مبدع سفرهای دستهجمعی که بود و چگونه مسافرت را برای همه اقشار امکان‌‌‌پذیر کرد؟
درسآموزی از پدر گردشگری
اگرچه سفر از زمان‌‌‌های بسیار دور وجود داشته و تنها متعلق به زمان کنونی نیست، اما سفرها در یک دوره طولانی تنها متعلق به ثروتمندان و به شکل شخصی بود، اما از قرن نوزدهم، با تغییر شکل سفرها توسط پدر گردشگری مدرن یعنی «توماس کوک» فرصت سفر به صرفه برای تمامی اقشار جامعه بهویژه طبقه کارگر فراهم شد. آیا می‌‌‌دانید توماس کوک که بود و چه کمکی به تاریخ سفر کرد؟ شاید این نام را شنیده باشید، آن را در آژانس‌‌‌های مسافرتی که تا چندی پیش نام او را یدک می‌‌‌کشیدند دیده باشید، یا شاید حتی در تور توماس کوک شرکت کرده باشید. اما احتمالا اطلاعات زیادی در مورد این مرد یا نقش او در تاریخ سفر ندارید. صنعت گردشگری، محرک مهم رشد اقتصادی جهانی، دارای تاریخ غنی و متنوعی است. در قلب این تاریخ، نقش افراد کلیدی نهفته است که در میان آنها عنوان «پدر گردشگری» برجسته است. اما پدر گردشگری کیست؟ مناطق مختلف در سراسر جهان پیشگامان خاص خود را دارند که نقش مهمی در شکل دادن به بخش‌‌‌های گردشگری مربوطه خود داشتند. با این حال، به طور جهانی، عنوان «پدر گردشگری مدرن» به توماس کوک نسبت داده می‌شود. توماس کوک، تاجر معروف بریتانیایی به دلیل فعالیت‌هایش که منجر به تولد گردشگری مدرن شد، به پدر گردشگری معروف است؛ گردشگری مدرن با ایده «بسته‌‌‌های سفر» او آغاز شد. کوک در سال ۱۸۵۵ اولین تورهای خود را در خارج از کشور برگزار و در سال ۱۸۷۲ اولین تور دور دنیا را آغاز کرد. شرکت او، توماس کوک و پسر، به یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌‌‌ترین آژانس‌‌‌های مسافرتی در جهان تبدیل شد. او به توسعه این مفهوم ادامه داد و سفر، اقامت و غذا را برای همه گردشگران با قیمت یکسان فراهم کرد. این یک ایده انقلابی در آن زمان بود و سفر را برای افراد معمولی، نه صرفا برای افراد ثروتمند، در دسترس‌‌‌تر و مقرون به صرفه‌‌‌تر کرد.
توماس کوک که بود؟
توماس کوک مردی پرشور بود که در دنیایی به دنیا آمد که اکثر افراد طبقه کارگر هفته‌‌‌های طولانی شش روزه کار می‌‌‌کردند و هرگز بیش از ۲۰ مایل از شهر خود سفر نمی‌‌‌کردند. توماس که از ۱۰ سالگی در باغ سبزیجات با درآمد روزانه یک پنی کار میکرد، با عزم و اراده زیاد و سخت‌کوشی، در نهایت یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های مسافرتی در جهان را راه‌اندازی کرد. توماس کوک در سال ۱۸۰۸ در شهر کوچک ملبورن، انگلستان به دنیا آمد، اما بیشتر به دلیل زندگی در لستر شناخته شد. او تحصیلات خود را در سن ۱۰ سالگی به پایان می‌‌‌رساند تا شروع به کار کند، آن هم برای فقط یک پنی در روز برای کمک به خانواده‌‌‌اش. توماس کوک در طول زندگی خود به عنوان واعظ باپتیست، نجار، سازنده مبلمان، چاپگر، ناشر، مدافع سیاسی و سازماندهی سفر کار کرد. به عنوان یک واعظ باپتیست، هزاران مایل پیاده‌‌‌روی میکرد و آنقدر درآمد کمی داشت که اغلب در تاریکی کار میکرد تا در شمع و روغن صرفه‌جویی کند. پس از مشاهده اثرات مصرف الکل در سنین پایین، کوک بر این باور بود که سوء مصرف الکل یکی از ریشه‌‌‌های اصلی بسیاری از مشکلات اجتماعی در دوران ویکتوریاست و بیشتر وقت و استعداد خود را صرف حمایت از جنبش اعتدال در انگلستان برای بقیه سال‌ها خواهد کرد. زندگی او در واقع، به عنوان یک سازمان‌‌‌دهنده سفر به دلیل اعتقادات اعتدالی او شکل گرفت. در سال ۱۸۴۱، او ترتیب یک قطار ویژه را داد تا بیش از ۵۰۰ نفر را از لستر به لافبورو ببرد تا در یک جلسه اعتدال شرکت کنند. مسافران در ازای یک شیلینگ، سفر رفت و برگشت با قطار، سرگرمی گروهی، چای بعد از ظهر و غذا دریافت کردند. معامله بدی نبود.
