برآمدن کاغذ اخبار و روزنامه نگاری‌فارسی

میرزا صالح شیرازی به سال ۱۲۳۰ ق به دستور عباس‌میرزا نایب‌السلطنه برای آموختن دانش‌های جدید به همراه چهار دانشجوی دیگر به لندن فرستاده شد و در آنجا زبان‌های انگلیسی و فرانسه و لاتین و برخی علوم و فنون زمان از جمله چاپ و حروفچینی و کلیشه‌سازی را فراگرفت و پس از بازگشت به ایران به مسوولیت‌های مختلف دولتی و ماموریت‌های سیاسی خارج از ایران گمارده شد. او نخستین روزنامه‌نگار ایرانی در ایران و جهان است و تلاش‌های فراوان در راه بسط تجدد از طریق مطبوعات داشته است. بیش از آن نیز وی با نوشتن سفرنامه‌ای از مزایای آزادی و حکومت پارلمانی بسیار سخن گفته است، از این‌رو باید او را از «روشنفکران پیشتاز ایران و موثر در بیداری ایرانیان دانست» البته او «بنابر مقتضیات روزگار، فرهنگ تملق‌گویی از شاه را به روزنامه‌نگاری تسری داد» به‌طوری که در «اعلام‌نامه» یا طلیعه روزنامه کاغذ اخبار انگیزه انتشار نشریه را «همت ملوکانه» برای «تربیت» مردم ایران دانسته است. وی در یک خبر ۴۰ سطری، ۱۴ لقب گوناگون برای شاه مطرح کرده است.

در عین حال معلوم است که میرزا صالح به جهان نو و تربیت مردم و نشر دانش توجه خاص داشته است، از این نظر به قضاوت برخی محققان تاریخی «نخستین روزنامه ایران، مترقی‌تر از دیگر روزنامه‌هایی بود که پیش از آن در کشورهای دیگر اسلامی تاسیس یافته بود.» «کاغذ اخبار» نسبت به نخستین روزنامه‌های تجددگرای جهان اسلام تاخر زمانی دارد، چنان‌که «تقویم وقایع» اولین روزنامه ترک زبان ترکیه عثمانی همزمان با عصر تجددخواهی این کشور ۶ سال پیش از کاغذ اخبار در اول نوامبر سال ۱۸۳۱ میلادی در اسلامبول انتشار یافت و «الوقایع‌المصریه» نخستین روزنامه عربی زبان مصر در دوره گسترش سیاست تجددخواهی محمدعلی پاشا خدیو قدرتمند مصر ۹ سال قبل از کاغذ اخبار در ۲۰ نوامبر سال ۱۸۲۸ (۱۲۴۴ ه. ق) در قاهره منتشر شد. به این ترتیب ورود ایران به عصر مطبوعات با تاخیری طولانی نسبت به جهان غرب همراه بود.