شوک سهساله به بازار جهانی گردشگری چه درسهایی به دولت‌‌‌ها داد؟
پوستاندازی توریسم در پساکرونا
سازمان جهانی گردشگری در دوازدهمین گزارش خود از وضعیت گردشگری کشورهای جهان از زمان همه‌گیری، علاوه بر اعلام پایان محدودیت‌های کرونایی، تمرکز گزارش را بر پیشرفت در محدودیت‌های سفر و پیوند آنها با پایداری و سایر عوامل مرتبط گذاشته است. همه‌گیری کرونا، تاثیر عمیقی بر گردشگری بین‌المللی داشته و بر مقصد، جوامع میزبان و بخش‌‌‌های وابسته به گردشگری اثرات منفی بسیاری گذاشته است. در سال ۲۰۲۰، اقدامات غیردارویی مانند مقررات قرنطینه، آزمایش و ردیابی و بسته شدن مرزها منجر به کاهش بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای در بخش گردشگری شد و در نتیجه گردشگران ورودی بین‌المللی (ITA) در سراسر جهان را به کاهش ۷۲درصدی رساند. همچنین به‌‌‌دلیل ظهور واریانت‌‌‌های جدید کرونا، اوضاع در سال ۲۰۲۱ نیز ناپایدار باقی ماند و کاهش جهانی گردشگران بین‌المللی تا ۷۱درصد حفظ شد.
با این حال، با رشد دانش و شناخت ویروس و انواع آن، همراه با ترویج واکسن جهانی، محدودیت‌های مسافرتی به تدریج کاهش یافت یا برداشته شد. اقدامات قابل‌توجه در نحوه سفرها، باعث شد تا سفرهای بین‌المللی بار دیگر رونق بگیرد و در پیش گرفتن دستورالعمل‌‌‌هایی همچون تسهیل‌‌‌سازی سفر شامل تغییر از محدود بودن کلی مرزها به سیاست‌‌‌های متمایزکننده بر اساس میزان عفونت کووید-۱۹، اتخاذ الزامات ارائه آزمایش منفی و در نهایت گردشگران بین‌المللی کاملا واکسینه‌شده، دروازه‌‌‌های سفرهای بین‌المللی را بر روی جهان گشود. در نتیجه، گردشگری بین‌المللی شروع به بهبودی کرد و در سال ۲۰۲۲ توانست خود را به ۶۳درصد از سطح پیش از همه‌گیری کرونا برساند.
از محدودیت‌های سفر تا وضعیت فعلی
در پانزدهمین نشست کمیته اضطراری مقررات بین‌المللی بهداشت (IHR) در مورد همه‌گیری کرونا در ۴ مه ۲۰۲۳ توصیه شد که کرونا دیگر یک وضعیت اضطراری در بهداشت عمومی بین‌المللی نیست و اکنون دولت‌‌‌ها می‌توانند بر موضوعات مختلف همچون ترافیک بین‌المللی تاکید کنند، بدون اینکه همچنان بر افزایش اقدامات بهداشتی جهانی، ارزیابی ریسک سفرها و نیاز به اثبات واکسیناسیون به‌‌‌عنوان پیش‌‌‌نیاز سفرهای بین‌المللی تاکید شود. با توجه به اعلام سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک روند کلی، مقصدها تمام اقدامات بین‌المللی مربوط به سفر را برطرف می‌کنند، اما محدودیت‌های ناچیز همچنان باقی است که می‌توان به تحمیل ارائه تست منفی کرونا قبل از عزیمت به مسافران و پروازهای چین از ابتدای سال ۲۰۲۳ اشاره کرد.
حداقل ۱۵ کشور گزارش داده‌‌‌اند که در هنگام ورود (از چین یا سایر کشورها) آزمایش تصادفی مسافران را انجام می‌دهند. علاوه بر این، از ۲۲ مارس ۲۰۲۳، حدود ۱۱ کشور نیاز به آزمایش برای همه مسافران قبل یا در هنگام ورود دارند و ۴۹ کشور نیاز به آزمایش برای مسافران غیر‌واکسینه دارند. ۱۱۹ کشور نیز برای ورود نیازی به واکسیناسیون ندارند و ۵۰ کشور واکسیناسیون را به عنوان بخشی از گواهینامه‌‌‌های کرونا می‌‌‌پذیرند (مسافر می‌تواند واکسیناسیون یا آزمایش را برای ورود ارائه دهد). علاوه بر این، ۱۸ کشور هنوز هم به‌‌‌عنوان شرط ورود به واکسیناسیون نیاز دارند، که با مقررات IHR یا توصیه‌‌‌های موقت فعلی سازگار نیست. نیمی از این کشورها، جزایر کوچک در حال توسعه (SID) از آسیا و اقیانوسیه هستند.
