نفت به ایرانیان رسید

در سال ۱۲۸۰(۱۹۰۱ م) قراردادی میان دربار مظفرالدین‌شاه قاجار و یک بریتانیایی‌تبار به نام ویلیام ناکس دارسی به امضا رسید که به قرارداد دارسی معروف شد. این نخستین‌بار بود که در ادامه دیگر امتیازات اعطا شده در عصر امتیازات، احتمال وجود نفت در ایران مطرح می‌شد و بر پایه این قرارداد، ویلیام دارسی امتیاز انحصاری اکتشاف و استخراج نفت در جنوب ایران را به‌دست آورد. دارسی سرانجام پس از هفت سال توانست در مسجد سلیمان به نفت برسد. موضوعی که در ابتدا چندان قابل‌توجه نبود. نفت ایران از آنجا بیشتر موردتوجه قرار گرفت که دولت انگلستان با خرید امتیاز دارسی مستقیما از طریق شرکت نفت ایران و انگلیس بر اکتشاف و استخراج نفت نظارت کرد. این تنها یک توجه خارجی بود و هنوز نه در میان سیاستمداران و نه مردم، نفت چندان شناخته شده نبود.

در دوره رضا شاه به قرار داد دارسی پایان داده شد و قرارداد جدیدی با شرکت نفت ایران و انگلیس وضع شد که طی آن شرکت نفت بدون نیاز به ارائه هیچ‌گونه گزارشی به دولت ایران می‌توانست کار اکتشاف و استخراج نفت را به مدت ۶۰ سال ادامه دهد و این بار مرجعی برای رسیدگی به اختلافات احتمالی در نظر گرفته نشد و شرکت نفت صاحب صلاحیت دانسته شد.  نخستین زمزمه‌های مخالفت با این رویه پس از سقوط رضا شاه از مجلس چهاردهم جایی که مصدق در آنجا طی نطق‌هایی به سهم ایران و فعالیت شرکت نفت اعتراض کرد، به گوش رسید. به مرور اعتراضات مختلفی به‌ویژه از سوی کارگران شرکت نفت در مخالفت با این روند آغاز شد و به یک جنبش عظیم برای ملی کردن نفت انجامید. سرانجام با تلاش‌های دکتر مصدق و همراهان وی، ماده واحده ملی شدن صنعت نفت در روز ۲۴ اسفند ماه سال ۱۳۲۹ در مجلس شورای ملی مطرح و در روز ۲۹ اسفندماه همان سال به تصویب رسید. مجلس سنا نیز این پیشنهاد را در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ تصویب کرد و پیشنهاد به قانون تبدیل شد.