«دنیای‌اقتصاد» به نقش موثر چین در کمرنگ‌کردن تحریم‌های نفتی علیه ایران پرداخت
اشتهای چینی به نفت ایران
پیمان قناعتی‌فرد : تندروهای ایالات‌متحده از دولت جو بایدن رئیس‌جمهور، می‌خواهند تحریم‌های آمریکا علیه ایران را به‌عنوان مجازاتی برای حمایت این کشور از حماس، گروه شبه‌نظامی فلسطینی، تشدید کند. آنها استدلال می‌کنند که تهران در ماه‌های اخیر بیشتر از سال‌های گذشته نفت صادر کرده‌است. اما اقدامات جدید و اجرای سختگیرانه‌تر مصوبات برای محدود‌کردن منبع درآمد اصلی ایران، به لطف اشتهای چین برای نفت‌خام و آنچه تاجران، تحلیلگران و مدیران صنعت نفت به‌عنوان شبکه‌های پرداخت و حملونقل گسترده‌ای توصیف می‌کنند که ایالات‌متحده نمی‌تواند به آنها دسترسی پیدا کند، با مشکل مواجه خواهد شد. پس از خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا، از توافق هسته‌ای موسوم به برجام در سال۲۰۱۸، تهران مجبور شد با کمپین «فشار حداکثری» آمریکا مقابله کند، فشاری که به‌دنبال وادار‌کردن ایران به کنار گذاشتن غنی‌سازی اورانیوم بود.
رشد درآمدهای نفتی ایران
اما طی سه سال‌گذشته، تجارت محموله‌های نفتی ایران به لطف کاهش فشار ایالات‌متحده و رشد تقاضای چین، به‌طور پیوسته افزایش یافته‌است.ایران‌بار دیگر به رتبه سوم درمیان تولیدکنندگان سازمان کشورهای صادرکننده نفت رسید و اکثریت قریب‌به‌اتفاق بشکه‌های نفت این کشور یعنی بیش از 90درصد آن، به سمت دومین اقتصاد بزرگ جهان سرازیر می‌شود. به نوشته بلومبرگ، تحت شرایط کنونی حاکم بر دنیا، تحریم‌های مالی و تجاری به ابزار سیاست خارجی مهم‌تری تبدیل شده‌اند، زیرا کشورها به‌دنبال تاثیرگذاری بر مخالفان خود بدون مداخله نیروی نظامی هستند، با این حال دو کشور ایران و روسیه خوراک برای منتقدانی فراهم کرده‌اند که استدلال می‌کنند حتی اقدامات بی‌سابقه تحریمی علیه این دو کشور نفتی نیز نتوانسته رفتارشان را تغییر دهد، زیرا درآمد حاصله از تجارت نفت آنها همچنان در بالاترین سطح جریان دارد. با نگاهی اجمالی به آمار منتشرشده توسط موسسه کپلر، می‌توان مشاهده کرد هم‌راستا با رشد صادرات نفت ایران به چین برابر با 1.5میلیون بشکه در روز، متوسط درآمد حاصل از صادرات نفت کشور در ماه اوت معادل 3.5میلیارد دلار بوده‌است، رقمی که تقریبا معادل سرجمع درآمد نفتی ایران در طول سال2020 میلادی است.
