سهم یک‌دهم درصدی ایران از بازار جهانی گیم
چالش‌های بازیسازان ایرانی
در این بیانیه که به امضای ۶۱۴ نفر از فعالان این حوزه رسید، ممیزی سختگیرانه و پروسه طولانی اخذ مجوز ساخت بازی از جمله مهم‌ترین چالش‌های بازیسازان ایرانی اعلام شد؛ بازیسازان معتقدند ادامه‌دار شدن این وضعیت، باعث آسیب‌های جدی به صنعت بازی‌های رایانهای خواهد شد. درحال‌حاضر و با توجه به تحریم‌ها، سهم ایران از بازار ۱۴۰ میلیارد دلاری صنعت گیم در جهان، کمتر از یک‌دهم درصد است؛ فعالان این صنعت می‌گویند سیاست‌گذاری‌های اخیر به گونه‌ای است که در آینده نزدیک این رقم به صفر خواهد رسید. بنیاد ملی بازی‌های رایانهای اما معتقد است دخالتی در فیلترینگ بازی‌ها ندارد و ۹۵ درصد بازی‌های رایانهای هیچ مشکلی برای دریافت مجوز ندارند.
نظارت سلیقه‌ای و نبود قوانین شفاف
مدیران استودیوهای بازی‌سازی بر این باورند که بنیاد ملی بازی‌های رایانهای از بازیسازان داخلی حمایت کافی نمی‌کند. امین شهیدی، مدیرعامل استودیو «بلک کیوب گیمز» که خود عضو کمیسیون صنفی بازیسازان هم است، چندی پیش در گفت‌وگو با آی‌تی ایران به چالش‌هایی که در این مدت بنیاد ملی بازی‌های رایانهای با بازیسازان داخلی داشتند اشاره کرد و گفت: «پس از تغییر مدیریت بنیاد، چند معاون اساسی هم جایگزین شدند. یکی از این بخش‌ها که بلافاصله تاثیر زیادی در حوزه بازی‌سازی داشت، تغییر مسوول قسمت نظارت بود. به این صورت که بدون اعلام قوانین شفاف و مشخص، در شورای تصمیم‌گیری نظارت که بدون حضور نماینده‌ای از بازیسازان تشکیل شده است، دستور به اصلاحیه برخی از بازی‌ها می‌دهند که به دنبال آن بازی‌ها فیلتر می‌شوند. این در حالی است که تنوع، لازمه تولیدات فرهنگی است. اما حوزه نظارت در بنیاد ملی بازی‌های رایانهای با فیلترینگ یا اصلاحیه‌های افراطی و سلیقه‌ای مانع ایجاد می‌کند.» به گفته شهیدی بیشتر این اصلاحیات به‌صورت شفاهی به بازیسازان گفته می‌شده است، در حالی که باید نکات مشخص، مکتوب و به همراه مصداق باشند. شهیدی توضیح داد که روندهای ممیزی با توجه به مکتوب و مشخص نبودن به سمت سلیقه‌ای شدن پیش می‌روند و باید در شورای نظارت این قوانین به‌صورت شفاف نوشته شده و به بازیسازان اعلام شود. به گفته او فیلترینگ بازی‌هایی که بیش از ۴ میلیون کاربر دارند، حتی برای یک‌روز هم آنها را دچار آسیب جدی می‌کند.با این‌حال، عقیل منصوری، معاون فنی نظارت بنیاد ملی بازی‌های رایانهای در پاسخ به ادعای بازیسازان مبنی بر رویکرد سلیقه‌ای این مجموعه و موضوع فیلترینگ بازی‌ها، می‌گوید: «قوانین در ابتدا توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و سپس در شورای‌عالی فضای مجازی تدوین شده است و بنیاد درحال‌حاضر یک متولی اجرای قانون است. منصوری تاکید می‌کند: همه اقدامات بنیاد به استناد مصوبه‌های شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۵ و مصوبه سیاست‌های حاکم بر برنامه ملی بازی‌های رایانهای در شورای‌عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۴ است. بنیاد در ابلاغ هیچ‌یک از این قوانین دخالت نداشته و ندارد. ولی براساس قانون مسوول اجرای این اسناد است.»بنیاد ملی بازی‌های رایانهای در جوابیه خود به اعتراض مطرح شده آورده است که «فیلترینگ ارتباطی با بنیاد ملی بازی‌های رایانهای ندارد و مرجع آن کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه است. طبق این جوابیه بنیاد ملی بازی‌های رایانهای اعلام کرده است در راستای وظایف و کارکردهای خود جهت حمایت و توسعه صنعت بازی‌های دیجیتال در کشور و تامین و صیانت از حقوق مادی و معنوی مصرف‌کنندگان بازی نیز وظایفی برعهده دارد؛ دقت‌نظر درخصوص مسائلی مانند شرط‌بندی، قمار و محتوای خلاف فرهنگ کشور بر همین مبنا انجام می‌شود.»
