تاسیس تکیه دولت در عصر ناصری
ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۳ قمری به انگلستان سفر کرد و تئاترهای اروپایی را دید. مکان تئاترها گنجایش تعداد زیاد تماشاگر را داشتند. این عامل و نیز افزایش جمعیت تهران و اشتیاق مردم، اعیان و اشراف به تعزیه و علاقه شاه به داشتن مکانی مناسب و سرپوشیده برای برگزاری تعزیه‌های دولتی برای دولتمردان و درباریان و اینکه تکیه دولت قدیم (تکیه حاج‌میرزا آقاسی) گنجایش انبوه تماشاگران تهرانی را نداشت و محل مناسبی برای مراسم تعزیه نبود، شاه را آنچنان تحت‌تاثیر قرار داد که پس از مراجعت از انگلستان، به مهندسان خود دستور داد تا مشابه آنچه را دیده بود، در کنار کاخ گلستان بسازند. ناصرالدین‌شاه در سال‌های ۱۲۷۴ تا ۱۲۸۰ حدود ۳۰۰ مکان برای برقراری تعزیه ترتیب داده بود. هر کدام ظرفیتی ۳۰ نفره داشت. با وجود مخالفت علما، به کمک دوستعلی‌خان معیرالممالک توانست تکیه دولت را بسازد و آن را محل تعزیه‌خوانی قرار دهد. تکیه دولت ظرفیت ۲۰ هزار نفری داشت. ملک‌پور از محققان تعزیه معتقد است، ناصرالدین‌شاه که مردی تجمل‌پرست بود، پس از سه‌بار سفر به اروپا و دیدن تالارهای نمایش آنجا، تعزیه را وسیله‌ای برای نشان دادن شکوه و عظمت خود کرد.
تکیه دولت تعبیر و تفسیر و تقلیدی ظریف و استادانه از ساختمان اپرا در اروپاست. ساختمان عظیم تکیه دولت را که بعضی از جهانگردان و نویسندگان مغرب زمین آن را شبیه و از حیث عظمت نظیر آمفی‌تئاتر ورونا در ایتالیا دانسته‌اند، در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت. کرزن بنای تکیه دولت را تقلیدی از ساختمان آلبرت هال دانسته و معتقد است شاه پس از اولین سفرش به فرنگ و در سال ۱۲۹۰ قصد ساختن تکیه را کرد. براساس نقشه ترسیمی توسط عبدالغفار نجم‌الملک تکیه دولت در ضلع جنوبی محوطه باغ گلستان و در قسمت شرقی میدان ارگ قرار داشت. مکان تکیه دولت به‌گونه‌ای بوده است که از سمت شمال پیوسته با کاخ سلطنتی در ارتباط بود و از سمت دیگر به میدان‌گاهی ختم می‌شد که به خیابان ناصرخسرو راه داشت و از سمت غرب با میدان ارگ مرتبط می شد.
تکیه دولت از دو جنبه دارای ویژگی‌های ارزنده‌ای است، اول اینکه بخشی از تاریخ معماری و شهرسازی ایران است که در پی یک تداوم تاریخی و با نگاهی به تحولات صنعتی غرب شکل گرفته بود و در درجه دوم درون مایه تکیه دولت، فضایی برای اجرای نمایش سنتی تعزیه بود که ریشه‌های طولانی در تاریخ شیعه داشت و با تخریب آن در واقع سیر قهقرایی این شیوه نمایشی را شاهد بوده‌ایم. همایونی به نقل از گوبینو، نویسنده فرانسوی که در دوره ناصرالدین‌شاه در ایران بود، در مورد علاقه مردم به ساخت تکیه‌ها در تهران می‌نویسد: «نه‌تنها شاه و مستخدمان بزرگ دولت تکیه دارند، بلکه هر شخص ثروتمند از مستخدم دولت تا تاجر، صاحب تکیه‌هایی هستند. این‌کار آنقدر مقدس است و اجر دارد که هرکس به این سبب و بی‌تردید اندکی برای مفاخره دنیوی نیز می‌کوشد تا از خیر و ثواب آن در دنیا و آخرت بهره‌مند شود.» در آن دوره به‌جز تکیه‌های شاهی و دولتی و تکیه‌هایی که سازندگان آن رجال مملکتی و اعیان و اشراف بودند، در هر کوی و برزن و محله یک یا چند تکیه ساخته شده بود که بانیان آنها از اصناف و عامه مردم محله‌ها بودند. بنا بر آمار دارالخلافه تهران در سال ۱۲۶۹ ق، سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه، در شهر تهران ۵۴ باب تکیه وجود داشت. از این تعداد، سه باب نام‌های «تکیه شاهی»، «تکیه جناب صدراعظم» و«تکیه دریچه» در محل‌های حاشیه و بقیه در محله‌های عودلاجان، بازار، سنگلج و چال‌میدان قرار داشت.
ارسال نظر