معاون وزیر رفاه اعلام کرد
یـارانه نقـدی دوم را چه کسـانی می‌گیـرند؟
عکس: سعید عامری، دنیای اقتصاد
مشخصات جمعیتی مشمولان
به گفته میدری در مجموع نزدیک به ۶۰ میلیون نفر در قالب ۱۷ میلیون و ۷۰۰ هزار خانوار، ۲۴۲۰ میلیارد تومان اعتبار حمایت معیشتی را دریافت کرده‌اند. توضیحات این مقام وزارت رفاه نشان می‌دهد که نزدیک به ۷ میلیون خانواری که یارانه نقدی را دریافت می‌کنند، در دایره شمول بسته حمایت معیشتی قرار نگرفته‌اند. چراکه در حدود ۲۴ میلیون خانوار در کشور یارانه نقدی به‌صورت ماهانه دریافت می‌کنند که به ۷۸ میلیون نفر می‌رسد. پس این تصور درست نیست که هر فردی که یارانه نقدی دریافت می‌کند، لزوما مشمول دریافت بسته حمایتی نیز است. چراکه برخلاف یارانه نقدی که به کل کشور پرداخت می‌شده، دولت این‌بار تصمیم گرفته بسته حمایتی را صرفا به افراد نیازمندتر جامعه پرداخت کند که البته تعداد آنها کم نبوده و به حدود سه چهارم کل جمعیت کشور می‌رسد. اما با این‌حال برخی از مردم معتقدند دولت در شناسایی وضعیت رفاهی آنها دچار خطا شده و آنها مستحق دریافت بسته حمایتی هستند. از نظر میدری، یک علت این برداشت، این است که درکی که افراد از وضعیتشان دارند با وضعیتی که در جامعه وجود دارد، متفاوت است. مردم از اینکه با درآمدشان در کجای جامعه و کدام دهک قرار می‌گیرند، درک مشترکی ندارند. مثلا یکی از داده‌های رسمی که از سوی میدری اعلام شده، نشان می‌دهد خانواری با درآمد بیش از ۴ میلیون تومان در ماه، در ۳ دهک بالایی جامعه قرار می‌گیرد که می‌تواند وضعیت بد درآمدی کل جامعه را نشان دهد. داده‌های مرکز آمار نیز تایید می‌کند که درآمد خانوارهایی که در دهک هفتم قرار دارند، حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان در سال گذشته بوده است. این اعداد، احتمالا با درک افراد از وضعیت درآمدی جامعه متفاوت است. داده دیگری که می‌تواند وضعیت رفاهی افراد جامعه را نشان دهد، تعداد افراد دارای خودرو است. به گفته میدری، در خانوارهای یارانه‌بگیر ۲۳ میلیون خودرو به نام افراد است و ۱۱ میلیون و ۹۰۰ هزار خانوار هیچ خودرویی ندارند. یعنی ۵۱ درصد خانوارهای ایرانی بدون خودرو هستند. علاوه بر این داده‌های ارائه شده از سوی معاون وزیر رفاه نشان می‌دهد که حدود ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار خانواده، ارزش خودرویشان کمتر از ۵۰ میلیون تومان است و خودروهایی مانند پیکان و پراید دارند. بنابراین ۷۰ درصد خانوارهای جامعه فاقد خودرو هستند یا خودروی آنان زیر ۵۰ میلیون تومان ارزش دارد. نتیجه‌ای که از این داده‌ها به‌دست می‌آید این است که اگر کسی مثلا پژو صفر داشته باشد در دهک بالاتر قرار می‌گیرد. البته وزارت رفاه تنها خودرو را ملاک نگرفته است.
مبنای تشخیص ۳ دهک بالا
توضیحات معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد که این وزارتخانه برای تشخیص دهک‌های بالای جامعه بیشتر از اطلاعاتی استفاده کرده که نیاز به اجازه افراد نداشته است؛ اطلاعاتی چون ملک و خودرو. دسته دومی از شاخص‌ها موجود هستند که استفاده از آنها مشروط به اجازه افراد است، همچون اطلاعات حساب‌های بانکی و بازار سهام. با این حساب، اگر خانواده‌ای هم دارای خودرو و هم خانه بوده و تعداد شاغلان آنها نیز بیش از یک نفر بوده است، احتمالا در دهک‌های بالایی قرار گرفته و جزو کاندیداهای حذف از فهرست بوده‌اند.
