چالشهای تولید و واردات نهاده استراتژیک بخش کشاورزی بررسی شد
دانش استفاده بهینه از کود
بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، کشور به حدود ۴.۶میلیون تن کود شیمیایی شامل ازته، فسفاته و پتاسه نیاز دارد که این رقم نشاندهنده میزان تقاضای واقعی بخش کشاورزی برای حفظ پایداری تولید است. در این میان، مسوولان این وزارتخانه اعلام کردهاند که کودهای شیمیایی مورد نیاز در سال زراعی جدید تامین شده و کمبودی وجود ندارد و شرکتهای پتروشیمی نیز در تامین کودهای پرمصرف مثل اوره مشارکت کردهاند.
با این حال، تولیدکنندگان داخلی کودهای شیمیایی نسبت به وضعیت مواد اولیه و تخصیص ارز ابراز نگرانی کردهاند. به گفته فعالان این حوزه، در یک سال اخیر تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه تولید کود به صورت مستمر انجام نشده و این مساله موجب شده بخشی از صنعت در آستانه کاهش تولید یا حتی بحران قرار گیرد، بهخصوص برای شرکتهای بخش خصوصی که بدون حمایت ارزی با چالشهایی جدی مواجه هستند. تداوم این شرایط امنیت غذایی کشور را به خطر میاندازد.
در کنار این چالشها، چندی پیش تولیدکنندگان کودهای شیمیایی نیز اعلام کرده بودند که کشور به حدود ۶میلیون تن کود در سال نیاز دارد که نیمی از آن توسط تولیدکنندگان داخلی تامین میشود و بخش خصوصی برای ادامه فعالیت، پشتیبانی و حمایت جدیتری نیاز دارد. این اظهارنظرها نشان میدهد که در عمل، سهم تولید داخلی در پاسخگویی به نیاز بازار هنوز اندک است و بخشهایی از نیاز کشور به واردات مواد اولیه یا کود آماده متکی است.
ضرورت آزمایش خاک
فعالان حوزه کشاورزی کشور بر این باورند که بخشی از کودهای پایه پرمصرف از مسیر واردات تامین میشود و هرچند دانش فنی تولید کودهای مایع و حاوی عناصر میکرو در کشور وجود دارد، اما همچنان نیاز به واردات در این بخش پابرجا است، درحالیکه در حوزه کودهای بیولوژیک و مواد آلی، ظرفیت تولید ۱۰۰ درصد داخلی مهیا است. آنها هدف محوری بخش را ارتقای دانش فنی و مصرف هدفمند کود میدانند. این فعالان نقش وزارت جهاد کشاورزی را در ایجاد بستههای تشویقی، ترویج نمونهبرداری اصولی و بهرهگیری از آزمایشگاهها و نیز بهکارگیری شرکتهای تسهیلگر و مشاورهای برای مدیریت تغذیه و مزرعه کلیدی میخوانند و با تاکید بر ظرفیت رقابتی برندهای ایرانی در بازار منطقه و امکان توسعه صادرات محصولات دانشبنیان بیولوژیک، یادآور میشوند که برخی محصولات به دلیل فاصله دانشی یا وابستگی به مواد اولیه خاص، همچنان نیازمند واردات هستند.
در این رابطههامانهاشمی، نایبرئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران، در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» گفت: در حال حاضر بخشی از کود پایه که جزو عناصر پرمصرف به حساب میآید، از طریق واردات تامین میشود. در سوی دیگر، برخی کودها به صورت مایع و با عناصر میکرو استفاده میشوند که دانش فنی تولید آنها در کشور وجود دارد. با این حال، همچنان برای تامین این نوع کود به واردات نیاز است. علاوه بر آن باید اشاره کرد که ظرفیت تولید داخلی برای برخی کودهای پایه بیولوژیک و مواد آلی کاملا وجود دارد و در این حوزه کشور نیازمند به واردات نیست.