نیاز به تعامل بخش نظارت بنیاد با بازیسازان
یکی دیگر از چالش‌هایی که فعالان این حوزه روی آن تاکید دارند، نبود یک نماینده از بازیسازان در شورای نظارت است. آنها معتقدند بخش نظارت حتی حاضر به برقراری گفت‌وگو با بازیسازان نیست. شهیدی در این‌باره می‌گوید: «با اصرار کمیسیون به بنیاد ملی بازی‌های رایانهای، کارگروهی شکل گرفت تا مشکلات بازیسازان را پیگیری کند و با بخش‌های مختلف بنیاد در ارتباط باشند. اما به نظر می‌رسد این تعاملات هیچ نتیجه‌ای نداشته است. حتی در یکی از جلسات که رئیس کمیسیون به اصرار بازیسازان حضور داشته است، توسط اعضای شورا اخراج شد.» او گفت باید یک نماینده از بازیسازان که هم مخاطب را بشناسد، هم به چالش‌های بازیسازان آشنا باشد، در این شورا باشد تا بتواند آنها را به درستی راهنمایی کند. شهیدی با بیان انتظارات فعالان حوزه بازی‌سازی از مسوولان برای بهبود شرایط می‌گوید: «درحال‌حاضر، معاونت آموزش و حمایت به خوبی درحال فعالیت هستند ولی معاونت نظارت حتی حاضر به برقرار کردن دیالوگ هم نیست.»
با این حال معاون فنی نظارت بنیاد ملی بازی‌های رایانهای می‌گوید: برای جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای، شورایی با هفت عضو تشکیل شده است. وی با اشاره به اعتراض بازیسازان درباره نبود یک عضو ثابت از بازیسازان در شورا توضیح داد: «ترکیب اعضا را من یا مدیرعامل بنیاد مشخص نمی‌کنیم، این یک دستورالعمل ابلاغ شده است. از این هفت نفر عضو، سه نفر عضو بنیاد و چهار نفر از خارج بنیاد هستند که شامل نماینده کانون پرورش فکری، نماینده مرکز توسعه فرهنگ و هنر فضای مجازی، فرد مطلع و خبره بیرون از بنیاد و نماینده سازمان تبلیغات هستند. در این دستورالعمل جایی برای حضور فرد دیگری مشخص نشده است. با این‌حال در جلسات شورا در صورت نیاز، از صاحب بازی مورد بحث جلسه دعوت می‌شود که برای اظهارنظر حضور پیدا کند. قطعا صاحب هر بازی بهتر از هر کسی دیگر می‌تواند در مورد موضوعات قابل بحث، اظهارنظر کند.» منصوری با اشاره به توضیحات مبنی بر اخراج رئیس کمیسیون از جلسات شورا، گفت تاکنون هیچ‌یک از حضار از جلسات اخراج نشده است «فرد موردنظر در بخشی از جلسه حضور پیدا کرد و موضوعات و دغدغه‌های خود را بیان کرد و در بخش دوم برای صحبت کردن موضوعات داخلی، به‌صورت کاملا محترمانه و معمول از ایشان خداحافظی کردند.»