تاریخ محدودیت‌های کرونایی
در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۰، مشخص شد که شیوع کرونا یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی بین‌المللی (PHEIC) را تشکیل داده و بر اساس آن توصیه‌‌‌های موقت صادر شد. اما در ۱۱ مارس ۲۰۲۰، وضعیت کووید-۱۹ به یک بیماری همه‌گیر در سراسر جهان تبدیل شد. در ابتدا، محدودیت‌های سفر در آسیا و اقیانوسیه و کشورهایی با شیوع اولیه، در مارس ۲۰۲۰ (مانند چین، ایران و ایتالیا) اجرا شد. تا اواخر آوریل ۲۰۲۰، با گسترش همه‌گیری، محدودیت‌هایی در سطح جهان معرفی شد. در اوایل، محدودیت‌های سفر به دو دسته اصلی تقسیم شد. نخست هدف قرار دادن مسافران از کشورهایی که دارای موارد تایید‌شده کرونا هستند و پس از آن بر ویزا یا تعلیق ویزا متمرکز شدند.
پس از آن اقدامات اضافی، مانند گواهینامه‌‌‌های پزشکی به محض ورود یا قرنطینه افزوده شد. پس از آنکه کرونا را یک بیماری همه‌گیر اعلام کردند، محدودیت‌های سختگیرانه‌‌‌تری مانند بسته شدن مرزهای کامل یا جزئی و تعلیق پروازها مشاهده شد. محدودیت‌های مسافرتی در ماه مه ۲۰۲۰ به اوج خود رسید که ۷۵درصد از کل مقاصد در سراسر جهان به طور کامل مرزهای خود را بستند و به طور موثری گردشگری بین‌المللی را به حالت معلق درآوردند. پس از دو ماه، ۴۰درصد از کل مقاصد شروع به اجرای اقداماتی برای سهولت در محدودیت‌ها کردند. تا سپتامبر ۲۰۲۰، حدود ۵۳درصد از مقاصد محدودیت‌های سفر را کاهش داده بودند و تا دسامبر ۲۰۲۰، این تعداد به ۷۰درصد از کل مقاصد در سراسر جهان افزایش یافت. با بهبود شناخت ویروس، رویکردهای مبتنی بر ریسک برای محدودیت‌های سفر شیوع بیشتری پیدا می‌کند و منجر به افزایش اتخاذ اقدامات مانند واکسیناسیون، آزمایش و قرنطینه شد.
نیاز به آزمایش منفی کرونا یا آنتی‌ژن هنگام ورود به مقاصد یا قرنطینه به عنوان یک اقدام سفر به طور فزاینده‌‌‌ای برای توریست‌‌‌های بین‌المللی اهمیت پیدا کرد و سرانجام تا پایان سال ۲۰۲۱ به اقدامات اصلی تبدیل شد. تا نوامبر سال ۲۰۲۱، یازدهمین گزارش محدودیت سفر مربوط به کووید-۱۹ در مورد واکسیناسیون به‌‌‌عنوان شرط ورود گردشگران بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفت. مسافران کاملا واکسینه‌شده محدودیت‌های کاهش‌یافته را تجربه کردند و اجازه ورود را بدون نتایج آزمایش منفی یا نیاز به قرنطینه به دست آوردند. در ماه مه ۲۰۲۰، بسته شدن کامل مرزها به بالاترین سطح خود رسید و ۱۵۶ مقصد (۷۵درصد از کل مقاصد در سراسر جهان) این محدودیت‌ها را به‌‌‌طور دقیق اجرا کردند.
