نسبت مطالبات غیرجاری در سطح ۱۰ درصد متوقف شد
خط مرزی وام‌های راکد ارزی و ریالی
آخرین آمارها نشان می‌دهد که در پایان شهریور ماه کل تسهیلات ارزی و ریالی اعطا شده به میزان ۱۶۸۲ هزار میلیارد تومان بوده که از این رقم ۱۷۰ هزار میلیارد تومان در بخش تسهیلات غیرجاری طبقه‌بندی می‌شود. در حقیقت این موضوع نشان می‌دهد که عملا طی این سال‌ها تغییر قابل‌توجهی در هسته اصلی وام‌های معوق نیفتاده است و نسبت مطالبات غیرجاری همواره در خط مرزی ۱۰ درصد حرکت کرده است. این در حالی است که بسیاری از معیارهای شاخص سلامت بانکی تایید می‌کند که نسبت مطالبات غیرجاری بانک‌ها به کل تسهیلات باید رقمی کمتر از ۵ درصد باشد، زیرا با افزایش این رقم ادامه حیات بانک‌ها با تهدید روبه‌رو می‌شود. نکته دیگر این است که حدود ۷/ ۱۸ درصد از کل مطالبات غیرجاری با منشأ ارزی و مابقی مطالبات غیرجاری ریالی هستند.
در ادبیات اقتصادی مطالبات غیرجاری، شامل مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک‌الوصول است. در این تعریف، مطالبات سررسید گذشته، مطالباتی است که از تاریخ سررسید اصل و سود تسهیلات یا تاریخ قطع پرداخت اقساط بیش از دو ماه گذشته است، ولی تاخیر در بازپرداخت، هنوز از ۶ ماه تجاوز نکرده است. در این صورت فقط مبلغ سررسید شده تسهیلات به این طبقه منتقل می‌شود. در مطالبات معوق اصل و سود تسهیلاتی که بیش از ۶ ماه و کمتر از ۱۸ ماه از تاریخ سررسید یا از تاریخ قطع پرداخت اقساط سپری شده و مشتری هنوز اقدامی برای بازپرداخت مطالبات موسسه اعتباری نکرده است. همچنین در مطالبات مشکوک‌الوصول، تمامی اصل و سود تسهیلاتی که بیش از ۱۸ ماه از سررسید یا از تاریخ قطع پرداخت اقساط آنها سپری شده و مشتری هنوز اقدام به بازپرداخت بدهی خود نکرده است.
مقاومت در کاهش نسبت مطالبات
آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در شهریور ماه سال جاری میزان کل تسهیلات ریالی و ارزی به رقم ۱۶۸۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم در پایان اسفندماه به میزان ۱۵۰۹ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود، بنابراین طی ۶ ماه به میزان ۴/ ۱۱ درصد به میزان کل تسهیلات افزوده شده است. اما بررسی آمارها نسبت به سال ۱۳۹۲ نشان می‌دهد که در انتهای این سال کل تسهیلات ارائه شده به میزان ۵۷۱ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود، بنابراین آخرین آمار تسهیلات‌دهی نسبت به سال ۱۳۹۲ حدودا سه برابر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از کل رقم تسهیلات اعطایی در شهریورماه سال جاری به میزان ۱۷۰ هزار میلیارد تومان مطالبات غیرجاری ارزی و ریالی است. بنابراین در شهریورماه سال جاری نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات (اعم از ریالی و ارزی) به رقم ۱/ ۱۰ درصد رسیده است. این نسبت از اسفندماه سال ۱۳۹۴ تقریبا ثابت مانده است. زیرا در این سال نیز نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات در سطح ۲/ ۱۰ درصد بوده است. بنابراین آمارها نشان می‌دهد که اتفاق قابل توجهی در میزان مطالبات غیرجاری در سال‌های اخیر رخ نداده است و سطح مطالبات غیرجاری در شرایط قبلی باقی مانده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهایی که از انضباط پولی برخوردار هستند، حتی نسبت ۸ درصدی برای مطالبات غیرجاری یک هشدار به حساب می‌آید. در سال‌های گذشته، روسای بانک مرکزی هر کدام با یک برنامه اصلاح ساختاری به دنبال کاهش این نسبت بودند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این برنامه نتوانسته اثر قابل توجهی در کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها داشته باشد. از