در این میان، لقب تاجرباشی که درادوار پیشین کارکردهای مشخصی داشت، برای آن دسته از تجاری به کار برده شد که سمت نمایندگی اقتصادی و حقوقی دولت‌ها و سفارتخانه های خارجی در کشور را بر عهده داشتند.تاجرباشی‌های سفارتخانه‌های خارجی در ایران مسوولیت‌های سنگینی بر عهده داشتند.گزارش ژان اوبن درباره وظایف تاجرباشی روس‌ها در ایران، گویا است.او می‌نویسد: تاجرباشی در ایران، در مقابل قنسولخانه‌ها، همان وظایفی را که نمایندگان ملت ما در مشرق بر عهده دارند، انجام می دهند.یعنی مسوول مهاجران و اتباع روسی وسخنگوی همه آنها است.در شمال ایران روس‌ها تعداد تاجر باشی‌ها را افزایش داده‌اند و آنها را به عنوان نمایندگان کنسولی رسما به همه شناسانده‌اند.گاهی اوقات نیز در یک شهر دو تاجر باشی می گمارند، یکی برای مسیحیان و دیگری برای مسلمانان». در میان اجزای سفارت روس در تهران دو تاجرباشی فعال بودند: خواجه میکائیل،  تاجرباشی ارامنه و آقا قاسم تاجر باشی مسلمانان.با آنکه روال تعیین دو تاجرباشی در سفارت روس را نمی توان رویه ای عمومی در بین سفارتخانه های خارجی در ایران دانست، اما پیچیدگی امور تجاری و مشکلات ناشی از فعالیت های اتباع خارجه در ایران، توسل به این شیوه را اجتناب ناپذیر می کرد.به عنوان مثال: در ولایت گیلان و شهر رشت که قنسولگری روس‌ها فعالیت بیشتری داشت، دو تاجرباشی حضور داشتند.

تاجر باشی امور مختلف تبعه کشور متبوع خود و به ویژه بازرگانان و فعالان اقتصادی را پیگیری می کرد.هنگامی که اموال ابوالقاسم نخجوانی در حسن آباد غارت شد،  سلیمان خان تاجرباشی روس موضوع را در وزارت امور خارجه پیگیری کرد و با نامه‌نگاری هایی خواستار بررسی موضوع شد. در شهر قزوین نظارت و رسیدگی به امور اتباع روس ساکن آن شهر اهالی بادکوبه و شیروان و غیره - به تاجر باشی روس‌ها در شهرسپرده شده بود. در اردبیل نیز شاهد دازیانتس، تاجر باشی روس بر امور تبعه روس و گروه کوچکی از خانواده‌های مسلمان که از قفقاز به ایران مهاجرت کرده بودند، نظارت داشته و از حقوق آنان دفاع می کرد. بر همین روال شواهدی در دست است که حکومت ایران نیز یکی از تجار مجرب را به عنوان تاجرباشی و نماینده تجاری ایران در خارج از کشور منصوب می کرد.در یک سند متعلق به دوره محمد شاه قاجار، وظیفه متصدی این منصب چنین تشریح شده است: به دستور شاه، آقا حسین تاجر باشی مقیم ارزنه الروم، وظیفه «رئیس تجار» ایرانی در آن جا را بر عهده داشت و شغل مصلحت گذاری دولت ایران در آنجا نیز به وی واگذار شد تا امور جزییه را به تشخیص خود و امور کلیه را بنا به دستورالعمل دولت سامان دهد.

از مقاله‌ای به قلم شهرام یوسفی‌فر

دانشیار تاریخ  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

 

اخبار مرتبط