مشارکت‌‌کنندگان بازار سرمایه و بدهی انجام میشود. این یعنی سرایت نرخ بازار بینبانکی به این دو بازار به راحتی انجام میشود. اما سرایت نرخ بهره بینبانکی به شبکه بانکی بهصورت نرخ سود و تسهیلات به سختی اتفاق می‌‌افتد؛ چراکه بانکها ملزم به رعایت مصوبات بانک مرکزی هستند و بانک مرکزی برای سپرده‌های بانکی سقف نرخ سود تعیین کرده است.
تاثیر نرخ بهره بینبانکی بر سود سپرده‌ها
اگر بانکی دچار کسری نقدینگی شده باشد، یکی از راه‌های تامین این کسری، استقراض از بانک‌‌های دیگر در بازار بینبانکی است. نرخ بهره بینبانکی تعیین می‌‌کند که بانک‌‌های قرض گیرنده در سررسید بازپرداخت بدهی خود، باید با چه میزان سودی مبلغ قرض گرفته‌شده را به بانک‌‌های وام‌دهنده بازپرداخت کنند. مثلا اگر بانکی برای تامین کسری خود اقدام به استقراض از بانک‌‌های دیگر در بازار بینبانکی با نرخ سود 20درصد کند، بانک قرض گیرنده موظف است پس از پایان مهلت، اصل این مبلغ را به‌‌علاوه 20درصد سود به بانک قرض‌دهنده بازپرداخت کند. بنابراین بانک قرض گیرنده باید مبلغ 20درصد سود را برای بازپرداخت بدهی‌‌اش آماده کند.
بانکها معمولا برای انجام این کار نرخ سود سپرده‌های خود را افزایش می‌‌دهند تا این‌گونه جذابیت آن برای مردم بالا برود و آنها سرمایه خود را وارد سپرده‌های بانکی کنند و به این ترتیب بانکها نیز بتوانند بدهی‌‌های خود را در بازار بینبانکی پرداخت کنند. پس اگر نرخ سود بینبانکی افزایش پیدا کند، بانکها مجبورند برای بازپرداخت این مبلغ سود سپرده‌ها را افزایش دهند تا جذابیت لازم را داشته باشد. اما بانکها برای افزایش سود سپرده‌های خود با مشکل مواجهند؛ چراکه باید به سقف نرخ سودی که بانک مرکزی برای سپرده‌ها تعیین کرده مقید باشند. به این ترتیب بانکها دوباره برای تامین منابع به مشکل می‌‌خورند و ناچارند که از بانک مرکزی استقراض کنند.
راهکار جدید بانک مرکزی
بانک مرکزی اما اخیرا برای اینکه بانکها برای تامین کسری منابع خود کمتر به مشکل بربخورند و نیاز کمتری به استقراض از بانک مرکزی داشته باشند، از تصویب انتشار اوراق گواهی سپرده عام خبر داد. علی صالح‌‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی، در نشستی که 21تیرماه با مدیران عامل بانک‌‌های کشور داشت، از تصویب ضوابط انشار اوراق گواهی سپرده عام توسط بانکها خبر داد. به‌‌نظر می‌‌رسد که این خبر در واکنش به تقاضای بالای بانکها برای منابع مالی منتشرشده و بانک مرکزی قصد دارد تا با استفاده از این ابزار مالی جدید نیاز بانکها به استقراض از بانک مرکزی را کاهش دهد. هرچند که جزئیات بیشتری از این طرح منتشر نشده، اما آنچه واضح است این است که نرخ سود این اوراق گواهی از نرخ سود سپرده‌های بانکی بیشتر است و قاعدتا جذابیت بیشتری برای مردم خواهد داشت. این‌گونه بانکها می‌‌توانند امیدوار باشند تا از این طریق منابع بیشتری جذب کنند. باید دید که اجرای این طرح تا چه اندازه می‌‌تواند مشکل تامین مالی بانکها را حل کند.
تاثیر نرخ بهره بین بانکی بر کنترل تورم
افزایش نرخ بهره بینبانکی بهصورت بالقوه می‌‌تواند از دو جهت به کنترل تورم کمک کند. اولین مورد این است که با افزایش سود بینبانکی، هزینه خلق پول برای بانکها افزایش می‌‌یابد و به این ترتیب عرضه پول در اقتصاد، که عامل اصلی تورم است، کاهش می‌‌یابد. از سوی دیگر افزایش نرخ بهره بینبانکی، موجب افزایش سود سپرده‌ها و اوراق دولتی میشود که این اتفاق مردم را به سپرده‌‌گذاری در بانکها و خرید اوراق دولتی ترغیب می‌‌کند. این‌گونه آنها کمتر به سمت سرمایه‌‌گذاری در بازار‌‌های طلا، ارز، خودرو و... می‌‌روند. این موضوع باعث کاهش تقاضا برای خرید این دارایی‌‌ها میشود و قیمت آنها را کاهش می‌‌دهد و این‌گونه با کاهش انتظارات تورمی، تورم نیز کنترل میشود. البته فاکتورهای مهم دیگری نیز در افزایش قیمت این دارایی‌‌ها دخیل است که درواقع می‌‌تواند اثر افزایش نرخ بهره بینبانکی بر قیمتشان را خنثی کند.
