دو روی یک سکه

خاطرم هست حدود ۸ سال پیش یکی از دوستان نویسنده که تیونری قابل و مکانیکی زبردست است، در مورد خودروهای ایتالیایی جمله‌ای گفت که بعد از مدت‌ها دوباره با دیدن فیات ۱۲۴ اسپرت کوپه برایم تداعی شد. او گفت: خودروسازان ایتالیایی در همه دوران از نظر فنی و طراحی صنعتی چند قدم از دیگر خودروسازان جهان جلوتر هستند. شاید زمانی که این جمله را شنیدم آنقدرها به آن توجه نکردم، اما وقتی در مورد این خودرو مطالعه می‌کردم، برایم جالب بود که سازندگان ایتالیایی در دهه ۶۰ میلادی پیشرانه‌هایی با سرسیلندرهای آلومینیومی و با دو میل سوپاپ به سبک DOHC در سرسیلندر تولید می‌کردند! زمانی که این خودرو را برای تست راندم بیشتر به عمق این جمله پی بردم.

تاریخچه

فیات ۱۲۴ نیز مثل بسیاری از خودروهای ایتالیایی کوچک شهری، پیشینه‌ای دارد که باید در اواسط دهه ۶۰ میلادی به دنبالش بگردید. طراحی این خودرو در سال ۱۹۶۶ انجام گرفت. طراح آن استاد ماریو بوانو ایتالیایی در آن دوران از خوش ذوق ترین طراحان خودروهای شهری در ایتالیا بود. جالب است بدانید که فیات ۱۲۴ در همان سال اول عرضه به بازار توانست به‌عنوان خودروی سال اروپا انتخاب شود و این یک موفقیت بزرگ برای فیات بود. فیات مدل سدان آن را از اواخر سال ۱۹۶۶ تا سال ۱۹۷۴ به تولید رساند.

پیشرانه‌های مختلفی برای مدل سدان مورد استفاده قرار گرفت که حجم‌هایی از 2/ 1 لیتر تا 1756 سی سی داشتند. ضعیف‌ترین موتور همان نمونه 4 سیلندر 2/ 1 لیتری بود که می‌توانست 59 تا 65 اسب بخار نیرو تولید کند. پیشرانه قوی‌تر مدل 104 لیتری بود که قدرتش تا 74 اسب بخار بالا می‌آمد. البته همین پیشرانه با تغییراتی در پیستون‌ها و البته استفاده از دو میل سوپاپ در سر‌سیلندر، می‌توانست تا حدود 80 اسب بخار نیرو بگیرد. اگر هم قصد داشتید یک 124 قوی تر خریداری کنید، می‌توانستید پیشرانه 6/ 1 لیتری را سفارش دهید که با سرسیلندری که دو میل سوپاپ دارد، به قدرت 94 اسب بخار می‌رسید. البته یک پیشرانه 2 لیتری نیز در سال‌های بعد از سوی فیات ساخته شد که قدرتی معادل 113 اسب بخار داشت. این پیشرانه هم سرسیلندری با دو میل سوپاپ از جنس آلومینیوم داشت. بسیاری از مالکان فیات مدل 124 در سال‌های بعد برای ارتقای سطح فنی خودروی خود، اقدام به نصب این پیشرانه درون سینه آن کردند. اما کمی صبر کنید، هنوز بازی فیات با اسب‌های بخار تمام نشده است، زیرا عقرب Abarth تازه از لانه بیرون آمده و قصد دارد ب ام و‌های 2002 را نیش بزند! آبارت شرکتی است که خودروهای فیات را به‌صورت خاص تیونینگ می‌کند و سطح عملکرد فیات‌های خیابانی را تا یک خودروی مسابقه‌ای بالا می‌برد. از سال 1972 تا 1973 یعنی فقط به مدت یک سال بخش آبارت اقدام به طراحی و تولید یک مدل ویژه از فیات 124 کوپه کرد. این خودرو که مجهز به پکیج Abarth Rally بود، یک پیشرانه 1756 سی سی را به‌عنوان یک نیش زهرآگین در اختیار داشت. نیشی که تا 126 اسب بخار نیرو تولید می‌کرد و این کافی بود تا 124 رالی کوپه یک سوپر کار تمام‌عیار باشد.

