مهم‌ترین منبع درآمد شرکت‌های مخابراتی به همراه ریسکهای آن ارائه شد
همگرایی افت سود و شتاب درآمدی ارتباطات
مهم‌ترین ویژگی فناوری اطلاعات و ارتباطات، نحوه ذخیره‌‌‌سازی، پردازش و دستیابی به اطلاعات است و به مجموعه فناوری‌‌‌هایی که امکان ذخیره‌‌‌سازی، پردازش، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیط‌‌‌های انتقال فراهم می‌کنند اطلاق می‌شود. با این حال، طی دوره‌‌‌های اخیر قیمت‌گذاری دستوری موجب شده است تا سودآوری شرکت‌های مخابراتی با کاهش همراه شود، به‌‌‌طوری که حاشیه سود خالص آن از 60درصد در سال 1394 به 13درصد در 12ماه 1401 کاهش پیدا کرده است. در این میان، رشد درآمدی این صنعت نیز طی سال‌های اخیر همواره کمتر از تورم بوده و در سال 1401 افزایش درآمد 36درصدی رقم خورده که همچنان نتوانسته است تورم سالانه را پوشش دهد.
تا پایان سال 2021، 5میلیارد و 300میلیون نفر مشترک خدمات تلفن همراه بودند که 67درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود. در اکثر کشورها، عمده بزرگسالان اکنون صاحب تلفن همراه هستند که نشان می‌دهد رشد آینده از سوی جمعیت‌‌‌های جوان‌‌‌تر حاصل خواهد شد که برای اولین بار اشتراک تلفن همراه دریافت می‌کنند. رشد فناوری تلفن‌‌‌های همراه و افزایش قابلیت‌‌‌های آن، تقاضا را برای خدمات پهنای باند موبایل افزایش داده و موجب رشد سرعت تغییر فناوری‌‌‌های موجود در این صنعت شده است. در پنج‌سال گذشته، متوسط رشد سالانه پهنای باند سیار در کشور حدود 11درصد بوده و در حال حاضر ضریب نفوذ تلفن‌‌‌های همراه از 110درصد نیز گذشته است.
توسعه اینترنت؛ پایه‌‌‌گذار رشد کسب‌وکار مجازی
رشد صنعت فناوری اطلاعات و نرم‌‌‌افزار در ایران ظرف سال‌های گذشته چشمگیر بوده است. ورود و توسعه نسل چهارم اینترنت همراه در ایران با شگفتی‌‌‌های بسیاری همراه بود و شروع اوج‌‌‌گیری فعالیت بسیاری از کسبوکارهای اینترنتی موفق امروزی به‌خصوص در حوزه تاکسی‌‌‌های آنلاین را باید مدیون این رویداد دانست. اما در سال‌های گذشته، نگاه امنیتی به این حوزه به مهم‌ترین مانع رشد و توسعه شرکت‌ها تبدیل شده است. به‌رغم این محدودیتها تعداد کاربران همواره رشد داشته و اکنون در حوزه ارتباطات سیار تعداد اشتراکات به 98میلیون رسیده است. با این حال اینترنت ثابت سرعت رشد کمتری داشته و اکنون حدود 11میلیون مشترک خدمات اینترنت ثابت وجود دارد. در مورد فناوری 5G، با وجود آنکه روند توسعه نسل پنجم اینترنت همراه به‌سرعت در بسیاری از کشورهای جهان درحال انجام است، ایران ورود نسبتا دیرهنگامی به این حوزه داشت.
5 شرکت ارتباطات با ارزش 130هزار میلیاردی
در بازار سرمایه پنج‌شرکت در حوزه ارتباطات فعال هستند که مجموعا ارزش بازاری حدود 130هزار میلیارد تومان از بازار سرمایه را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین سهام فعال در این گروه به‌‌‌لحاظ ارزش بازار، متعلق به شرکت مخابرات ایران با نماد «اخابر» است که ارزشی به‌‌‌میزان 69هزار میلیارد تومان را تشکیل می‌دهد. نسبت قیمت به سود هر سهم در صنعت مخابرات به‌‌‌میزان 13واحد است. البته باید در نظر داشت مادامی که قیمت‌گذاری دستوری بر یک صنعت حاکم است، سودآوری آن با افت مواجه شده و این امر باعث می‌شود نسبت قیمت به سود اعداد بالایی را تجربه کند. کمترین نسبت قیمت به سود هرسهم مربوط به شرکت «های‌‌‌وب» بوده که نسبت 6/ 2 را به ثبت رسانده که این امر از پتانسیل بالای داده‌گستر عصر نوین برای رشد قیمتی حکایت دارد. طی 30روز اخیر سهم‌‌‌های گروه مخابرات مجموعا بازدهی منفی 10درصد را نصیب سهامداران خود کرده‌‌‌اند که در میان شرکت‌های این گروه «آسیاتک» با ثبت بازدهی منفی یک‌درصد کمترین میزان زیان را به سهامداران خود رسانده و «اخابر» با کسب بازدهی منفی 12درصدی بیشترین میزان زیان را نصیب سرمایه‌گذاران خود کرده است.