سوی دیگر، برخی تلاش‌ها در راستای کاهش مطالبات غیرجاری تنها با تغییرات حسابداری صورت گرفته است، به نحوی که عموما با یک تصمیم یا بخشنامه، بخشی از مطالبات غیرجاری بانک‌ها از سرفصل «غیرجاری» به بخش «جاری» تغییر پیدا می‌کند، با این هدف که افراد بتوانند با مساعدت‌های صورت گرفته این مطالبات را بازپرداخت کنند، اما تجربه نشان داده که این تصمیم‌ها نیز نتوانسته اثر قابل توجهی در کاهش نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات ایفا کند. این موضوع در حالی است که حتی در قوانین جدید پولی و بانکی کشور، نسبت به جریمه دیر کرد، رویکرد منفعلانه‌ای در پیش گرفته شده است و عموما معوق شدن وام‌ها به خصوص در سطح وام‌های کلان، باعث ایجاد خسارتی برای بدهکاران نمی‌شود. حتی در سال‌های گذشته طرح بخشش جریمه دیرکرد به نوعی باعث تشویق در تداوم این رفتار در وام گیرندگان بانکی شده است. از سوی دیگر، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تعیین تکلیف مطالبات غیرجاری باید یکی از اولویت‌های سیاست‌گذار پولی باشد و نیاز است که در این خصوص برنامه مشخصی برای کاهش مطالبات غیرجاری ایجاد شود.
تصویر مطالبات غیرجاری ارزی و ریالی
در این گزارش، تغییرات تسهیلات ارائه شده بر حسب ارزی و ریالی منتشر شده است. همچنین در این جدول نسبت مطالبات غیرجاری به تفکیک ارزی و ریالی گزارش شده است. بر اساس این آمارها در شهریورماه سال جاری رقم کل تسهیلات ریالی به میزان ۱۳۶۳ هزار میلیارد تومان بوده است و میزان مطالبات غیرجاری ریالی نیز در شهریورماه سال جاری به میزان ۱۳۷ هزار میلیارد تومان ثبت شده است. در نتیجه این آمار نشان می‌دهد که نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات نیز در پایان شهریور ماه سال جاری به رقم ۱/ ۱۰ درصد رسیده است. البته این رقم در اسفندماه سال ۱۳۹۴ به میزان ۷/ ۹ درصد گزارش شده بود و نسبت به آن زمان روند افزایشی را ثبت کرده است. بر اساس بررسی‌های این گزارش، کاهش ثبات اقتصاد کلان، افزایش تورم و رکود از مواردی هستند که احتمال نکول تسهیلات دریافتی بنگاه‌ها و افزایش مطالبات غیرجاری را زیاد می‌کند. در نتیجه شبکه بانکی، حتی بیش از پیش نیازمند افزایش نظارت و اصلاحات است، تا بتواند بدون اختلالات جدی به کار خود ادامه دهد.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان تسهیلات غیرجاری ارزی، در شهریورماه سال جاری به رقم ۷/ ۳۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین کل تسهیلات ارزی تا شهریورماه سال جاری به میزان ۵/ ۳۱۹ هزار میلیارد تومان بوده است. در نهایت آمارها نشان می‌دهد که در شهریورماه سال جاری نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات ارزی معادل ۲/ ۱۰ درصد بوده است. در اسفندماه سال قبل این رقم به میزان ۸/ ۹ درصد گزارش شده بود و نشان می‌دهد که در ۶ ماه نخست سال جاری این رقم به حدود ۴/ ۰ واحد درصد افزایش یافته است. آن‌طور که در گزارش سازمان برنامه و بودجه عنوان شده است، نسبت تسهیلات غیرجاری تسهیلات ارزی در اردیبهشت ماه سال جاری افزایش قابل توجهی داشته که می‌تواند ناشی از تلاطم بازار ارز از اواخر سال ۱۳۹۶ تاکنون باشد. البته نکته قابل توجه این است که نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات در اسفندماه سال ۱۳۹۲ به میزان ۱۹ درصد بوده است، که این رقم تا شهریور ماه سال جاری کاهش قابل‌توجهی داشته است. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که حجم این مطالبات در سال ۱۳۹۲ به میزان ۱۸ هزار میلیارد تومان بوده است، همچنین کل تسهیلات ارزی در اسفند سال ۱۳۹۲ به میزان ۹۵ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود.
