تاثیر نفت بر جزیره خارک

ورود صنعت نفت به خارک بر کمیت و کیفیت مسکن نیز تاثیر گذاشت. تا قبل از ورود صنعت نفت و استفاده از مصالح ساختمانی جدید، اکثرا ساختمان‌ها از مصالح بومی سنگ، گچ، نخل یا غیربومی تخته ساج ملی بار هندوستان و چوب صندل زنگبار ساخته شده بودند. در گزارش وزارت جنگ در تاریخ ۱۳۰۳ش/ ۱۹۲۴ به اداره کارگزاری بنادر جنوب آمده است که «انگلیسی‌ها ابنیه قدیمی جزیره خارک را خراب و مصالح آن را برای استفاده به خارج جزیره حمل کرده‌اند.» تعداد ساختمان‌های خارک به‌طور تقریبی حدود ۱۱۳ تا ۱۲۰ عدد بود و مصالح به‌کار رفته در این منازل تا ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶ اکثرا از مصالح نیمه بادوام، کم‌دوام و بی‌‌دوام بوده است؛ چنان که یک باب خانه مناسب برای استقرار کلانتری و بخشداری در آنجا وجود نداشته است.

بعد از ورود صنعت نفت، شرکت ملی نفت ابتدا تعداد زیادی چادر در جزیره برپا کرد و بیشتر کارمندان شرکت در زیر چادر به سر می‌بردند و با رونق فعالیت‌های شرکت در منطقه، نیاز به ساخت مسکن بادوام بیشتر شد. بنابراین شرکت برای تامین آسایش کارکنان خویش شروع به ساخت مسکن کرد. قبل از اجرای «طرح چم» در سال ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ حدود ۱۹۰ منزل توسط صنعت نفت برای کارکنان، ۷۰ واحد برای کارمندان و ۱۲۰ واحد برای کارگران ساخته شده بودکه بعد از اجرای طرح این تعداد به ۳۷۵ منزل افزایش یافت. طبق سرشماری ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۶ حدود ۷۵۳ واحد مسکونی در خارک وجود داشت که ۵۱۳ واحد یعنی حدود ۱/ ۶۸ درصد آن طی ۱۰ سال از ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶م تا ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۶ ساخته شده بود. مصالح به‌کار رفته در این واحدها ۸/ ۱۹ درصد بادوام، ۸/ ۳۸ درصد نیمه بادوام، ۵/ ۰ درصد کم‌دوام و ۹/ ۴۰ بی‌‌دوام بودند (سالنامه آماری کشور، ۱۳۴۵،ج۱،ص۳۶۱.) تعداد واحدهای مسکونی در سرشماری ۱۳۵۵ش/ ۱۹۷۶به ۱۲۳۸ واحد رسید که از این تعداد ۴/ ۲۱ درصد بادوام، ۴/ ۷۳ درصد نیمه بادوام و ۱/ ۵ درصد کم دوام و ۱/ ۰ درصد بی‌‌دوام بودند. تجزیه و تحلیل آمار فوق نشان می‌دهد گرایش به مصالح بادوام و نیمه بادوام از ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۶ تا ۱۳۵۵ش/ ۱۹۷۶ از ۶/ ۵۸درصد به ۸/ ۹۴ درصد رسیده بود.

- به نقل از یک پژوهش به قلم حبیب‌الله سعیدی‌نیا و احمد لعبت‌فرد، مندرج در فصلنامه گنجینه اسناد: سال بیست و ششم، پاییز ۱۳۹۵