نیروی نظامی سوم در عهد صفوی
تعداد نیروی سوم که در زمان شاه عباس به کار گرفته شده در منابع مختلف ذکرشده است، دلاواله تعداد آنها را سی هزار نفر ذکر می‌کند که نیمی در مشاغل مختلف کشوری به کار مشغول بودند. به نقل از دون خوآن در سال ۹۹۶ قمری از ۲۵ هزار تن از نیروی سواره نظام شاه عباس تعداد دوازده هزار تن از گرجی‌ها هستند و در سال ۱۰۱۳ قمری تعداد ۲۰ هزار تن از ارمنی‌ها به دسته غلامان وارد شدند و در سال ۱۰۲۵ قمری تعداد اسیران گرجی وارد شده به ایران ۱۳۰ هزار تن است. کامل‌ترین تصویر از تعداد و وضعیت غلامان در زمان مرگ شاه‌عباس را اسکندر بیگ‌منشی می‌دهد که بر این اساس از تعداد ۹۳ تن امرای بزرگ، ۷۲ تن از طوایف قزلباش و ۲۱ تن از غلامان بودند. دلاواله تعداد قزلباش‌ها را در حکومت شاه عباس حدود ۷۰ هزار تن ذکر می‌کند که حدود ۵۰ هزار تن از آنها به کارهای لشکری مشغول بودند.
با اینکه نیروی سوم در قیاس با نیروهای قزلباش در حکومت شاه عباس اول کمتر بوده‌اند؛ اما منابع از اهمیت آنان سخن به میان آورده‌اند. دلاواله در سال ۱۰۲۹ قمری می‌نویسد: «امروزه اقتدار لشکریان ایران به سربازان گرجی است که کارآمدترین بخش آن محسوب می‌شوند. سرتوماس هربرت که در سال ۱۰۳۷ قمری در شیراز بود، اظهار می‌کند همان میزان که ارامنه در امر تجارت از دانایان و هوشمندانند گرجیان نیز دلاوران لشکر هستند. به‌رغم تعداد کمتر نیروهای سوم اهمیت آنان ناشی از سیاست جایگزینی شاه عباس اول در راستای کاهش نفوذ قزلباش بود. عدم وابستگی طایفه‌ای و ملکی این نیروها به‌طور دقیق در جهت سیاست شاه عباس اول بود که به گفته شاردن آنان از ایجاد اتحاد و اتفاق و توطئه ناتوان هستند، زیرا مردمی که هیچ‌گونه پیوندی باهم ندارند، به‌خاطر همین عصیان نخواهند کرد. ازاین‌رو همان گونه که دلاواله یادآور می‌شود اتکای شاه به غلامان بود که روزبه‌روز به قدرتشان افزوده می‌شد.
چنان که شاردن می‌نویسد: «در ایران وقتی می‌گویند غلام شاه، مانند این است که در فرانسه بگویند کنت.» از افراد مهمی که از این گروه (نیروی سوم) در زمان شاه عباس به منصب مهم رسیدند، منابع نام تنی چند را ذکرکرده‌اند از جمله آنان، امامقلی میرزا امیرالامرای فارس که ارمنی و از سرزمین گرجستان بود؛ یوسف‌خان حاکم شیروان، فریدون‌خان حاکم استرآباد و قرچقای‌خان سپهسالار را می‌توان نام برد. شاه عباس با تغییر ساختار ارتش- بخشی که تا این زمان در دست قزلباش‌ها بود- توانست امور لشکری را از انحصار ترکان بیرون آورد. در ارتش نوین شاه عباس علاوه بر دسته غلامان از نیروی گرجی، چِرکِس و ارامنه و رعایای مختلف ایران و اعراب خوزستان نیز بودند که مانند غلامان از خزانه دولت مواجب می‌گرفتند و تعدادشان در زمان شاه عباس به ۲ هزار تن رسید. اثر سیاست شاه در روند افزایش قدرت غلامان و کاهش قدرت قزلباش‌ها در حکومت شاه عباس دوم بود.
ارسال نظر