او ادامه داد: هدف اصلی فعالان بخش کشاورزی کشور، افزایش ضریب نفوذ دانش فنی و استفاده هدفمند از کودها است، چرا که بسیاری از اراضی ممکن است به دلیل عدم آزمایش خاک توسط کشاورزان، دچار کمبود عناصر شوند. در برخی مناطق، ظرفیت خاک برای عناصر ماکرو و میکرو کافی است، اما کشاورز بدون اطلاع، مجددا هزینه کرده و کود اضافی وارد چرخه تولید میکند. این موضوع نه تنها به بافت خاک آسیب میزند، بلکه میکروبهای زنده خاک را تحتتاثیر قرار داده و ممکن است باعث باقی ماندن کود در محصولات کشاورزی شود.
نایبرئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران توضیح داد: وزارت جهاد کشاورزی باید با ایجاد بستههای مشوق برای کشاورزان یا شرکتهای خدمات فنی مشاورهای، ضرورت نمونهبرداری صحیح خاک و استفاده از ظرفیت آزمایشگاهها را در سراسر کشور ترویج دهد. پس از آزمایش خاک، میتوان بر اساس نتایج آن آزمایش برنامههای توسعه کود و نسخههای گیاهپزشکی مناسب را بر اساس نتایج ارائه کرد.
او گفت: خلأ اساسی بخش کشاورزی کشور آنجایی است که همچنان نگاه جدی برای استفاده از شرکتهای تسهیلگر و مشاورهای وجود ندارد. این شرکتها میتوانند با برنامهریزی صحیح تغذیه و مدیریت مزارع، هم عملکرد را افزایش دهند و هم به تولید محصول سالم کمک کنند. ظرفیت شرکتهای فنی مشاورهای در کشور وجود دارد و تجربه نشان میدهد که با مدیریت بین مزارع، این پروژهها بازدهی ۱۰۰ درصدی خواهند داشت.
هاشمی افزود: در حال حاضر، وزارت جهاد کشاورزی با پیگیری موضوع کشاورزی قراردادی، بهویژه از طریق دفتر امور اقتصادی، تلاش کرده است تا چارچوبی برای اجرای صحیح این قراردادها فراهم کند. اجرای درست کشاورزی قراردادی میتواند بسیاری از دغدغههای مربوط به افزایش عملکرد و تولید ملی را برطرف کند. موفقیت این طرح وابسته به رویکرد جدی وزارتخانه و ایجاد انگیزه برای شرکتهای فعال در این حوزه است.
حمایت از محصولات دانشبنیان
او با اشاره به برخی شائبهها مبنی بر از دست رفتن بازارهای صادراتی به دلیل وجود نیترات در کودهای تولید ایران گفت: تولید مقولهای پیچیده و چندلایه است و درباره محصولات تولیدی نمیتوان نسخهای کلی و یکسان پیچید. در این حوزه، بهواسطه تنوع بازیگران، فرمولاسیونها و کلاسهای مختلف تولید، باید از تعمیم پرهیز کرد، چراکه شرکتها و مجموعههای گوناگون، هر یک با دانش فنی، استانداردها و خطوط تولید متفاوت، در این زنجیره نقشآفرینی میکنند. با این حال، میتوان مشاهده کرد که شرکتهای ایرانی کماکان در حال فعالیت در بازارهای منطقه هستند و در برخی محصولات نیز توان ورود به بازارهای جهانی را دارند.
