تشکیل حکومت به‌دست پیشه‌وری

حکومت خودمختار آذربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ به پایتختی تبریز اعلام موجودیت کرد. این حکومت به‌وسیله فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری جعفر پیشه‌وری تشکیل شد.

تاسیس این فرقه براساس تصمیم دفتر سیاسی حزب کمونیست شوروی انجام شد و فرقه مورد حمایت شوروی قرار داشت. اختیارات گسترده‌تر محلی از لحاظ اداری، تدریس زبان ترکی در مدارس در کنار زبان فارسی و اصلاحات ارضی و اقتصادی از جمله مهم‌ترین خواسته‌هایی بود که در توضیح اهداف و خواسته‌های این تشکل جدید سیاسی عنوان شده بود. ماجرای تاسیس و نابودی حکومت خودمختار آذربایجان ازسوی فرقه به «بحران ایران» که یکی از سرآغازهای جنگ سرد بود، معروف است.  از عوامل داخلی می‌توان به‌وجود روح خودمختاری در طول تاریخ ایران، قیام شیخ‌محمد خیابانی، تبعیض‌ها و تحقیرهای حکومت پهلوی اول، رد اعتبارنامه پیشه‌وری نماینده مردم تبریز در مجلس چهاردهم، اقدامات ارتجاعی دولت صدر در سرکوب احزاب و سازمان‌های دموکراتیک و از عوامل خارجی به سیاست دولت مرکزی شوروی و وزارت خارجه آن به رهبری استالین، بریا و مولوتوف، سیاست حزب کمونیست و دولت آذربایجان شوروی به رهبری باقراف اشاره کرد. این حکومت یک سال بعد در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ به‌دست ارتش ساقط شد.