اهمیت راه‌آهن از نگاه کاشف‌السلطنه
درنتیجه ایجاد راه‌آهن، «اهالی فقیر و بی‌استطاعت ایران را که همواره عادت به کار کردن و زراعت دارند» از فقر و مسکنت رهایی می‌بخشد و زندگی راحتی برای آنها فـراهم می‌کنند. کاشف‌السلطنه از هواداران احداث راه‌آهن، بـرای نشـان دادن فوایـد راه‌آهن در زمینه کشاورزی، فرانسه را به‌عنوان مثال ذکر می‌کند که بعد از احداث راه‌آهن محصولات آن رو به فزونی گذاشته است. به اعتقاد او، فرانسه قبـل از اختراع راه‌آهن خراب و ویران بود و فقط دهات و ایالات ساحلی آن به خاطر امتیاز طبیعـی از زنـدگی بهتری برخـوردار بودنـد (کاشـف، ۱۳۰۶ه. ق: ۹۷ -۹۶) ولی بعد از احداث راه‌آهن، فرانسه، «نمونـه‌ای از بهشت برین» شده و «وجبی زمین بایر و خراب و غیرمفید» در آن یافت نمی‌شود (کاشف، ۱۳۰۶ه. ق: ۹۸ ) زمانی که فرانسـه راه‌آهن نداشـت، بـه‌خـاطر گرانی حمل‌ونقل، آن مملکت، نه می‌توانسـت بـه تجارت با ممالک دیگر اقدام نماید و نه می‌توانسـت محصولات تولید شده در نقاط سـاحلی را بـه نقـاط داخلی انتقال دهد. این مساله، موجب شده بـود کـه رعیت به اندازه نیاز سالانه خودشان تولید محصـول کنند و برای تولید مازاد سالانه اهمیتی قائل نشوند. این طرز تفکر، موجبات فقر رعیت و ضـعف زراعـت و کشاورزی را فراهم می‌آورد و به جلای وطن زارعین دهات و قصبه‌ها و در نتیجه به خرابی مملکت می‌انجامید. قحطی‌ها و گرانی‌های پی‌درپی هـم، بـه خرابی مملکت و فلاکت زارعان می‌افزود تا اینکـه راه‌آهن در فرانسه ساخته شد و «تمام بـدبختی‌ها را یک مرتبه از رعیت و ملت رفع کرد و مایه آسایش و رفاهیت را فراهم آورد؛ چنـان کـه در هـیچ تـاریخی یافت نمی‌شود که از سنه ۱۸۴۵ م. به بعد در یکی از نقاط اروپ قحطی و گرانی محصـولات و مـاکولات واقع شده باشد» (کاشـف، ۱۳۰۶ه. ق: ۱۰۲ -۱۰۱) زمانی که در فرانسه قیمـت محصـولی افـزایش پیـدا می‌کند به‌خاطر سهولت حمل‌ونقل از آن محصـول به قدری وارد می‌کنند که قیمت آن مجـددا بـه روال سابق باز می‌گردد به‌طوری کـه قیمـت محصـولات مختلف در فرانسه در طول چهل سـال ثابـت مانـده است. کاشف، بعد از صحبت از این مثال‌ها از تاریخ فرانسه، جای افسوس و تعجب می‌داند که در ایران با وجود تلفات فراوان ناشی از قحطی‌ها بـه‌خصـوص قحطی آخر سال ۱۲۸۹ه. ق و تلفات فراوان انسانی و خالی از سکنه‌شدن دهات و روستاها و بیچـارگی مردم به فکر دفع بلا نیفتاده‌اند.
اغلـب قسـمت‌های ایران از خشکسالی و قحطی دچار خسارت می‌شـود و درحالی‌که در قسمتی از مملکت مـردم از قحطـی می‌میرند، در قسمت دیگر به خاطر عدم امکان حمل‌ونقل، محصولات در انبارها می‌پوسد و از بین می‌رود (کاشــف، ۱۳۰۶ه.ق: ۱۰۹ -۱۰۸) کاشــف بــه‌دنبال توضیح نقش راه‌آهن در ترقی فرانسـه و نقـش آن در آبادانی ممالک و وفـور محصـولات در مـورد ضرورت احداث راه‌آهن چنـین می‌نویسـد: «بـاری مقصود از این عمل جدیـد‌الوقـوع، اهمیـت تکمیـل حمل‌ونقل مال‌التجاره و مناسب تمام کـردن قیمـت کرایه است که در این زمان تجارت کل روی زمین و منافع محصولی تمام ملل و دول بسـته بـه تکمیـل و داشتن آن درجه و امتیاز است که حاصل شده اسـت.
- از مقاله‌ای به قلم غلامعلی پاشازاده