محصولات فیات به دلیل استهلاک پایین همواره به خودروهای اقتصادی کم هزینه معروف بوده‌اند. از این رو در کشورهایی مثل شوروی سابق، هند و روسیه فعلی مشتریانی پر و پا قرص داشتند. این محصولات همواره در این کشورها تولید و عرضه شده است. در شوروی سابق و روسیه فعلی و کشورهای مختلفی مثل ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و... فیات در انواع مختلف با برند LADA و مدل VAZ به فروش رسیده است. حتی در ترکیه نیز این خودرو هنوز یکی از پر‌شمار‌ترین خودروها به حساب می‌آید. دامنه فروش فیات به خصوص در مدل 124 سدان تا هند هم پیش رفته است و این خودرو حتی تا سال 1990 در هند ساخته می‌شد. این خودرو حتی پایش به خطوط تولید اسپانیا، بلغارستان و کره جنوبی هم باز شد. جالب است بدانید که در سال 1970 شرکت KIA که حالا سری در سرها میان خودروسازان درآورده است، فیات 124 سدان را مونتاژ می‌کرد.

نسخه‌های مختلفی از فیات 124 ساخته شد. یکی از نمونه‌های زیبا و به یادماندنی آن مدل 124 کوپه 1800 بود. این خودرو دارای یک پیشرانه 4 سیلندر آلومینیومی بود که در سیلندرش دو میل سوپاپ وجود داشت. جالب آنکه این پیشرانه از سوی مهندس سابق واحد طراحی موتور فراری یعنی آقای آئوردیو لامپردی طراحی شد. این پیشرانه در واقع نسخه سوم یک پروژه طراحی موتور بود که شامل یک مدل اولیه 1438 سی سی، نمونه 1608 سی سی و در نهایت هم مدل 1756 سی سی یا به اختصار 1.8 لیتری می‌شد. این خودرو دارای ترمزهای دیسکی در هر چهار چرخ بود و سیستم تعلیق متفاوت و باز طراحی شده شامل طبق‌های قطور‌تر در جلو و باز‌طراحی سیستم تعلیق عقب بود. حتی پمپ بنزین این مدل نیز برقی بود و دو کاربراتور سولکس دو دهانه یا وبر دو‌دهانه پیشرانه را تغذیه می‌کردند. البته برای بازار آمریکا تغییراتی در سیستم سوخت‌رسانی اعمال شد تا میزان انتشار گازهای آلاینده کاهش یابد. تکمیل‌کننده پکیج فیات یک گیربکس 5 سرعته بود که دیگر نفسی برای بی ام وهای آلمانی و تریومف‌های انگلیسی باقی نمی‌گذاشت. طراحی این مدل را ماریو بوانو بر عهده داشت. کسی که در کارنامه اش طراحی فراری GT 250 دیده می‌شود. در حالی که ردپای پینین فارینا هم در پروژه 124 دیده می‌شد، فیات بوانو را استخدام کرد و او مسوولیت سنگین در موسسه طراحی فیات را بر عهده گرفت. در نهایت 124 کوپه 1800 با سقفی فلزی به تولید رسید. در ابتدا 124 اسپرت کوپه با کد AC و پیشرانه4/ 1 لیتری ساخته شد. یعنی همان پیشرانه‌ای که در بالا اشاره شد اولین قدم از یک پروژه بود. این خودرو در سال 1967 تا 1969 راهی بازار شد. این خودرو دارای گیربکس 4 سرعته بود و به‌صورت سفارشی می‌توانستید از سال 1967 گیربکس 5 سرعته را نیز برای آن خریداری کنید. میل موج گیر جلو قطور تر، فرمان چوبی زیبا، خطوط تیره رنگ کنسول میانی و چراغی در پشت که با لامبورگینی اسپادا شباهتی انکارناپذیر داشت از مشخصات این خودرو هستند. این خودرو حدود 90 اسب بخار قدرت داشت. نوع دوم از مدل اسپرت کوپه که در سال 1969 ساخته شد و تولیدش تا 1972 ادامه داشت، مدل 1600 BC بود. این خودرو در ظاهر تغییر عمده‌ای نداشت. اما در داخل کابین کیلومتر‌شمار تا 220 مدرج شد و دور موتور هم 9 هزار دور بر دقیقه را نشان می‌داد! صندلی‌ها و تریم داخلی نیز می‌توانستند با تریم‌های ونیلی، سیاه و سفید سفارش داده شوند. فضایی هم در کنسول میانی برای سفارش یک رادیو وجود داشت. می‌توانستید کمی بیشتر پول خرج کنید و فیات 124 اسپرت کوپه خود را به شیشه‌های رنگی، رینگ‌های زیبای موسوم به Cromodora، پشت سری صندلی، گرمکن شیشه عقب و مخزن سوخت بزرگ تر سفارش دهید. این نسل از اسپرت کوپه‌ها 108 اسب بخار نیرو داشتند.