سپس در سال ۱۸۴۵، او اولین سفر ریلی خود را برای کسب سود ترتیب داد و سال بعد سفرهای خارجی از انگلستان به اسکاتلند را آغاز کرد، کشوری که کوک را مجذوب خود کرد و یکی از مقاصد مورد علاقه او باقی ماند. برای بسیاری از مسافران اولیه او، این اولین بار بود که سوار قطار می‌‌‌شدند و دورترین مسافتی بود که تا به حال از خانه خود طی کرده بودند.
سفرهای او گسترده‌تر می‌‌‌شد و در سال ۱۸۵۱، توماس این فرصت را پیدا کرد که سفرهای ریلی و اقامتگاه‌‌‌های مسافرتی برای مردم استان‌‌‌ها ترتیب دهد تا به لندن سفر کنند تا در نمایشگاه بزرگ که توسط شاهزاده آلبرت سازماندهی شده بود شرکت کنند. توماس بیش از ۱۵۰هزار نفر را در طول شش ماه برگزاری نمایشگاه به لندن منتقل کرد. این یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای انگلستان و یکی از بزرگ‌ترین جابه‌جایی‌های مردم در داخل بریتانیا بود. تا این برهه از زمان، اکثر مردم استان‌‌‌ها بعید بود که به شهری در ۲۰مایلی دورتر سفر کنند، چه رسد به شهر لندن. برای بسیاری از مردم، که احتمالا هرگز در رویدادی بزرگ‌تر از نمایشگاه کشاورزی شهرستان شرکت نکرده بودند، دیدن نمایشگاه بزرگ، جایی که بسیاری از بزرگ‌ترین اختراعات صنعتی در آن زمان به نمایش گذاشته شده بودند، در پایتخت شلوغ لندن، باید شوکه‌کننده باشد.
تورهای اولیه او به طبقه کارگر عرضه شد، اما بعدها فعالیت شرکت او با همراهی مسافران طبقه متوسط ادامه پیدا کرد و حتی با توجه به شهرت فزاینده او برای سازماندهی کارآمد سفر، سفرهایی را برای خانواده سلطنتی، ارتش و دیگر شخصیت‌‌‌های مهم سازماندهی کرد. جالب اینجاست که درصد زیادی از مسافران کوک را زنان مجرد یا بدون سرپرست تشکیل می‌‌‌دادند که احتمالا نمی‌توانستند به تنهایی سفر کنند، اما تورها برای آنها هر دو مورد یعنی امنیت و استقلال را فراهم کرده است.
کوک به سرعت حوزه فعالیت خود را گسترش داد، تورهای سراسر اروپا، آمریکای شمالی را همراهی کرد و حتی اولین تور تجاری در سراسر جهان را رهبری کرد. اما شاید هیچ مقصدی برای توماس مقدس‌‌‌تر از سفرهای او به مصر و خاورمیانه نبود. در اینجا توماس می‌توانست از نزدیک شاهد سرزمین‌‌‌های کتاب مقدسی باشد که در تمام زندگی‌‌‌اش خوانده و موعظه کرده بود، و گذراندن وقت در سرزمین مقدس در حقیقت تحقق بسیاری از رویاهای او در جوانی بود.