پس از آن، در حالی که تعداد بسته شدن کامل مرزها در سطح جهان کاهش یافت، برخی از مقاصد مرزهای خود را برای مدت طولانی‌‌‌تر بسته نگه داشتند. بسیاری از مقاصد در آسیا و اقیانوسیه به مدت طولانی‌‌‌تر نسبت به سایر مناطق، به‌‌‌دلایلی همچون کاهش تعداد واکسیناسیون، میزان کم عفونت یا وابستگی کمتر به گردشگری کاملا راه‌‌‌های ورود گردشگران بین‌المللی را بسته بودند. جزایر کوچک در حال توسعه (SID) زودتر و بیشتر از سایر مناطق شروع به بستن مرزها و اعمال الزامات غربالگری مسافران کردند. به‌‌‌طوری که تا مارس ۲۰۲۰، یک هفته پس از اعلام همه‌گیری جهانی، از ۵۱ مقصد SID، ۲۲ مورد محدودیت‌های سفر را اعمال کردند. تا ماه مه ۲۰۲۰، با اوج همه‌گیری، ۸۵درصد از کل SIDها مرزهای خود را کاملا بسته بودند.
بازتاب‌‌‌های نهایی
بحران جهانی کووید-۱۹ و تاثیر آن بر گردشگری بین‌المللی بی‌سابقه است. افزایش دانش و شناخت این ویروس از زمان شیوع بیماری همه‌گیر به مدیریت آگاهانه این بیماری کمک کرده و مداخلات دارویی مانند واکسیناسیون و آزمایش را ممکن ساخته است و امکان بازگشت به زندگی عادی را در اکثر نقاط جهان فراهم می‌کند. با این حال، با توجه به توزیع جغرافیایی و زمانی و نحوه برخورد مقاصد با آن در آینده، ابهاماتی باقی مانده است. این عدم‌قطعیت‌‌‌ها و پیچیدگی‌‌‌ها، هر تحلیلی را در زمینه گردشگری و بیماری‌‌‌های همه‌گیر به طور کلی، و کووید-۱۹ به طور خاص به یک چالش تبدیل می‌کند و بنابراین نیازمند یک رویکرد جامع و چند‌لایه است که شامل ملاحظاتی از حوزه حکمرانی، سلامت، محیطزیست و فرهنگ است.
علاوه بر این، از آنجا که گردشگری به یک محیطزیست سالم بستگی دارد و خطرات بهداشتی ناشی از تخریب محیطزیست و تغییرات آب و هوایی است، این چالش‌‌‌های سیستمی باید در برنامه‌‌‌های بازیابی و سیاست‌‌‌های مرتبط با گردشگری مورد توجه قرار گیرند. تحلیل محدودیت‌های سفر در رابطه با جنبه‌‌‌های پایداری و سلامت، نشان می‌دهد که مقاصدی با عملکرد پایدار زیست‌‌‌محیطی بالاتر و استانداردهای بهداشتی و ایمنی می‌توانند پایه محکمی برای مقابله با بحرانی مانند همه‌گیری کرونا فراهم کنند. با این حال، این رابطه نیاز به بررسی بیشتر دارد. همان‌طور که در یازدهمین گزارش محدودیت‌های سفر مرتبط با کووید-۱۹ به آن اشاره شده است، محدودیت‌های سفر به سرعت و به‌‌‌طور متنوعی تکامل یافته‌‌‌اند. رویه‌‌‌های مهاجرت مرتبط با کووید-۱۹و الزامات ورود به گردشگری بین‌المللی در طول زمان بین مقاصد و مناطق متفاوت بوده است.
این تنوع، چالش‌‌‌های قابل‌توجهی را هم برای مقامات ملی و هم برای گردشگران ایجاد کرده است. علاوه بر این، افزایش استفاده از الزامات آزمایش در نقاط ورودی اغلب بار مالی بیشتری را بر دوش گردشگران بین‌المللی وارد می‌کند که با مقررات بین‌المللی بهداشت (IHR) مطابقت ندارد. رویکردهای متنوع برای اجرا و ابلاغ محدودیت‌های سفر و الزامات ورودی ناشی از عوامل مختلفی از جمله تفاوت در سیاست‌‌‌های ملی و منطقه‌‌‌ای، در دسترس بودن منابع و چالش‌‌‌های خاص هر مقصد است. در نتیجه، روش‌های متنوع اجرایی و انتقال محدودیت‌های سفر و الزامات ورود، اغلب باری اضافی را برای مسافران ایجاد کرده است.