اما در سال 1973 نسخه سوم از 124 اسپرت کوپه راهی بازار شد. خودرویی که برای خودش سوپرکار کشی در آن دوران بود. این خودرو از سال 1972 تا 1975 ساخته شد. این خودرو طبق دسته‌بندی فیات با کد CC به تولید رسید. درون سینه این خودرو نسخه سوم از سه گانه پیشرانه‌ها جای گرفت. پیشرانه‌ای که 1.8 لیتر حجم داشت. این پیشرانه می‌توانست 116 اسب بخار نیرو تولید کند و این قدرت در کنار وزن کم و گیربکس 5 سرعته باعث شده بود شتاب 124 اسپرت کوپه نسخه سوم یک خودروی تند و سریع باشد. از جمله تغییرات این خودرو باید به باز‌طراحی چراغ‌های عقب و تغییراتی در ظاهر خودرو اشاره کرد. رینگ‌هایی با لبه‌های کرومی و... از جمله تغییرات این خودرو بودند. در نمای رو به رو
سپر و جلوپنجره نسبت به نسخه دوم با قطعات کرومی بیشتری ساخته شدند. به شکلی که یک نوار کرومی دور تا دور جلوپنجره را از داخل احاطه کرد. همچنین چراغ‌های راهنما بزرگ‌تر شدند و به داخل سپر انتقال یافتند. سنگین‌ترین نمونه ۱۲۴ اسپرت کوپه وزنی حدود ۱۷۰۰ کیلوگرم داشت و به همین دلیل در واقع توانایی هایش را در پس چهره ساده خود پنهان کرده است.

طول مدل ۱۸۰۰ CC با توجه به نوع سپر بین ۴۲۴۲ تا ۴۳۴۳ میلی متر است. همچنین عرض آن هم به ۱۶۷۰ میلی متر می‌رسد. ضمنا تا فراموش نکرده ایم بگوییم که مدل ۱۶۰۰ و ۱۸۰۰ این خودرو در اسپانیا با برند Seat به تولید رسید. البته فیات بر پایه پلتفرم ۱۲۴ مدل دیگری با نام Sport Spider را تولید کرد که در آینده در مورد آن سخن خواهیم گرفت.

کابین

اما همه سادگی نمای بیرونی با قرار گرفتن در داخل کابین رنگ می‌بازد. زیرا این قسمت مثل سوپر اسپرت‌های دهه ۶۰ ایتالیا طراحی شده است. صفحه کیلومتر خوانا تا ۲۲۰ کیلومتر مدرج شده است. در کنارش دور شمار موتور قرار دارد که در انتهای آن ۸ هزار دور دیده می‌شود. همچنین در سمت راست فرمان نشانگرهای سوخت، فشار روغن، باتری و یک ساعت کوچک دیده می‌شوند. راهنما در سمت راست فرمان قرار دارد. نکته جالب در مورد یک کروز کنترل دستی است که اهرم آن در زیر فرمان قرار گرفته. به این شکل که می‌توانید پدال گاز را در هر نقطه‌ای نگه‌دارید و سپس اهرم را بکشید. به این ترتیب پدال در همان نقطه باقی می‌ماند و سرعت خودرو ثابت می‌شود. برای رها کردنش هم باید اهرم را آزاد کنید. در میان دو صندلی اسپرت خودرو نیز اهرم‌هایی برای تنظیم دریچه‌های بخاری، فن و... وجود دارد. البته مالک قبلی این خودرو دکمه‌هایی را در این بخش جای‌گذاری کرده است که مربوط به شیشه بالابرهای برقی است. دکمه شیشه گرمکن عقب نیز در سمت چپ فرمان نصب شده است. باتوجه به فضای کوچک داخلی خودرو، اگر قد متوسطی داشته باشید و سرنشین عقب هم قدی بیش از ۱۷۵ سانتی متر نداشته باشد، آن وقت می‌توان از صندلی‌های عقب نیز استفاده کرد.