روند کاهشی حاشیه سود صنعت ارتباطات
اولین متغیر بنیادی که می‌‌‌توان برای ارزیابی سودآوری شرکت‌های فعال در زمینه ارتباطات مورد استفاده قرار داد، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص است. طی 10سال اخیر میانگین این سه‌حاشیه سود به‌ترتیب 28، 5/ 17 و 19درصد به‌‌‌ثبت رسیده است. روند حاشیه سودهای این صنعت همواره کاهشی بوده که عمده دلیل آن به قیمت‌گذاری دستوری حاکم بر شرکت‌های فعال این حوزه بازمی‌گردد. بالاترین میزان سودآوری شرکت‌های مخابراتی در سال 1393 رقم خورده که حاشیه سود ناخالص 37درصدی به‌‌‌ثبت رسیده و در سال 1394 هم با ثبت حاشیه سود 60درصدی رکورد 10ساله شکسته شده است. با نگاهی به شرکت‌های فعال این حوزه درمی‌‌‌یابیم که «های‌‌‌وب» حاشیه سود خالص 74درصدی را طی سال 1401 رقم زده و توانسته است با اختلاف فاحشی نسبت به هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود رکورد‌‌‌دار سودآوری باشد. عمده دلیل سودآوری بسیار خوب شرکت «های‌‌‌وب» به منبع اصلی درآمد آن یعنی درآمد حاصل از عمده‌فروشی پروانه FWA بازمی‌گردد که اخیرا در میان شرکت‌های ارائهدهنده اینترنت بسیار همه‌گیر شده است. کمترین میزان سود را نیز «اخابر» با ثبت حاشیه سود خالص 6درصدی طی مدت 12ماه 1401 تجربه کرده است که دلیل عمده آن به قیمت‌گذاری دستوری این شرکت بازمی‌گردد.
سهم 68درصدی درآمد «همراه» از کل صنعت
یکی از معضلات سال‌های اخیر که بر سودآوری و درآمد صنعت ارتباطات تاثیر زیادی گذاشت، قیمت‌گذاری دستوری حاکم بر این صنعت بوده است. این نوع قیمت‌گذاری موجب شده است تا به‌طور میانگین طی دهه اخیر سالانه 24درصد به درآمد شرکت‌های فعال این حوزه افزوده شود که با توجه به تورم حاکم بر کشور همواره حتی به‌‌‌میزان تورم نیز نتوانستند رشد درآمدی تجربه کنند. بیشترین افزایش درآمد طی 10سال گذشته در 1399 رقم خورده که افزایش 57درصدی به ثبت رسیده و کمترین میزان افزایش نیز مربوط به سال 1394 با کاهش 21درصدی است. طی 12ماه 1401 شرکت‌های مخابراتی 36درصد رشد درآمد ارائه خدمات را تجربه کردند که نسبت به میانگین رقم نسبتا مناسبی محسوب می‌شود اما هنوز نسبت به تورم درصد کمتری به‌‌‌حساب می‌‌‌آید. سهم عمده درآمد صنعت ارتباطات در سال 1401 را شرکت «همراه» تشکیل داده که مجموعا 68درصد از درآمد کل صنعت را از آن خود کرده است.
پاییز اسفناک صنعت ارتباطات
گسترش اختلال در اینترنت و کاهش پهنای باند در سال 1401 به اوج خود رسید. در گذشته، گسترش استقبال از شبکه‌‌‌های اجتماعی موجب افزایش استفاده از اینترنت شد و به‌‌‌دنبال آن رشد عظیم شرکت‌های ارائهدهنده اینترنت رقم خورد. با این حال با شروع محدودیتها و کاهش پهنای باند، کسبوکارهای فضای مجازی با مشکل مواجه شدند و این مشکل دامن‌‌‌گیر شبکه‌‌‌های ارائه‌کننده اینترنت شد؛ به‌‌‌طوری که این شرکت‌ها در پاییز با کاهش درآمد زیادی همراه بودند. برای مثال در «اخابر» طی مهر و آبان کاهش 5درصدی درآمد حاصل از ارائه خدمات دیتا مشاهده شد.