به گفته میدری، چند دسته شاخص برای سنجش وسع افراد در این طرح به‌کار گرفته شده است که میانگین امتیاز وزنی این شاخص‌ها، مشمول بودن یا نبودن افراد را تعیین کرده است. دسته اول شاخص‌ها، به دارایی افراد مربوط بوده که شامل ملک و خودرو است. دسته دوم، احکام حقوقی است که افراد به شکل ماهانه دریافت می‌کنند. احکام حقوقی کارکنان بخش دولتی در وزارت اقتصاد و کارکنان بخش خصوصی در سازمان تامین اجتماعی موجود است. دسته سوم، نیز نوع شغلی است که افراد جامعه در آن مشغول به کار هستند؛ مثلا در جامعه پزشکان عموما درآمدها بالا است، اما به گفته میدری این باعث نشده که فرضا اگر حقوق ماهانه پزشکی در حد ۳ میلیون تومان باشد، نادیده گرفته شود. یا اینکه اگر فردی عضو هیات‌مدیره شرکتی باشد، اطلاعات آن به‌واسطه اداره ثبت شرکت‌ها در دسترس است. همچنین اطلاعات تسهیلات بانکی که افراد در طول سال دریافت کرده‌اند نیز در اختیار وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعی قرار می‌گیرد. سفرهای خارجی نیز از دیگر ملاک‌هایی است که وزارت رفاه را در تشخیص افراد غیرمشمول یاری کرده است. مجموعه این شاخص‌ها با هم ترکیب و افراد براساس آن رتبه‌بندی می‌شوند. البته توضیحات میدری حاکی از این است که یکسری قاعده‌های کلی نیز در این آزمون موجود بوده است؛ فرضا مالکیت خودروی بالای ۲۵۰ میلیون تومان باعث حذف از طرح معیشتی می‌شود. یا اگر ارزش ملک بالاتر از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان در تهران و ۹۰۰ میلیون تومان در شهرستان‌ها باشد، خانوار را از لیست دریافتی‌های سبد معیشتی خارج می‌کند. در مورد احکام حقوق نیز، حقوق بالای ۵ میلیون تومان، باعث حذف فرد از طرح می‌شود. همچنین دیروز وزیر رفاه اعلام کرد که افرادی که سه سفر خارجی غیر زیارتی در سال داشته‌اند، جزو افراد با تمکن مالی به‌شمار رفته و مشمول دریافت بسته معیشتی نشده‌اند. البته این احکام کلی به این معنا نیست که تمامی ۲۴ میلیون فرد حذف شده، یا ملک بالای ۹۰۰ میلیون در شهرستان، یا حقوق بالای ۵ میلیون تومان یا خودروی بالای ۲۵۰ میلیون تومان داشته‌اند. بلکه افرادی هم که امتیاز وزنی آنها از کل شاخص‌های ملک و حساب بانکی و خودرو، در رتبه بالا قرار گرفته، از لیست افراد واجد این طرح خارج شده‌اند. در واقع این شاخص‌ها صرفا یک رتبه‌بندی را انجام داده و صفی ایجاد شده که هرکس که در انتهای صف قرار گرفته، از لیست یارانه‌بگیران خارج بوده است. به زبان دیگر، معنی خارج ماندن از سبد معیشتی دولت، این نیست که افراد دارای وضعیت رفاهی مطلوبی هستند، بلکه به این معنی است که وضعیت رفاهی این افراد به احتمال زیاد از تمام ۶۰ میلیون نفری که بسته معیشتی گرفته‌اند، بهتر بوده است. به همین علت بسیاری از مردم که از نظرشان وضع خوبی هم ندارند، بسته معیشتی نگرفته‌اند. به گفته میدری در سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان شمالی در حدود ۸۰ درصد خانوارها مشمول بسته حمایتی بوده‌اند؛ درحالی‌که این عدد در استان تهران در حدود ۵۰ درصد و در شهر تهران زیر این رقم بوده است.
پروسه بررسی اعتراض
حدود ۶۰ میلیون نفری که مشمول سبد معیشتی بوده‌اند، با توجه به شاخص‌های متعارف شناسایی شده‌اند. افرادی که بیرون از این دایره مانده‌اند، باید اعتراض خود را به سامانه اعلام شده از سوی وزارت رفاه اعلام کنند و به دولت مجوز دهند تا به سیستم بانکی‌شان ورود کند. درواقع اگر فردی خانه‌ای با ارزش بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان داشته و خود را مستحق دریافت یارانه دوم می‌داند، باید اجازه دسترسی دولت به تراکنش‌های بانکی را دهد. میدری در این باره توضیح داد: «چه کسانی که بسته حمایتی گرفته‌اند و چه افرادی که نگرفته و درخواست داده‌اند، اگر راضی نیستند که دولت به سیستم بانکی‌شان ورود کند از دریافت بسته معیشتی انصراف بدهند. آنانی که فکر می‌کردند مستحق هستند و درخواست داده‌اند در قالب سامانه پیامکی به آنها اعلام می‌شود که آیا اجازه می‌دهید تمام اطلاعات بانکی حساب‌های شما را بررسی کنیم یا خیر؟ اگر اجازه دادند، بررسی می‌کنیم و میزان درآمد و مخارجشان به‌طور دقیق مشخص می‌شود و اگر اجازه ندادند بسته حمایتی نمی‌گیرند و دیگر به حساب‌های بانکی‌شان ورود نمی‌شود.» پس از اینکه افراد مجوز دسترسی به حساب‌های بانکی را دادند، وزارت رفاه براساس یک قاعده مشخص عمل می‌کند: سقف درآمد ماهانه مشمول در خانوار با یک نفر شاغل، سالانه ۴۸ میلیون تومان، دونفر شاغل سالانه ۶۰ میلیون تومان، سه نفر شاغل سالانه ۷۲ میلیون تومان، چهار نفر شاغل ۸۴ میلیون و پنج نفر شاغل سالانه ۹۶ تومان است. افرادی که بیش از این درآمد داشته باشند، طبق جداول وزارت رفاه کاندیدای حذف از طرح معیشتی هستند. البته نحوه دسترسی به حساب‌های بانکی، به این شکل نیست که کارشناسان وزارت رفاه، به‌طور مستقیم ریز داده‌های بانکی افراد را بررسی کنند یا به آنها دسترسی داشته باشند، بلکه سامانه‌ای در وزارت رفاه وجود دارد که به‌طور اتوماتیک با توجه به داده‌های بانکی، وضعیت افراد را می‌سنجد و تنها خروجی و نتیجه این بررسی اتوماتیک در اختیار کارشناسان وزارت رفاه قرار می‌گیرد. به گفته معاون وزیر رفاه، طی دو تا سه هفته آینده، اطلاعات مالی و بانکی و سهام افراد معترض بررسی می‌شود و نتیجه اعلام خواهد شد.
