مخاطرات بازار نیروی کار
۱. بیکاری: بیکاری و نرخ بالای بیکاری در بین جوانان و زنان در واقع یکی از چالش‌‌‌های اساسی در بازار کار ایران محسوب می‌شود. این موضوع نه‌تنها بر افراد بلکه بر اقتصاد کلان کشور نیز تاثیرات منفی می‌‌‌گذارد.البته براساس آمار منتشرشده، نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۲ کاهش چشمگیری داشته و در پاییز سال‌جاری به ۷.۶درصد رسیده است. این خبر در نگاه اول خبر مسرت‌بخشی است، اما توجه داشته باشیم که بخشی از این کاهش به دلیل ناامیدی کاریابان از ادامه جست‌وجوی شغل و خروج از بازار کار و بخش دیگر مهاجرت نیروی کار در سطوح مختلف بوده است. این دلایل کافی است تا سیاستگذار همچنان بیکاری را یکی از معضلات اصلی کشور در نظر بگیرد و شرایط را برای ایجاد اشتغال فراهم سازد.
۲. نوسازی نیروی کار: تغییرات سریع در فناوری و نیازهای بازار کار جهانی نشان‌دهنده اهمیت زیاد مساله نوسازی و آموزش مجدد نیروی کار است. این تغییرات باعث شده است تا مهارت‌‌‌های قدیمی منسوخ شوند و مهارت‌‌‌های جدیدی موردنیاز باشند. در این شرایط، آموزش و توسعه مهارت‌‌‌های جدید برای نیروی کار ایران بسیار حیاتی است. افراد باید قادر باشند با تغییرات به‌روز در فناوری و نیازهای بازار کار، همگام شوند. این امر نه‌تنها به افراد کمک می‌کند تا در بازار کار رقابتی موفق باشند، بلکه به اقتصاد کلان کشور نیز کمک می‌کند تا رشد و توسعه پایدار داشته باشد.
۳. نقص‌‌‌های ساختاری: نقص‌‌‌های ساختاری در بازار کار ایران نیازمند اصلاح فوری هستند. این نقص‌‌‌ها می‌‌‌توانند به تضعیف حقوق کارگران، ایجاد نابرابری‌‌‌ها و افزایش نارضایتی در جامعه کاری منجر شوند. در این زمینه، اصلاحات و تغییرات قوانین کاری، تضمین حقوق کارگران و ایجاد توافقات منصفانه بین کارفرما و کارگران از اهمیت زیادی برخوردار است. برخی از اقداماتی که می‌‌‌توانند به بهبود ساختاری وضعیت بازار کار ایران کمک کنند، عبارتند از:
۱. اصلاح و به‌‌‌روزرسانی قوانین کاری: تدوین و اجرای قوانین کاری منصفانه که به توازن مناسب بین حقوق کارگر و کارفرما برسد؛
۲. ترویج توافقات منصفانه: ترویج فرهنگ توافقات منصفانه بین کارفرما و کارگران و ارتقای مهارت‌‌‌های مذاکره و توافق؛
۳. تقویت نظام آموزشی: تقویت و بهبود زیرساخت‌‌‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌‌‌های کاری و افزایش توانمندی‌‌‌های کارگران.
۴. نقص‌‌‌های تامین نیروی کار: تامین نیروی کار با مهارت‌‌‌های لازم به یکی از چالش‌‌‌های اساسی تبدیل شده است. فقدان تناسب بین تعداد فارغ‌‌‌التحصیلان و نیاز صنایع به نیروی کار ماهر، میتواند به مشکلاتی همچون بیکاری، کاهش بهره‌‌‌وری و کاهش رقابت‌‌‌پذیری صنایع منجر شود.
برای حل این چالش، اقداماتی از جمله موارد زیر میتواند موثر باشد:
۱. تطابق آموزش با نیازهای بازار کار: توسعه برنامه‌‌‌های آموزشی و توسعه مهارت‌‌‌های موردنیاز صنایع و شغل‌‌‌های مختلف براساس تحلیل نیازهای بازار کار؛
۲. ارتقای کیفیت آموزش: بهبود کیفیت آموزش و ارتقای مهارت‌‌‌های فنی و عملی در دانشگاه‌‌‌ها، موسسات آموزشی و مراکز آموزش حرفه‌‌‌ای؛ ۳. توسعه برنامه‌‌‌های تربیت مهارت‌‌‌های فنی: توسعه برنامه‌‌‌های تربیت مهارت‌‌‌های فنی و عملی برای افراد جوان به منظور آماده‌‌‌سازی آنها برای ورود به بازار کار؛
۴. تشویق به همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه: ترویج همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه برای تطابق آموزش با نیازهای بازار کار و ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی برای فارغ‌‌‌التحصیلان.
۵. شرایط کار: شرایط کار در ایران با موانعی همچون حقوق پایین، مشاغل غیررسمی، شرایط نامناسب بیمه تامین اجتماعی و عدم‌تضمین حقوق کارگران روبه‌‌‌روست. این مسائل می‌‌‌توانند به بی‌‌‌ثباتی اقتصادی، نابرابری اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی کارگران منجر شوند.
۶. شرایط اقتصادی: شرایط اقتصادی و مخصوصا تحریم‌‌‌های ظالمانه، تاثیرات عمیقی بر بازار کار ایران داشته‌‌‌اند. رکود اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری‌‌‌ها و فشار بر صنایع از جمله اثرات منفی این شرایط است که باعث افزایش بیکاری و نابرابری درآمد شده است.
اگرچه رفع تحریم‌ها و اثرات آن در کوتاه‌مدت غیرممکن به نظر می‌رسد، اما برخی از اقدامات زیر میتواند آلام منتج از این تحریم‌ها را کاهش دهد:
۱. ترویج سرمایه‌گذاری: به‌منظور ترویج سرمایه‌گذاری‌‌‌های داخلی و خارجی برای ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی و توسعه صنایع، شاید گام اول ایجاد شرایط مساعد برای سرمایه‌گذاران داخلی است تا فرار سرمایه از کشور کاهش یابد. در گام بعدی می‌توان به اقداماتی در جهت افزایش سرمایه‌گذاری خارجی نیز فکر کرد؛ ۲. توسعه صنایع محلی: توسعه صنایع محلی و تولید داخلی به منظور افزایش اشتغال و کاهش وابستگی به واردات نیز میتواند راهگشا باشد؛ ۳. ارتقای مهارت‌‌‌های کارگران: ارتقای مهارت‌‌‌های کارگران و افزایش آموزش‌‌‌های حرفه‌‌‌ای به منظور تطابق با نیازهای بازار کار؛ ۴. توسعه بخش‌‌‌های خدماتی: توسعه بخش‌‌‌های خدماتی مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهداشت و درمان و گردشگری به منظور ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی؛ ۵. اصلاح سیاست‌‌‌های اقتصادی: اصلاح سیاست‌‌‌های اقتصادی و اصلاحات ساختاری به منظور افزایش رقابت‌‌‌پذیری و تحریک رشد اقتصادی.
به هر روی به نظر می‌رسد بازار نیروی کار در ایران اولا با بهبود در شرایط اقتصاد کلان و استراتژی‌های منتج به رشد و ثانیا، آزادسازی این بازار به گونه‌ای که ورود و خروج از آن به راحتی میسر شود میتواند چابکی لازم را برای ایجاد رفاه بیشتر برای بازیگران آن فراهم آورد.
* پژوهشگر اقتصادی
