کمپانی و تجارتخانه‌های داخلی

هرقدر که در ابتدای کار تجار ایرانی می‌توانستند در امر تجارت خارجی فعال باشند و اقدام به صادرات کالاهای ایرانی و واردات مواد مصرفی خارجی کنند، حضور سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی در دوره قاجار با بهره‌بردن از انواع تسهیلات باعث شد که تجار نتوانند در این عرصه با ایشان رقابت کنند و به مرور در حضور کمپانی‌های بزرگ خارجی که امر واردات و صادرات کالاها را بر عهده گرفته بودند، حذف شدند و اگر تجارتخانه یا شرکتی را برای همین موضوع افتتاح کرده بودند آنها هم به مرز ورشکستگی رسیدند. این مهم تا به آنجا پیش رفته بود که برخی از تجار که سرمایه خویش را در خطر می‌دیدند، چه به لحاظ ناتوانی در رقابت با خارجی‌ها و چه از نظر مسائلی که به لحاظ داخلی برای سرمایه ایشان پیش آمد، ناگزیر به همکاری با سرمایه‌گذاران خارجی شدند و نمایندگی شرکت‌های غربی را در ایران اداره می‌کردند.

منبع: سمیه توحیدلو، حیات اقتصادی ایرانیان در دوره مشروطه، هرمس،۱۳۹۴.