تجارت غیرقانونی چشم‌‌انداز بازیگران نوشیدنی را در هالهای از ابهام فرو برده است
کام تلخ صنعت قهوه از قاچاق
در سال‌های اخیر رشد صنعت قهوه و مصرف این نوشیدنی در ایران بسیار بالا بوده است
به گفته فعالان صنعت قهوه، اگر چالشهای متعدد این صنعت مورد توجه قرار نگیرد، به زودی باید شاهد بروز آسیب‌‌های جدی در بخش تولید داخلی و درنهایت رشد واردات دانه رست‌شده از برند‌‌های خارجی و افزایش قاچاق قهوه به کشور باشیم.
وزارتخانه متولی صنعت تولید قهوه نامشخص است
در همین راستا عضو انجمن قهوه ایران درباره مهم‌ترین چالشهای صنعت قهوه گفت: معضل اصلی این است که نهاد متولی صنعت قهوه مشخص نیست. قبلا وزارت صمت مجوز واردات مواد اولیه را در اختیار ما قرار می‌‌داد و از زمانی که طبق قانون انتزاع، این امر به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شده، عملا شاهد دو نهاد تصمیم‌گیر هستیم.
علی مهجوریان ادامه داد: ما از وزارت صمت مجوز پروانه بهره‌‌برداری اخذ می‌‌کنیم و وزارت جهاد کشاورزی، تولیدکننده را با بازرگان یکسان تلقی میکند. در این بین سیستم ارزبری را به وزارت صمت گزارش می‌‌دهیم و این نهاد باید به ما مواد اولیه تخصیص دهد. لذا قانون انتزاع به صورت ناکارآمد در اینجا اجرایی می‌شود و ظاهرا اطلاعاتی بین دو وزارتخانه رد و بدل نمی‌شود و درکی از هم ندارند.
وی تاکید کرد: تغییر مکرر برخی قوانین و رویه های اداری منجر به سردرگمی تولیدکنندگان می‌شود. در این بین مکاتبات ما درباره رفع موانع موجود نتیجه چندانی نداشته است. به‌طور مثال به دلیل تحریم‌ها ناچاریم محموله‌ها را از چند کشور مانند برزیل، امارات و... عبور دهیم تا به ایران برسد.
به گفته این فعال صنعت قهوه، دانه سبز قهوه یکی از مواد اولیه است که طی فرآیندهای مختلفی به محصول نهایی تبدیل می‌شود. همان‌طور که مواد اولیه دیگر نظیر کائوچو، کنجد و... وارد می‌شود و در صنایع به کار می‌‌رود. بنابراین مواد اولیه این‌چنینی که تبدیل‌شدنی است و پروسه‌های مختلفی روی آن انجام می‌شود، باید زیرنظر وزارت صمت باشد.
ناهماهنگی بین دو وزارتخانه
مهجوریان با بیان اینکه وزارت جهاد دچار یک خلأ تصمیم‌گیری است و تصمیم گیری در این حوزه به کندی انجام می‌شود و اکثر امور را مسکوت گذاشته می‌شود، ادامه داد: از یک سال پیش در وزارت جهاد بحث سهمیه‌‌بندی مطرح شده و به تازگی اعلام کردهاند که فرضا قرار است ۱۰هزار تن قهوه ثبت سفارش شود. با این تفاسیر نمی‌‌دانیم که کل سهمیه ما برای ثبت سفارش قهوه چقدر است و با وجود اینکه اعضای انجمن طی مکاتباتی درخواست شفاف‌‌سازی درباره تخصیص سهمیه‌ها کردهاند، اما کسی پاسخگو نیست.
وی در پاسخ به اینکه چرا فرآیند ثبت سفارش قهوه تا این اندازه با چالش مواجه است درصورتی که به نظر مسوولان قهوه یک کالای غیراستراتژیک است، گفت: اتفاقا قهوه از جنبه‌های پنهان کالای استراتژیکی در مقایسه با بسیاری از کالاها است. زیرا اشتغالزایی بالاتری دارد. صنعت گردشگری، کافه‌‌داری و... برای افراد بسیار زیادی اشتغالزایی کرده و در حال حاضر تمام قهوه کشور در کارخانه‌های داخل فرآوری می‌شود و این ارزش افزوده به جای خروج ارز از کشور در داخل حفظ می‌شود، در صورتی که ۸۰ درصد چای مورد نیاز جامعه به صورت فرآوری‌شده وارد کشور می‌شود.