طولانی بودن پروسه اخذ مجوز
بازیسازان ایرانی اظهار می‌کنند که طبق قانون جدید بنیاد ملی بازی‌های رایانهای، کلیه بازی‌های تولید داخل باید در فرآیندی کند، زمان بر و سختگیرانه از این بنیاد مجوز دریافت کنند. شهیدی در این باره توضیح داد: «بنیاد به تازگی سامانه‌ای برای دریافت مجوز بازیسازان راه‌اندازی کرده است و اعلام شده که باید پیش از انتشار بازی، بازی‌های خود را در این سامانه ثبت کرده و مجوز بگیرند. در ابتدا قرار بود که طی ۷ روز بازی‌ها بررسی و نتایج اعلام شود؛ اما برای برخی از بازی‌ها روزهای زیادی درخواست مجوز ثبت شده است حتی در برخی موارد بیش از ۲۰ روز از ثبت بازی گذشته و هنوز خبری از جواب بنیاد نیست. یا اینکه بازی مشخصی را بیش از چند ماه و در چند مرحله با اصلاحیه‌های زیادی رد می‌کنند که دیگر بازی‌ساز با توجه به هزینه‌هایی که باید هر بار انجام دهد، بی‌خیال این موضوع می‌شود.»
این درحالی است که معاون فنی نظارت بنیاد ملی بازی‌ها معتقد است ۹۵ درصد بازی‌های ایرانی هیچ مشکلی در رده‌بندی نداشته و به سرعت می‌توانند مجوز بگیرند. او در این‌باره می‌گوید: «درحال‌حاضر ۱۱ هزار بازی رده‌بندی شده و آماده انتشار وجود دارد که در صورت مراجعه صاحبان بازی، کمتر از نیم‌روز پروانه انتشار صادر می‌شود. اما اگر این ۱۱ هزار درخواست دریافت مجوز، همزمان مراجعه کنند، که این اتفاق تقریبا الان افتاده است، بنیاد با یک پیک زمانی مواجه می‌شود. برای جلوگیری از طولانی شدن پاسخ به آنها، با کافه بازار هماهنگ کردیم که ۵۰۰ بازی دارای رده‌بندی، که بیشترین دانلود را دارند معرفی کند که اولویت با آنها باشد. درحال‌حاضر با توجه به صفی که تشکیل شده تلاش می‌کنیم که با سرعت بیشتر مسائل را مرتفع کنیم.»
منصوری با بیان اینکه مساله سرعت در پاسخگویی یکی از مسائل مهم است گفت: «ما سیستمی را در بخش نظارت در نظر گرفتیم، در صورتی که پاسخگویی برای بررسی بازی بیش از سه روز دیر شود، اخطاری برای کارشناس موردنظر، پس از ۴ روز پس از آن برای مدیر کارشناس و پس از ۸ روز برای من یک اخطاری ارسال می‌شود. بازی‌هایی که دچار تاخیر می‌شوند هم در بالای لیست قرار می‌گیرند. همه تلاش ما در راستای انجام خدمات با سرعت بیشتر است.»
اعتراض بازیسازان به حذف بازی‌ها از استور
یکی دیگر از برخوردهایی که موجب اعتراض بازیسازان شده، حذف برخی بازی‌ها از فروشگاه‌های اپلیکیشن است. بازیسازان معتقدند سخت‌گیری‌های نظارتی تنها به اصلاح بازی‌ها محدود نمی‌شود و در مواردی این بنیاد حتی اقدام به حذف بازی‌ها از استورهای ایرانی کرده است. به گفته امیر رضا انواری، مدیرعامل پاپاتا، چند ماه پیش به دلایل نامشخص دو بازی این استودیو از کافه بازار حذف شده است. انواری در این باره توضیح می‌دهد: «بازی‌هایی که برای هر کدام حداقل یک‌سال زمان گذاشته شده است به دلایل نامشخص حذف شدند. در پیگیری‌هایی که انجام دادیم، مشخص شد که بنیاد در قانون جدید اعلام کرده است که هر بازی باید پیش از انتشار از طریق سامانه مجوز دریافت کند. از زمانی که برای دریافت مجوز اقدام کردیم تاکنون بیش از ۶ ماه گذشته است. یکی از آنها که پس از ۵ ماه و بیش از چند مرحله رفع اصلاح توسط شورای نظارت در ماه گذشته روی مارکت قرار گرفت. برای بازی دیگر هنوز هیچ پاسخی دریافت نکرده‌ایم.»