چرا توماس کوک پیشگام سفر بود؟
توماس کوک یکی از پیشگامان سفر بود که یکی از بزرگ‌ترین تجارت‌های مسافرتی در جهان را ساخت، تجارتی که بسیار متواضعانه به عنوان راهی برای انتقال مسافران به جلسات اعتدال نزدیک آغاز شد. توماس توانست «سفر را به گونه‌‌‌ای سازماندهی کند که قبلا هرگز سازماندهی نشده بود» و با کمک راه‌‌‌آهن و موتور بخار، توانست آن را در مقیاسی انجام دهد که قبلا هرگز امکان‌‌‌پذیر نبود. توماس در دوران سلطنت ملکه ویکتوریا زندگی میکرد و در حالی که تصورات عاشقانه گذراندن وقت در کشتی، قایقرانی با کشتی‌‌‌های لوکس و اقامت در هتل‌‌‌های بزرگ قصر ممکن است تا حدی در مورد ثروتمندترین مسافران صادق باشد، اما اینها با امکاناتی که به عنوان یک مسافر طبقه کارگر یا طبقه متوسط می‌توان انتظار داشت، فاصله زیادی دارند. قبل از حمل‌ونقل ریلی گسترده، کالسکه به عنوان سریع‌ترین وسیله نقلیه برای رفت و آمد حکمرانی میکرد و تنها افراد ثروتمند می‌توانستند از چنین امکاناتی برخوردار شوند. بنابراین مردم فقیرتر اغلب بر پشت واگن‌‌‌ها و گاری‌‌‌ها راه می‌‌‌رفتند، یا اگر خوش‌شانس بودند، سوار بر اسب یا الاغ می‌‌‌شدند. در روزهای اولیه سفر ریلی، اقامتگاه‌‌‌های قطار درجه سه واگن‌‌‌های روباز بودند، برخی بدون صندلی، جایی که مسافران باید نگران باد، خورشید، گرد و غبار، دود لکوموتیو و زغال‌‌‌های داغ باشند.
در طول سفرهای کوک بهویژه سفرهای اولیه او باید نگران میکروب‌‌‌ها و بیماری‌‌‌ها می‌بود، زیرا در آن زمان اطلاعات کمی در مورد میکروب‌‌‌ها وجود داشت و فقدان سردخانه و آب گرم احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌‌‌داد. رستوران‌‌‌ها، توالت‌‌‌ها و حتی آب جاری در بریتانیای کبیر، جزو لوازم اصلی نبودند، چه رسد به سایر نقاط جهان. ارتباطات کم بود و عمدتا از طریق نامه و پست انجام می‌‌‌شد، گاهی اوقات تایید رزرو یا ارسال پیام، هفته‌‌‌ها طول می‌‌‌کشید.
با این حال، همه چیز بد نبود. در طول زندگی توماس چیزهای زیادی تغییر می‌کند که باعث می‌شود سفر سریع‌تر، ارزان‌تر و راحت‌‌‌تر از همیشه باشد. بهبود خدمات پستی، استفاده از موتور بخار، باز کردن کانال سوئز و گسترش زیاد راه‌‌‌آهن این امکان را برای توماس کوک فراهم می‌کند که یک نسل قبل از او امکان‌‌‌پذیر نبوده است. تورهای توماس کوک، با نرخ‌های گروهی سازماندهی‌شده با تخفیف، امکان سفر برای بسیاری از افراد کارگر و طبقه متوسط را برای اولین بار فراهم کرد. کوک معتقد بود که سفر می‌تواند به آموزش و روشنگری افرادی کمک کند که مانند او اغلب از تحصیلات مدرسه‌‌‌ای مناسبی برخوردار نیستند، تعصبات را از بین ببرد و جایگزینی سالم برای اوقات فراغت باشد. با این حال، این فرصت‌‌‌های سفر جدید برای طبقات پایین چیزی نبود که به طور گسترده مورد استقبال بسیاری از افراد طبقات بالای جامعه قرار گیرد. تا قرن نوزدهم، مقاصد توریستی محبوب تقریبا محدود به ثروتمندانی بود که می‌توانستند زمان زیاد و هزینه‌‌‌های گران سفر را تامین کنند. همچنین طبقات بالا نمی‌‌‌خواستند هنگام مسافرت با طبقات پایین همراه شوند. هنگامی که توماس کوک و دیگران شروع به ارائه تورهای گشت و گذار مقرون به صرفه به مقاصد محبوب مانند خانه‌‌‌های روستایی انگلیسی (به عنوان مثال، خانه چاتسورث)، دره رود راین، ریویرای فرانسه، اهرام مصر و آلپ‌‌‌های سوئیس کردند، مسافران ثروتمند از آنچه دیدند شکایت کردند. زیرا از نظر آنان، یک دسته از مردم عادی بی‌‌‌نزاکت و بی‌سواد به بهشت‌‌‌های مسافرتی منحصر به فرد آنها حمله کرده‌‌‌اند. آنها از توماس کوک و مسافران تور انتقاد کردند، کوک اگرچه به شدت به حق همه مردم برای امکان سفر اعتقاد داشت، اما تلاش میکرد تا از سوی رده‌‌‌های بالای جامعه نیز پذیرفته شود. به‌رغم موفقیت او، هرگز مورد پذیرش طبقات بالا قرار نگرفت، زیرا او متولد قصر و یک اشراف‌‌‌زاده نبود، بلکه یک مرد کارگر و یک باپتیست در کشوری بود که هنوز عمدتا تحت کنترل آنگلیکان‌‌‌های ثروتمند است. با این حال، به‌رغم همه انتقادات، تقاضا برای سفرهای سازمان‌‌‌یافته با تخفیف همچنان افزایش یافت. تعداد مسافرانی که از لندن از کانال مانش به قاره اروپا عبور کردند از ۱۶۵هزار نفر در سال ۱۸۵۰ به ۹۵۱هزار نفر در سال ۱۸۹۹ رسید.