مهجوریان درباره راهکار پیشنهادی برای رفع موازی‌‌کاری بین دو وزارتخانه صمت و جهاد کشاورزی گفت: حالت ایده‌‌آل این است که کارخانه‌ها همان‌طور که براساس آمار تولید سال گذشته و نیاز سالِ آینده، نیاز خودشان را در سامانه جامع تجارت بارگذاری می‌‌کنند؛ وزارت صمت این آمار را به وزارت جهاد ارسال کند. یعنی اگر اختیار آن را به وزارت صمت نمی‌دهند، ابتدا وزارت صمت تایید کند و وزارت جهاد بر این اساس، نیاز کارخانه‌ها را تامین کند و مابقی نیاز را به بازرگانان بدهد. یعنی طبیعتا بازرگان هم می‌خواهد مواد اولیه را وارد کند تا به تولیدکنندگان بفروشد، وقتی تولیدکننده نیاز خود را وارد میکند، می‌توان مازاد نیاز تولیدکنندگان خود‌تامین را به بازرگانان اختصاص داد. اینکه تولیدکننده واقعی نتواند سهمیه بگیرد و فردی به صرف داشتن نفوذ و ارتباط، سهم بزرگی از بازار را در اختیار بگیرد، انحصارطلبی در بازار ایجاد میکند.
هفت خوان ترخیص کالا از گمرک
این فعال صنعت قهوه در پاسخ به اینکه چرا وزارت صمت تاکنون این اقدام را انجام نداده است، گفت: نه‌تنها درصنعت قهوه، ما در سایر صنایع هم شاهد این موضوع هستیم.
در حادثه گمرک گفته شد که وزارت جهاد و وزارت صمت در راه‌‌اندازی ثبت سفارش تعلل می‌‌کنند و تخلیه بار ماه‌ها طول می‌‌کشد. بارها روند ترخیص محموله‌های وارداتی ما به گمرک به قدری طولانی شده که نزدیک متروکه شدن کالا بوده و مجبور شدیم دوباره کالا را به مبدأ عودت دهیم. کانتینرهای زیادی در گمرک داریم که به دلیل حادثه اخیر بندرعباس از سرنوشت آنها بی‌‌اطلاعیم.
مهجوریان درباره آمار خسارات صنعت قهوه در حادثه اخیر بندرعباس گفت: بیشتر چای و برنج (حدود ۳۰ هزار تن برنج) در این حادثه آسیب دیدند و حدود ۵ کانتینر قهوه از بین رفته که البته این کالاها می‌توانست سریع‌تر ترخیص شود. کالایی مانند قهوه فصلی است و دچار خرابی می‌شود و باید زودتر ترخیص شود. جای تاسف است که ما کالایی را با ارزِ مملکت خریداری و وارد می‌‌کنیم، اما نمی‌توانیم از گمرک ترخیص کنیم. کالای ما به‌دلیل ترک فعل مسوولان، متروکه می‌شود.
عضو انجمن قهوه ایران درباره مشکلات تامین منابع مالی این صنعت نیز گفت: به‌طور کلی منابع بانکی در مملکت برای تولیدکننده در حالت انقباضی است. از طرفی چون کشور دچار تحریم است، باید راه‌های متعددی را دور بزنیم تا بتوانیم منابع مالی وارد کشور کنیم.
نقش کمرنگ انجمن قهوه درتصمیم‌‌سازی‌‌های دولتی
مهجوریان درباره نقش انجمن قهوه ایران در حل مسائل فعالان این صنعت گفت: از انجمن انتظار می‌‌رود که با مقامات دولت جلسات متعددی برگزار کند و حق و سهم اعضا را مطالبه کند. از طریق رسانه‌ها اقدامات انجام‌‌شده را به اعضا اطلاع‌‌رسانی کند و با نهادهای مختلف رایزنی انجام دهد. به این ترتیب افراد غیرعضو تشویق می‌شوند که به انجمن اضافه شوند و به تدریج قدرت این انجمن افزایش یابد. انجمن می‌تواند بودجه بیشتری از بانک مرکزی درخواست کند تا در تامین و عرضه این کالا مشکلی پیش نیاید؛ چون قهوه اکنون جزو نیازهای روزانه بسیاری از مردم است. وی ادامه داد: طبق توافق اتاق بازرگانی ایران و دولت جهت ایجاد سیاست‌های جدید انجمن قهوه می‌تواند فعال‌تر عمل کند و پیش از آنکه با مشکلات مواجه شود، اقدامات لازم را انجام دهد و برای احقاق حقوق اعضای خود با جدیت بیشتری وارد عمل شود تا به این وسیله قدرت خود را در حمایت از اعضا و حمایت از تولید کنندگان این صنعت نشان دهد.
به‌طور مثال انجمن شیرینی و شکلات انجمن قدرتمندی است که به راحتی با یک مکاتبه امکان ملاقات با وزیر را میسر می‌‌سازد؛ اما در انجمن قهوه اذعان می‌‌کنند که این انجمن نوپاست، در حالی که با اقدامات اثربخش می‌توانند زودتر اقداماتی انجام دهند که با مشکلات کنونی دست و پنجه نرم نکنیم. به‌طور مثال آقای همتی، وزیر سابق اقتصاد، به محض اینکه به عنوان وزیر روی کار آمد، تاکید کرد که به صنعت قهوه نباید ارز تخصیص یابد. اما بحث اینجاست که اگر به واردات قهوه ارز تخصیص نیابد، چطور می‌تواند وارد شود، چون اصلا ارز آزاد هم وجود ندارد تا به این صنعت تعلق بگیرد. سوال این است که چرا به این صنعت بی توجهی شد و دفاعی از طرف انجمن صورت نپذیرفت که «این صنعت بار زیادی از اشتغالزایی برای جامعه را بر دوش حمل میکند و اگر قهوه در کشور تولید نشود و همین میزان مصرفی وارد کشور شود، باید ۸۰۰میلیون دلار برای واردات قهوه فرآوری‌شده تخصیص یابد؛ در حالی که تنها ۲۰۰ میلیون دلار برای واردات قهوه خام پرداخت می‌شود. پس باید توجه کرد که هزینه حذف ارز واردات قهوه بسیار بیش از این حرف‌‌ها است.»