در شرکت «آسیاتک» هم کاهش 18 و 2درصدی درآمد طی ماه‌های مهر و آبان رقم خورد. از زمستان سال 1401، کسب‌وکارها کمی رونق یافتند؛ اما قطعی اینترنت ضربه مهلکی به شرکت‌های ارائهدهنده خدمات اینترنت و کسب‌وکارها وارد کرد که هنوز هم نتوانسته‌اند زیربار این فشار کمر راست کنند. با این حال اتفاق اخیر موجب شد گرایش مردم از اینترنت همراه به اینترنت خانگی تغییر کند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که اینترنت خانگی تولید سود بالاتری نسبت به اینترنت همراه برای شرکت‌های ارائه‌کننده دارد که استقبال اخیر از اینترنت خانگی باعث رشد درآمدی شرکت‌های ارائهدهنده شد.
تنوع سبد درآمدی «اخابر» و «های‌‌‌وب»
بررسی درآمد حاصل از ارائه خدمات شرکت‌های ارتباطی حکایت از این دارد که بیشترین رشد درآمد طی ماه خرداد را شرکت «آسیاتک» تجربه کرده که افزایش 53درصدی نسبت به میانگین درآمد ماهانه کل سال 1401 به ثبت رسیده است. مهم‌ترین منبع درآمدی شرکت آسیاتک از محل خدمات فناوری اطلاعات است که این خدمات به‌‌‌تنهایی در سومین ماه سال 1402، 69درصد درآمد کلی شرکت را تشکیل داده است. در این میان «های‌‌‌وب» با ثبت کاهش 15درصدی درآمد خود در مقایسه با میانگین سال 1401، بیشترین افت را تجربه کرده و تنها شرکتی بوده که در این گروه با کاهش درآمد خدمات مواجه شده است. منبع اصلی درآمد «های‌‌‌وب» از محل ارائه خدمات عمده‌فروشی پروانه FWA بوده که 26درصد از کل درآمد این شرکت را به خود اختصاص داده است. در مجموع، ارزیابی منابع درآمدی این صنعت نشان می‌دهد که شرکت‌هایی همچون «همراه»، «آسیاتک» و «افرا» عمدتا تک‌منبعی هستند و بیش از 70درصد درآمد این شرکت‌ها تنها از یک‌منبع حاصل می‌شود که این موضوع ریسک تداوم را در آنها افزایش می‌دهد. با این حال در شرکت‌های دیگر این صنعت یعنی «های‌‌‌وب» و «اخابر» تنوع بیشتری در منابع درآمدی وجود دارد که می‌‌‌تواند ثبات درآمد در این شرکت‌ها را افزایش دهد. البته جا دارد این موضوع را عنوان کنیم که شرکت مخابرات ایران تا مرداد 1401 بیش از 70درصد درآمد خود را تنها از محل ارائه خدمات مخابراتی کسب می‌‌‌کرد که از شهریور طی مصوبه مخابرات ایران، درآمد از محل حداقل هزینه ماهانه برای نگهداری تلفن ثابت افزوده شد که ثابت 34درصد درآمد هر ماه این شرکت را از آن خود کرد و موجب تنوع‌بخشی به منابع درآمدی مخابرات ایران شد.
ریسک کمبود نقدینگی در «اخابر»
میزان گردش نقدینگی در هر شرکت تولیدی و خدماتی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که این نسبت می‌‌‌تواند نشان دهد تداوم برقراری آن کسب‌وکار تا چه حد است. بر این اساس می‌‌‌توان نسبت جریان نقد عملیاتی به کل درآمد ارائه خدمات شرکت‌ها را عنوان کرد. این نسبت نشان می‌دهد که چه میزان از نقدینگی حاصل از خدمات شرکت‌ها تحت عنوان نقدینگی عملیاتی ذخیره شده است. نسبت نقدینگی به درآمد کل در صنعت ارتباطات 26درصد است که بیشترین میزان را در سال 1401 «افرا» به ارمغان آورده و توانسته است 50درصد نقدینگی خود را ذخیره کند. با این حال شرکت «اخابر» در این دوره نقدینگی ضعیفی را به‌‌‌ثبت رسانده و این نسبت منفی 3درصد بوده که اوضاع بغرنج گردش نقدینگی را نشان می‌دهد.
