شلیک قزاق‌ها به قلب مشروطه

این حادثه در دومین سال سلطنت محمدعلی شاه قاجار و در شرایطی رخ داد که مجلس شورای ملی اولین دوره تجربه قانون‌گذاری را پشت‌سر می‌گذاشت‌. این حمله در دومین هفته رئیس‌الوزرایی میرزا احمدخان مشیرالسلطنه و در شرایطی صورت گرفت که محمدعلی شاه با راهنمایی نظامیان روس نقاط مختلف تهران را به ستاد عملیاتی خود علیه مشروطه‌خواهان تبدیل کرده بود. محسن میرزایی، مورخ و محقق طی گفت‌وگویی این واقعه را چنین توصیف کرده است: طبق اسناد منتشر شده، به توپ بستن مجلس، دستور شخص تزار یا مقامات طراز اول نظامی پترزبورگ بود. چون آنها مجلس را لانه انگلیسی‌ها می‌دانستند. اسنادی هم به‌دست آمده که نشان از دستورات صریح مقامات نظامی روسیه تزاری دارد. ولی شاه استخاره کرده که من مجلس را به توپ ببندم یا نبندم. در پشت پاکت دربسته، جواب استخاره نوشته شده و جواب استخاره هم خوب آمده بود. ولی استخاره‌های دیگری هم در دست است که نشان می‌دهد جواب استخاره، بد آمده و شاه آن کار را انجام داده یا جواب خوب آمده و شاه آن را انجام نداده است. به هر حال، این استخاره‌ها نشان‌دهنده این است که شاه به‌شدت در تردید بوده و راه علاجی می‌جسته است. همین استخاره گرفتن، نشان از تردید محمدعلی‌شاه داشته است. چون به توپ بستن، کار آسانی نیست. اما لیاخوف، فرماندار نظامی تهران که خودش روس بوده به پایتخت روسیه تزاری گزارش می‌دهد که من فرمان به توپ بستن را خودم دادم که مبادا فرماندهان ایرانی قزاق‌خانه، وطن‌پرستی‌شان مانع از این شود که دستور شلیک به مجلس بدهند. به هر حال، اسناد نشان می‌دهد که محمدعلی‌شاه در این مورد خیلی تردید داشته است.