توجه به این نکته حائز اهمیت است؛ زیرا مطابق با توصیه‌‌‌های سازمان جهانی گردشگری، از ۱۱ گزارش محدودیت سفر و دستورالعمل‌‌‌های جهانی برای راه‌‌‌اندازی مجدد گردشگری، بسیاری از مقاصد به تدریج ارتباطات خود را در مورد محدودیت‌های سفر و الزامات ورود در طول همه‌گیری بهبود بخشیده‌‌‌اند. این منجر به اطلاعات قابل اعتماد، سازگارتر، قابل دسترس و قابل درک برای مسافران شده است.
عوامل مختلفی مانند کارآیی در تغییر محدودیت‌های سفر سخت (مانند بسته شدن کامل مرزها) و اقدامات استراتژیک‌‌‌تر و سازگارتر مبتنی بر ارزیابی ریسک بر روند بازیابی مقاصد تاثیر می‌‌‌گذارند. اقدامات اعمال‌شده توسط بازارهای مبدأ نیز در بهبودی نقش دارد. این موارد به اعتماد مسافر، میزان آسانی سفر و صرفه‌‌‌جویی در هزینه‌‌‌های اضافی مانند آزمایش‌‌‌های لازم مربوط می‌شود. همچنین ممکن است ملاحظات فرهنگی و تاریخی وجود داشته باشد که بر اعمال محدودیت‌های شدیدتر یا ملایم‌‌‌تر سفر تاثیر بگذارد. همه‌گیری کرونا عمیقا بر گردشگری بین‌المللی تاثیر گذاشته است، آسیب‌‌‌پذیری‌‌‌ها را آشکار کرده و بر نیاز به ارزیابی مجدد جامع محدودیت‌های سفر، استراتژی‌‌‌های بازیابی و تعامل پیچیده بین بخش‌‌‌های محیطزیست، سلامت و گردشگری تاکید می‌کند.
همان‌طور که جهان رو به جلو حرکت می‌کند، یک رویکرد چند‌وجهی شامل حکمرانی، بهداشت، محیطزیست و فرهنگ در پرداختن به چالش‌‌‌های آینده و ایجاد صنعت انعطاف‌‌‌پذیرتر و پایدار بسیار مهم خواهد بود. صنعت گردشگری باید از تجربیات همه‌گیری بیاموزد، با چشم‌‌‌انداز جهانی که به سرعت در حال تغییر است سازگار شود و برای توسعه شیوه‌‌‌های قوی‌‌‌تر، پایدارتر و عادلانه‌‌‌تر با اهداف جهانی مانند برنامه ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار هماهنگ باشد. با تمرکز بر همکاری و نوآوری، مقاصد و ذی‌نفعان می‌توانند یک بخش گردشگری متحدتر و پررونق ایجاد کنند که به نفع همه باشد. ادامه تحقیق، همکاری و ارتباط بین ذی‌نفعان، از جمله دولت‌‌‌ها، متخصصان صنعت و گردشگران برای عبور از عدم‌قطعیت‌‌‌ها و پیچیدگی‌‌‌های پیش رو حیاتی خواهد بود. علاوه بر این، تاکید بیشتر بر اشتراک‌‌‌گذاری اطلاعات و اجرای بهترین شیوه‌‌‌ها به تسهیل تصمیم‌گیری موثرتر و مبتنی بر داده‌‌‌ها و ترویج اجرای سیاست‌‌‌ها و ابتکارات کمک خواهد کرد.
در مواجهه با چالش‌‌‌های جهانی جاری، مانند تغییرات آب و هوایی و همه‌گیری‌‌‌های بالقوه آینده، برای صنعت گردشگری ضروری است که پایداری، انعطاف‌‌‌پذیری و فراگیر بودن بلندمدت را در اولویت قرار دهد. با تقویت مشارکت‌‌‌ها، به اشتراک‌‌‌گذاری دانش و سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های نوآورانه، بخش گردشگری می‌تواند بر این موانع غلبه و در سال‌های آینده پیشرفت کند. این تلاش جمعی در نهایت به ایجاد بخش گردشگری قوی‌‌‌تر، متنوع‌‌‌تر و شکوفاتر منجر می‌شود که از جوامع محلی حمایت می‌کند، محیطزیست را حفظ می‌کند و زندگی مسافران و جمعیت میزبان را به طور یکسان غنی می‌سازد.