او در ادامه گفت: «روندی که بنیاد برای اخذ مجوز قرار داده است، اصلا شفاف نیست و همین مورد باعث شد که چند ماه درگیر این اصلاحات شویم. به نظر می‌رسد قوانین به‌صورت سلیقه‌ای اعمال می‌شود و چارچوب و شفافیت خاصی ندارد. از آواتار یک خانم در یک بازی ایراد گرفته شده و در یک بازی دیگر اصلا به چشم نیامده است. به نظر می‌رسد درحال‌حاضر معیار خاصی وجود ندارد.» انواری توضیح داد: «در این پروسه ما باید یک ایمیل می‌زدیم. اما این ایمیل‌ها در بیشتر مواقع بی‌جواب می‌ماند و آنها به‌صورت شفاهی موارد اصلاحیه را می‌گفتند.»
این‌درحالی است که منصوری تاکید می‌کند: بازیسازان بازی‌های موبایلی می‌توانند به محض تکمیل تقاضای پروانه انتشار تا مدت مشخصی حتی بدون مجوز بازی خود را منتشر کنند. وی در این‌باره می‌افزاید: «به‌صورت کلی تاکنون به یاد ندارم هیچ بازی به‌خاطر نداشتن مجوز از اپ استور حذف شده باشد. بازی از مارکت حذف شده است که دارای محتوای مجرمانه یا نامناسب باشد. ممکن است که کمیته فیلترینگ خود رصد کرده باشد یا اینکه شهروندی این موضوع را اعلام کرده باشد. اگر این موضوع صحت داشت که تا الان از ۱۴هزار بازی موجود در کافه بازار باید ۱۰ هزار تای آن فیلتر می‌شد. بازی به دلیل نداشتن مجوز از روی مارکت حذف نشده و بازی‌هایی که محتوای آسیب‌رسان داشته‌اند برداشته شده است. اما برای اینکه بازی‌ساز هراسان نشود، به بازی‌ساز محترم اعلام شده است که به محض اینکه پرونده خود را تشکیل داد، می‌تواند بازی را در مارکت منتشر کند.»
ناامیدی بازیسازان از بازار داخلی
آنچه بیش از هر چیزی موجب نگرانی بازیسازان ایرانی شده، از بین رفتن بازار داخلی گیم با توجه به شرایط فعلی است، تا جایی که بسیاری از بازیسازان قید بازار داخلی را زده و تمرکز خود را به بازارهای بین‌المللی معطوف کرده‌اند. موضوع دیگری که بازیسازان در صحبت‌های خود به آن اشاره می‌کنند، مهاجرت بازیسازان و در ادامه ناامیدی فعالان این حوزه است. فعالان این صنعت اظهار می‌دارند برای بهبود این پروسه بهتر است در شورای نظارت یک نماینده از بازیسازان حضور داشته باشد. بازیسازان تاکید دارند که تولید بازی روندی پرهزینه است و تولیدکننده با ریسک بالایی و شکست ۹۰ درصدی وارد این حوزه می‌شود و با توجه به اینکه بیشتر بازیسازان با هزینه‌های شخصی و بدون هیچ حمایتی وارد این حوزه می‌شوند باید چارچوب مشخصی برای این موضوع طراحی شود.
در نهایت بنیاد ملی‌بازی‌های رایانهای معتقد است: بررسی و رده‌بندی سنی بازی‌های دیجیتال به‌عنوان یک مطالبه عمومی در عموم کشورهای توسعه یافته دنیا در حال انجام است تا براساس کنوانسیون‌های حقوق کودک از سلامت فکری و اخلاقی کودکان صیانت شود. بازی‌ها خصوصا برای کودکان و نوجوانان باید متناسب با نیازها و علایق و رشد سالم جسمی، روحی و عاطفی آنها تهیه شده باشد و این دو گروه سنی مهم باید در برابر تولیدات آسیب‌رسان در فضای مجازی محافظت شوند. از این رو در راستای لزوم حمایت از آنها به‌عنوان بخش مهمی از مخاطبان بازی‌های دیجیتال ایجاب می‌کند، دستورالعمل‌هایی در حوزه صیانت و حمایت از این گروه تدوین شود.
