وضعیت تجارت در ایران در سال‌های پایانی قرن هجدهم
تجارت چنانکه در زمان سلاطین صفویه بود، اکنون در ایران نیست. (یعنی دوران آقامحمدخان) همه می‌دانند که در زمان سلطنت شاه عباس اول و سلاطین دیگر بعد از او، تجارت به چه پایه‌ای از ترقى و ازدیاد رسیده بود. ارامنه و یهود در اصفهان و شهرهاى ایران توطن کرده، از جمیع مملکت هندوستان و جزایر محیط(اقیانوس)هند، کالاهای تجارى به ایران حمل کرده، یا از ایران به ممالک عثمانى و فرنگستان منتقل می‌کردند و مراوده تجارتى میان ایران و بلخ و بخارا و سمرقند و کشمیر به‌شدت بود.
امروزه دیگر امتعه هندوستان که در سابق به ممالک عثمانى می‌رفت، از طریق ایران عبور نمی‌کند، بلکه از هندوستان به خط مستقیم به بصره و بغداد رفته و از آنجا به موصل و حلب و شام حمل می‌شود. از مملکت ایران مقدار بسیار کمى به مملکت عثمانى حمل کالا می‌شود که در حقیقت مثل هیچ است. یهود و هنود از ایران رفته‌اند و مقدار کمى از ارامنه که باقى مانده‌اند، آنها نیز به بلاى فقر و فاقه گرفتار شده‌اند. اهالى فرنگستان نیز به‌تدریج مراوده خود را از این مملکت بریده‌اند. تنها روسیه با ایران مراوده دارد که آن هم از سوءظن آقامحمدخان، می‌خواهد قطع شود. اگر حسن تدبیر و عقل و کفایت شاه عباس اول به اعقاب و اخلاف وى می‌رسید، اکنون ایران مرکز تجارت و مراوده تمام روى زمین با هندوستان بود.»
ارسال نظر