تعمیق همکاری ایران و چین
آمارهای منتشرشده توسط موسسات بین‌المللی ردیابی نفتکش‌ها بیانگر این واقعیت است که به‌دنبال امضای توافق‌نامه همکاری بین ایران و چین، روابط نفتی دو کشور در حوزه صادرات نفت تا سطح قابل‌اعتنایی افزایش پیدا کرده‌است. صادرات نفت ایران به چین درآگوست معادل روزانه 1.5میلیون بشکه در روز بوده‌است که به نوبه خود، رکوردی تاریخی در تجارت نفتی دو کشور محسوب می‌شود. تا پیش از این ماه، رکورد صادرات ماهانه ایران به سرزمین اژدهای زرد به ماه‌های نوامبر 2022 و فوریه 2023 با ارقام 1.3 و 1.2میلیون بشکه در روز برمی‌گشت. حائزاهمیت آنکه رکوردشکنی‌های مربوط به صادرات نفت ایران به چین در دوران تحریم‌های یک‌جانبه و سختگیرانه غرب رقم خورده است که نشان از بی‌اعتنایی پکن به این دسته از تحریم‌هاست. لازم به ذکر است که در زمان اجرای برجام و درست یک ماه پیش از آغاز رسمی دور دوم تحریم‌ها، رقم صادرات ماهانه نفت ایران به چین به 1.1میلیون بشکه در روز رسیده بود.
میزان صادرات نفت ایران در سال‌های غیرتحریمی 2017 و 2018 به ترتیب 692 و 746هزار بشکه در روز بود و بعد از امضای سند همکاری بین ایران و چین و تعمیق روابط تجاری فی‌مابین، از سال2021 روند صعودی درپیش گرفته و در سال‌جاری میلادی به مرز یک‌میلیون بشکه در روز رسیده‌است. می‌توان به‌درستی ادعا کرد تحت شرایط تحریم، میزان فروش نفت ایران به چین تا فراتر از سه‌برابر سال2020 رشد را تجربه‌کرده و تا حدود 300هزار بشکه در روز از دوران اجرای برجام افزایش داشته‌است. بر اساس این گزارش، درآمد حاصل از تجارت نفتی ایران با چین در سال2022، بیش از 20میلیارد دلار افزایش‌یافته و تقریبا 6.8برابر درآمد سال2020 بوده‌است. پر واضح است که این افزایش درآمد درکاهش اثرات فشار تحریمی آمریکا اثر قابل‌توجهی داشته‌است. نکته جالب اینکه با درنظرگرفتن قیمت هر بشکه نفت ایران معادل 85دلار و توجه به رقم صادرات نفت ایران به چین یعنی معادل 1.5میلیون بشکه طبق آمار کپلر، مجموع درآمد نفتی کشور از چین در ماه اوت معادل 3.5میلیارد دلار تخمین‌زده می‌شود. این بدان معناست که ایران در یک ماه، تقریبا معادل کل سال2020 درآمد نفتی از صادرات به چین کسب کرده‌است.
واقعیت این است که اکنون شاهد تغییر شرایط در روابط ایران و چین هستیم، فرآیندی که اثرگذاری آن در اقتصاد ایران نیازمند زمان بیشتر است. بعد از 23سال رئیس‌جمهور ایران به دعوت رئیس‌جمهور چین وارد این کشور شد که یک اتفاق کم‌سابقه است. سطح مذاکرات بین ایران و چین در سفر اخیر رئیس‌جمهور بسیار بالا بود و حتی از مذاکرات اقتصادی دو کشور در زمان اجرای برجام نیز بالاتر بود و همه محورهای صنعتی، کشاورزی، سرمایه‌گذاری و حملونقل را شامل شد.
ایجاد تعادل در تجارت ایران و چین
اصل شکل‌گیری روابط سه‌جانبه بانکی بین ایران، چین و روسیه، به نوشته فارس، نقش موثری در بی‌اثرسازی تحریم‌ها دارد. سطح صادرات و واردات ایران به چین به ترتیب 40 و 16میلیارد دلار و تراز تجاری کشور مثبت است. به باور کارشناسان، ایران می‌تواند از ظرفیت این تراز مثبت برای واردات کالاهای اساسی موردنیاز کشور استفاده کند. در حال‌حاضر واردات کالاهای اساسی عمدتا از کشورهای غربی که اتفاقا تحریم‌کننده ایران نیز هستند انجام می‌شود که به هیچ‌وجه عقلایی نیست. خرید کالاهای اساسی و تراز‌کردن تجارت تهران با پکن، موجب می‌شود جریان صادرات نفت ایران به چین تحت شرایط پایدارتری افزایش یابد. در مجموع به‌نظر می‌رسد چین به‌عنوان رقیب اصلی اقتصادی ایالات‌متحده، سکوی مناسبی برای افزایش همکاری و بی‌اثر‌کردن تحریم‌ها باشد، به‌خصوص اینکه چینی‌ها هم‌اکنون نگرانی جدی درباره تامین پایدار انرژی خود داشته و ایران بهترین گزینه برای حل این مشکل بوده که می‌تواند با استفاده از این اهرم، جریان صادرات نفت و انرژی خود به چین را به‌صورت تضمینی و برای بلند‌مدت افزایش دهد.