سرانجام شرکت کوک چه شد؟
اگرچه شرکت توماس کوک و پسر پیشرفت کرد و به یکی از بزرگ‌ترین آژانس‌‌‌های مسافرتی در جهان تبدیل شد، اما اوضاع برای کوک در زندگی شخصی او به خوبی پیش نرفت و شرکت او فعالیت خود را از سال ۲۰۱۹ برای همیشه تعطیل کرد.
نام توماس کوک و پسر به عنوان یک شرکت مسافرتی به حیات خود ادامه داد و تا سال ۲۰۱۹ تورهای مسافرتی را ارائه داد. این شرکت به مدت ۱۷۸ سال تجارت کرد. اما از دهه ۱۹۲۰ زمانی که نوه‌‌‌های توماس کوک، فرانک و ارنست، شرکت را به یک شرکت بلژیکی فروختند، دیگر یک تجارت خانوادگی منحصر به خانواده کوک نبود. در دهه ۱۹۴۰ به مالکیت دولتی هلدینگ حمل‌ونقل بریتانیا درآمد. در طول سال‌ها دست به دست شد. در سال ۲۰۰۱، این شرکت تحت مالکیت یکی از بزرگ‌ترین گروه‌‌‌های مسافرتی آلمان درآمد. که نام شرکت را به توماس کوک ای جی تغییر داد.
آژانس مسافرتی و ایرلاین حامل هواپیمای توماس کوک در سپتامبر ۲۰۱۹ اعلام ورشکستگی کردند و حدود ۱۵۰هزار مسافر بریتانیایی را در سراسر جهان (و همچنین تعدادی از ملیت‌های دیگر) سرگردان کردند. شاید مخرب‌‌‌ترین اثر آن از دست دادن فوری هزاران شغل برای مردم در بریتانیا و خارج از کشور باشد. با این حال، آژانس مسافرتی به درستی بیمه و محافظت شده بود و بیشتر کسانی که سفری را رزرو کرده بودند می‌توانستند برای بازپرداخت درخواست دهند، و کسانی که در سفرها «سرگردان» مانده بودند توسط بریتانیا به کشورشان بازگردانده شدند. این بزرگ‌ترین تلاش برای بازگشت به کشور از زمان جنگ جهانی دوم بود.
در اکتبر ۲۰۱۹، اعلام شد که تمام دفاتر آژانس مسافرتی توماس کوک در بریتانیا توسط هیس تراول تصاحب شده و به اسم او تغییر نام می‌دهند. اکثر دفاتر بازگشایی‌شده را کارمندان سابق توماس کوک می‌گردانند. هیس تراول در حال حاضر بزرگ‌ترین آژانس مسافرتی مستقل در بریتانیاست.
در سال ۲۰۲۰، همه‌گیری کووید-۱۹ در تمام بخش‌‌‌های صنعت مسافرت جهانی ویرانی به بار آورد و هیس تراول مجبور شد دفاتر مسافرتی خود را در بریتانیا طی بیش از نیمی از سال ببندد. بسیاری از دفاتر سابق توماس کوک در بریتانیا اکنون برای همیشه تعطیل شده‌‌‌اند و بسیاری از کارمندانی که دوباره استخدام شده بودند متاسفانه بیکار شدند.
در واقع، اگرچه همه شرکت‌های مستقر در بریتانیا تجارت خود را متوقف کرده‌‌‌اند، برخی از شرکت‌های متعلق به توماس کوک مانند کلاب کوک هنوز در حال فعالیت هستند. برخی از شرکت‌های تابعه آن در برخی از کشورهای دیگر همچنان به صورت عادی تجارت می‌کنند، اما در خطر تعطیلی قرار دارند.
