با وجود آنکه در زمان بازگشت از هند در اواخر ۱۱۵۲ه.ق/  ۱۷۳۹م و قبل از حمله به ماوراءالنهر و خوارزم، مالیات سه‌ساله مردم ایران را بخشید ولی در همان زمان مورخی ارمنی می‌نویسد: «او جبارانه مناطق بسیاری از جهان را فتح کرد و جهانگیر شد و آنگاه برای تامین مخارج و مواجب سپاه خود که مبلغ سنگینی بود، بر جلفاییان مالیات سنگینی از سال ۱۷۳۹ تا ۱۷۴۷ بست و از آنان خواست که سالانه، بدون وقفه مبلغی که از ۱۰ هزارتومان کمتر نباشد، تا ۴۵هزار تومان بپردازند.» از این نظر می‌توان گفت ناکامی نادر در مسائل جهانی در غرب و شرق قلمرو خود از او موجودی خطرناک ساخت که همه آحاد مردم از آسیبش در امان نبودند اما ارامنه و به‌ویژه ساکنان جلفا در این مدت در معرض بالاترین اخاذی‌ها قرار گرفتند.

اگرچه آنان نیز جمعی از هم‌کیشان خود را گرفتار تیغ ستم نادر دیدند، اما قوانین مالیاتی سخت و سنگین و اخاذی‌های پیاپی از ایشان موجب شد تا رشته حیات اجتماعی و اقتصادی این گروه قطع شود. گزارش و تحلیل این مسائل که دوره هشت سال پایانی عمر نادر را تشکیل می‌دهد، می‌تواند در تبیین روابط نادر با ارامنه راهگشا باشد. در گزارش کارملیت‌ها از سفرهای سال‌های ۱۷۴۵ و ۱۷۴۶ نادر به اصفهان، تصویری روشن دیده می‌شود. در این گزارش‌ها از نادر به‌عنوان «ستمگر» یاد شده است که در روز ورود، دادگاه‌های بی‌عدالتی برپا کرده و بی‌درنگ کشتار وحشت‌انگیزی به راه انداخته است. قتل مسوول اداره جلفا، اعزام ماموران مالیاتی به جلفا و اخاذی شدید از آنان و سایر مردم شهر، گوش بریدن، چشم درآوردن و ناقص کردن عضو و انواع سختی‌های دیگر تا جایی‌که از همین زمان عده‌ای ترک وطن کردند و از اصفهان کوچ کردند و عده‌ای از ارامنه نیز راهی خارج از کشور شدند. این وضعیت نمونه‌هایی از رفتار نادر در آغاز این دوره بود که تا پایان عمر نادر هر روز شدت بیشتری پیدا کرد.

منبع: علی‌اکبر جعفری، «بررسی و تحلیل روابط نادرشاه افشار و ارامنه»، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، ۱۳۸۸.

اخبار مرتبط