فیات در ایران

فیات از جمله خودروهایی است که نمونه‌های آنتیک آن نیز به بازار ایران راه یافت. اما گسترده‌ترین حجم واردات فیات به بازار ایران در سال 1354 صورت گرفت. در این سال شرکت تورین موتورز اقدام به واردات سه مدل 128 کوپه، 124 کوپه و 9/ 1 x اسپرت کرد. در میان مدل‌های عرضه شده توسط شرکت تورین موتورز در سال 1354، فیات اسپرت کوپه با پیشرانه 1756 سی سی یا همان 1800 دیده می‌شود. این خودرو در آن سال 73 هزار و 100 تومان در بازار ایران قیمت داشت. برای خریداری این خودرو می‌توانستید در سال 54 به خیابان آیزنهاور(خیابان آزادی فعلی)، پلاک 534 و نمایشگاه مرکزی تورین موتورز مراجعه کنید. البته از 124 اسپرت کوپه به تعداد زیاد وارد کشور نشد و عدد دقیقی از تعداد واردات این خودرو به کشور در دست نیست.

طراحی

ایتالیایی‌ها در بحث طراحی خودرو همیشه حرف‌های زیادی برای گفتن داشته‌اند. اصلا چه کسی هست که نداند ایتالیا مهد طراحی است. اما طراحی خودروها در ایتالیا به دو دسته کلی تقسیم می‌شود. یا خیلی خاص هستند و یا خیلی ساده. اگر دقت کنید در دهه ۶۰ زمانی که فیات ۱۲۴ سدان ساخته می‌شد، لامبورگینی مدل میورا را تولید می‌کرد که بسیار پیچیده بود. در همین دوران مرسدس بنز مدل‌های زیبای سری W۱۱۱ و SL را داشت. حتی در آمریکا نیز بیوک ریویرا و... ساخته می‌شدند که هر چند یک سوپر کار نبودند اما آنقدرها هم ساده به نظر نمی‌رسیدند. با این حال فیات برای ۱۲۴ اسپرت کوپه سعی کرد همان سادگی همیشگی را حفظ کند. در نمای رو به روی خودرو یک طراحی کاملا ساده دیده می‌شود و شاید تنها نکته آن درپوش محفظه موتور باشد که حجمی رو به داخل دارد. در نمای کناری هم همان سادگی دیده می‌شود و از حجم پردازی مواج و عضلات پیچیده خبری نیست. اما در پایین ستون B بخش کرکره مانندی دیده می‌شود که وظیفه دارد هوا را از خود عبور داده و در کابین به جریان اندازد. در نمای عقب هم هیجان به پایین‌ترین سطح خود می‌رسد و تنها نکته قرارگیری چراغ‌های پلاک روی سپر است.

راندن

ضرایب کوتاه گیربکس ۵ سرعته این ۱۲۴ اسپرت کوپه ۱۹۷۲، به راننده امکان می‌دهد خوب شتابگیری کند. تا حدی که دنده ۲ هم با هرزگردی همراه است و این اصلا به چهره این خودرو نمی‌آید! انگار فیات دو روی سکه دارد و این روی دوم است که با آن آشنا می‌شوید. با این حال فرمان نرم و هندلینگ خوب این خودرو باعث می‌شود کمی پدال گاز را بیشتر بفشارید. البته در عبور از ناهمواری‌ها باید مراقب رینگ‌های منیزیمی آن باشید که نکند با جایی برخورد کند. زیرا در صورت لب پر شدن و شکستن قابل ترمیم نیستند. جالب است حتی دنده‌های دو میل سوپاپ سرسیلندر آلومینیومی این خودرو هم از جنس باکلیت ساخته شده‌اند تا سبک باشند. خودروی مورد نظر ما یکی از نمونه‌های خوب و با ارزش از مدل ۱۲۴ اسپرت کوپه است که به دلیل بکر و سالم بودن بدنه، می‌تواند مورد بازسازی اصولی قرار گرفته و دوباره جوان شود. در پایان از همکاری صمیمانه مالکان خودرو امیرحسین و امیرعلی رهبری در تهیه این نوشتار سپاسگزاری می‌کنیم.