سنگ‌‌اندازی در مسیر صنایع
عضو انجمن قهوه ایران با انتقاد از سنگ‌‌اندازی در مسیر صنایع گفت: ما به‌طور کامل درگیر رفع موانع ایجادشده در مسیر تولید هستیم. قوانین و دستورالعمل‌‌های خلق‌الساعه که روزانه در ایران تغییر میکند عجیب است و در بسیاری از کشور‌‌های پیشرفته دنیا شاهد چنین روندی نیستیم. بعید است کشوری را پیدا کنید که ضوابط و قوانین به این سرعت در آن تغییر کند. نحوه پاسخگویی و نحوه تخصیص ارز به افراد شفاف نیست و این وضعیت، شائبه رانت در تخصیص سهمیه و ارز را ایجاد میکند که لازم است نهادهای نظارتی جهت الزام وزارتخانه‌های مجوز‌دهنده به شفافیت بیشتر هر چه سریع‌تر اقدام کنند.
وضعیت قیمتگذاری در بازار قهوه
وی درباره شرایط قیمتگذاری در صنعت قهوه توضیح داد: در تولید و توزیع قهوه موظف به درج قیمت تولیدکننده و قیمت مصرف‌‌کننده هستیم و شورای قیمتگذاری هم در این زمینه فعال است؛ اما بیشتر عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت است و رقبا با توجه به وضعیت بازار، قیمت را مشخص می‌‌کنند. عمدتا کالاهای استراتژیک و اساسی شامل قیمتگذاری دستوری می‌شوند و صنعت قهوه چندان شامل این امر نیست. بنابراین در بازار قهوه نسبت به سایر کالاها فساد کمتر است. درست این است که قیمت کالاها را بازار مشخص کند. هرگاه دولت در قیمتگذاری، تخصیص سهمیه و... دخالت کرده، درنهایت به فساد منجر شده است.
بازار داغ قاچاق قهوه
مهجوریان درباره وضعیت قاچاق کالا در صنعت قهوه گفت: بازار قاچاق و کالاهای تقلبی در این صنعت داغ است و به طور کلی حضور قهوه خارجی در بازار ایران یا به صورت قاچاق است یا تقلبی؛ چون واردات قهوه به کشور فعلا کاملا ممنوع است.
وی با تاکید بر اینکه پلیس مبارزه با تعزیرات باید بر قاچاق کالا نظارت کند، گفت: ما درخواست مقابله با این موضوع را داده و کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا را به دعوت وزارت صمت تشکیل داده‌‌ایم. از تمامی نهادها، دادستانی، پلیس مبارزه با قاچاق و ... در این کمیسیون حضور یافتند ولی عملا تمایلی به پذیرش این موضوع شکل نگرفت.
شرط چشم‌‌انداز روشن صنعت قهوه
وی درباره چشم‌‌انداز صنعت قهوه اظهار کرد: اگر مسوولان به صنعت قهوه اهمیت دهند، چشم‌‌انداز این صنعت می‌تواند برای کشور درخشان و ارزآور باشد، در غیر این صورت می‌توانیم ورود کالای قاچاق تقلبی به کشور و خروج ارز از کشور را تبریک بگوییم. عضو انجمن قهوه ایران با یادآوری اینکه نپذیرفتن بخش خصوصی درنهایت به خروج ارز از کشور و آسیب به تولید داخلی منجر می‌شود؛ گفت: در کشور ما متاسفانه وضعیت به گونه‌‌ای است که امور بخش خصوصی همواره باید به موقع انجام شود و درغیر این صورت باید تنبیه و جریمه شود؛ اما دولت بابت ترک فعل‌‌‌‌ها، تاخیرها و عدم مسوولیت‌پذیری در مقابل بخش خصوصی و تولیدکننده پاسخگو نبوده و امتیاز و ارفاقی برای بخش خصوصی قائل نشده است.
وی خاطرنشان کرد: امور ما را قفل کردهاند، در شرایط اضطراری هستیم و در حالی که اختیارات دست ما نیست، دولت درنهایت ما را مواخذه میکند. از طرفی برق نداریم اما به موقع باید پاسخگوی تعهدات باشیم؛ مالیات و بیمه را اگر به موقع پرداخت نکنیم، به ازای هر روز یک درصد جریمه می‌‌کنند؛ اما از آن طرف فرصتی به ما نمی‌دهند. این بازی برد-برد نیست و آینده تولید با ادامه این روند روشن نخواهد بود.