در ماه اوت اعلام شد صادرات نفت ایران به چین به بالاترین رقم در حداقل یک دهه‌اخیر رسیده‌است، چراکه روند تصاعدی قیمت جهانی نفت، جذابیت نفت‌خام تخفیف خورده را در بازارهای جهانی افزایش داده‌است. به نوشته بلومبرگ، ایران در سال2023 سطح صادرات نفت خود را در شرایطی که قسمت اعظم محموله‌های آن به‌سوی چین روانه می‌شود، افزایش داده‌است. متوسط واردات نفت این کشور از ایران در 7 ماه نخست امسال‌برابر با 917هزار بشکه در روز بوده‌است. طبق شواهد بازار انرژی، افزایش قیمت نفت‌برنت به‌عنوان یکی از شاخص‌های نفت در جهان از اواخر ماه ژوئن، تقاضا برای نفت ارزان ایران را افزایش داد که حجم قابل‌توجهی از آن، توسط پالایشگاه‌های مستقل در شاندونگ خریداری می‌شوند.
قیمت نفت ایران، جذاب‌تر از رقبا
به اعتقاد تحلیلگران بازار نفت، دو گرید اصلی نفت ایران در آن مقطع زمانی، حدود 10 دلار ارزان‌تر از نفت‌برنت معامله شدند، قیمتی که البته از نفت صادراتی روسیه نیز جذاب‌تر بود. صنعت نفت بر آمارهای شرکت‌های کپلر و ورتکسا برای خرید نفت ایران اتکا می‌کند زیرا همان‌طور که اشاره شد، دولت چین معمولا آمارهای خرید نفت از ایران را در آمارهای گمرک خود وارد نمی‌کند. پکن از ژوئن 2022 آمار واردات از ایران را صفر ثبت کرده‌است. نکته قابل‌تامل در این میان آن است که تقریبا تمامی پالایشگاه‌های چین اطمینان دارند جریان نفت ایران به این کشور، ادامه خواهد داشت. پالایشگاه‌های مستقل چین مشتاق خرید نفت ایران هستند، بااین‌حال بلومبرگ نوشت ادعای ارتباط ایران با حمله غافلگیرانه به اسرائیل، می‌تواند تجارت نفت این کشور را در معرض تهدید جدی از سوی آمریکا قرار دهد.
در شرایط کنونی، چندین پالایشگاه چینی که خریدار نفت‌خام ایران هستند، اعلام کرده‌اند هیچ‌گونه اختلال یا سختگیری را در روند تامین نفت‌خام موردنیاز خود از ایران پیش‌بینی نمی‌کنند. تحریم‌های نفتی ایران در گذشته هم چندان از اشتیاق چین برای خرید نفت این کشور نکاسته و نفت‌خام صادراتی ایران به سرزمین اژدهای زرد، عمدتا از مبادی دیگری به‌ویژه مالزی تامین می‌شود. به‌رغم آنکه رسانه‌های آمریکایی ادعا می‌کنند ایران در حملات مقاومت نقش داشته‌است، آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا به شبکه خبری ان‌بی‌سی گفت، در حال‌حاضر هیچ شواهدی مبنی‌بر اینکه ایران به‌طور مستقیم در تنش‌ها دخالت داشته‌باشد، وجود ندارد.