هاشمی ادامه داد: این ظرفیت حاصل تلاقی چند مولفه است؛ دسترسی به مواد اولیه و عناصر تشکیلدهنده در داخل کشور، وجود دانش فنی قابل اتکا و بهرهمندی از خطوط تولید با کیفیت که قابلیت رقابت با نمونههای خارجی را دارد و بخشی از همین محصولات، سالانه راهی بازار کشورهای همسایه میشود و جریان صادراتی آن، گواهی عملی بر این توانمندی است. در حوزه محصولات دانشبنیان نیز ضرورت حمایت جدیتر انکارناپذیر است، زیرا دانش فنی و ظرفیت شرکتهای فناور در کشور، در سطحی مطلوب قرار دارد و این دقیقا همان نقطهای است که با تقویت و پشتیبانی هدفمند، میتواند زمینه معرفی گسترده محصولات بیولوژیک و ارگانیک با پایه باکتریایی و مواد آلی را به بازار جهانی فراهم کند که بهمنظور تولید محصول سالم و پایدار، رو به گسترش و تکامل است. البته باید پذیرفت که در برخی دیگر از محصولات، وابستگی به فناوری یا مواد اولیه خاص، همچنان کشور را نیازمند واردات میکند، چراکه دانش فنی تولید آنها یا در کشور موجود نیست یا با نمونههای پیشرفته خارجی فاصله دارد.
نایبرئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران توضیح داد: در این میان باید اشاره کرد که در نهادههای کشاورزی چالش پیچیدگی و پراکندگی تصمیمگیری، تداوم فعالیتهای کشاورزی را دشوارتر از گذشته میکند. سموم و کودها، چه به شکل شیمیایی، چه پودری و چه با منشأ مواد آلی، دامنهای گسترده و متکثر دارند و همین تکثر، تنظیم نسخههای واحد و یکپارچه را ناممکن میکند. برای مدیریت بهینه، نخست باید خاک را شناخت و اراضی را بر اساس الگوی کشت، نیاز تغذیهای هر محصول و ظرفیت واقعی زمین طبقهبندی کرد؛ سپس میزان مصرف کود و سم را، نه بر اساس عادت یا دسترسی یارانهای، بلکه در چارچوب یک برنامه دقیق تامین و تغذیه تنظیم کرد.
هاشمی در پایان تاکید کرد: آنچه امروز بیش از همه عوامل مانع تولید میشود، اظهارنظرهای جزیرهای و پراکنده است. کودهای پایه که بهواسطه یارانه در اختیار کشاورزان قرار میگیرند، به دلیل مصرف بالا، بارها با کمبودهای مقطعی روبهرو میشوند و اینجا است که ضرورت پیشبینی تامین، مدیریت انبار و حمایت از تولید داخلی، آشکار میشود. انبارهای کود دولتی نیز باید برای عرضه بهموقع کودهای یارانهای، آمادگی کامل داشته باشند.
افزون بر آن، کودهای ماکرو، تنها بخشی از نیاز تغذیهای گیاه را پاسخ میدهند و در طول دوره کشت، فرمولاسیونهای متنوعتری لازم است تا تغذیه صحیح انجام گیرد و افزایش عملکرد محقق شود. از این رو، همانگونه که نظارت بر تولید در دستورالعملهای وزارتخانه آمده، نظارت بر مصرف و ریلگذاری صحیح برای شیوه استفاده از کود و سم نیز باید بهصورت جدی دنبال شود، چرا که بخش قابلتوجهی از خلأ مدیریت مزارع، از همین ناهماهنگی در مصرف سرچشمه میگیرد.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که صنعت کود ایران در سال جاری، برای عبور از وضعیت تامین مقطعی به مدل تامین پایدار، نیازمند بازآرایی زنجیره ارزش و یکپارچهسازی حکمرانی نهادی است. دستیابی به هدف پایداری تولید بدون دسترسی مستمر به ارز و مواد اولیه، ممکن نیست و ادامه رویکردهای جزیرهای، ریسک اختلال عرضه را به بحران عملکرد مزرعه تبدیل میکند. در واقع آینده صنعت کود، نه در نبود ظرفیت، بلکه در نبود هماهنگی با خطر مواجه شده است که میتواند با استقرار استانداردهای دادهمحور و مدیریت متمرکز، به مزیت رقابتی منطقهای و جهانی تبدیل شود.
