روسیه تغییر تاکتیک داد؟

حمله به زیرساخت‌ها

دنیای‌اقتصاد : پس از آنکه کشورهای غربی درخواست ولادیمیر زلنسکی را برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز کشورش رد کردند، رئیس‌‌جمهوری اوکراین روز یکشنبه از کل کشور خواست در برابر تهاجم روسیه مقاومت کنند. او از شجاعت تظاهرات‌کنندگانی که خیابان‌‌های شهرها و شهرک‌‌های اشغال‌‌شده را پر کرده‌‌اند، تمجید کرد و گفت: «هر متر از خاک اوکراین ما که به دست اشغال‌‌گران افتاده، با اعتراض و تحقیر روبه‌رو شده و این یک گام به جلو و یک گام به سوی پیروزی است.» به نوشته روزنامه نیویورک‌‌تایمز، به نظر می‌‌رسد که نیروهای روسی در هدف اصلی خود یعنی محاصره و تصرف کی‌‌یف، پایتخت اوکراین، با مشکل مواجه هستند. در شمال شهر، جایی که ارتش اوکراین می‌گوید با موفقیت از موقعیت خود دفاع می‌‌کند، نبردهای شدیدی در جریان است. اوکراینی‌‌ها می‌‌گویند که پیشروی روسیه از شرق را نیز متوقف کرده‌‌اند و روس‌‌ها در درگیری‌‌هایی در اطراف یک فرودگاه گرفتار شده‌‌اند. این در حالی است که مقامات اوکراینی درباره تلاش سیستماتیک روس‌‌ها برای به‌دست آوردن کنترل بر بخش‌هایی از زیرساخت‌‌های حیاتی کشور هشدار می‌‌دهند و اکنون خطر تسخیر یک نیروگاه برق‌آبی از سوی نیروهای روسی اوکراین را تهدید می‌‌کند.

ارتش روسیه در روزهای اخیر چندین تاسیسات زیربنایی انرژی را تخریب، حمله یا تصرف کرده است. دستاوردهای روسیه در جنوب در روزهای اولیه جنگ گسترده‌‌ترین دستاوردها بود و به مناطق استراتژیک در امتداد سواحل دریای سیاه و دریای آزوف حمله کرد؛ اما نیروهای اوکراینی یک‌‌شبه حمله روس‌‌ها را در یک شهر ساحلی کلیدی دفع کردند و پیشروی روس‌‌ها به سمت شهر بندری کلیدی اودسا را کاهش دادند. با این حال گزارش‌ها از شهر جنوبی ماریوپول حکایت از این دارد که بسیار اوضاع وخیم شده است. گزارش‌های میدانی می‌‌گویند وضعیت برای زندگی در آن به‌‌شدت نامناسب شده است، نه برقی وجود دارد، نه وسیله گرمایشی و نه اتصال خط تلفن. پترو آندریوشچنکو، مشاور شهردار گفت: «این وحشت مطلق است. مردم از گودال‌‌های آب در خیابان‌‌ها می‌‌نوشند.» روسیه از شنبه‌شدت حملات خود را به این شهر افزایش داده است. هر دو طرف همدیگر را ناقض آتش‌‌بس-موقت در این منطقه معرفی می‌‌کنند. همچنین به گفته اپراتور سیستم انتقال گاز اوکراین، صدها هزار خانه در شرق و جنوب اوکراین روز یکشنبه در حالی که مناطق‌‌شان با درگیری شدید مواجه بود، گازشان قطع شد. این شرکت اعلام کرد که ۱۶ ایستگاه توزیع گاز در خارکیف، میکولایف، زاپوریژیا و کی‌‌یف و همچنین مناطق دونتسک و لوهانسک را تعطیل کرده است. گاز طبیعی اولین راه گرمایش بسیاری از خانه‌ها است و برای پخت و پز استفاده می‌‌شود. افزون بر این اختلاف نظر بین نیروهای اوکراینی و روسی برای تخلیه ساکنان ماریوپول آنها را سرگردان کرده است. درحالی‌که اوکراینی‌‌ها می‌‌گویند آنها باید به سمت زاپوریژیا بروند، روسیه می‌‌گوید طبق توافق آنها باید در منطقه لوهانسک تخلیه شوند.

همزمان نیروهای اوکراینی می‌‌گویند حمله روسیه به میکولایف را دفع کردند و سرعت پیشروی آنها به سمت شهر بندری کلیدی اودسا کاهش یافته است. ویتالی کیم، رئیس اداره نظامی منطقه‌‌ای می‌‌گوید که تعداد نامشخصی از غیرنظامیان در درگیری‌‌ها کشته شده‌‌اند و روس‌‌ها با هرج و مرج عقب‌‌نشینی کردند و «غنائم زیادی» از خود به جای گذاشتند.

پوتین تهدید می‌‌کند

با درخواست زلسنکی برای برقراری منطقه پرواز ممنوع، پوتین گفت که هر کشور ثالثی که بخواهد بر فراز اوکراین منطقه پرواز ممنوع اعمال کند، جنگجوی دشمن محسوب می‌‌شود. پوتین افزود: «رهبران فعلی دیگر کشورها باید درک کنند که اگر به کاری که انجام می‌‌دهند ادامه دهند، آینده دولت اوکراین را به خطر انداخته‌‌اند.» پوتین در عین حال تاکید کرد تحریم‌های غرب اعلان جنگ به روسیه است.کشورهای غربی تاکنون در برابر درخواست‌‌های پوتین مقاومت کرده‌‌اند و آنها ترس این را دارند که جنگ از مرزهای اوکراین فراتر برود. با این حال اعضای ناتو برای تامین مجدد موشک‌‌های جاولین و استینگر و سایر سلاح‌‌ها به اوکراینی‌ها عجله دارند. به گفته یک مقام پنتاگون، محموله‌های آمریکایی بزرگ‌ترین انتقال سلاح از انبارهای نظامی ایالات متحده به کشوری دیگر مورد تایید واقع شده است.

گفت‌وگوی بلینکن با وزیر خارجه چین

بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه چین، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در تماس تلفنی با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفت‌وگو و تاکید کرد که وضعیت در اوکراین آن چیزی نیست که چین بخواهد ببیند. به گزارش سی‌‌ان‌‌ان، وانگ گفت بحران اوکراین باید از طریق «گفت‌وگو و مذاکره» حل شود و از ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا خواست تا در «مذاکرات برابر» با روسیه شرکت کنند. او گفت که آنها باید به تاثیر منفی گسترش مستمر ناتو به سمت شرق بر امنیت روسیه توجه کنند.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌‌ای گفت: بلینکن در این تماس تاکید کرد که مسکو «بهای گزافی» برای جنگ از پیش برنامه‌‌ریزی‌شده، بدون دلیل و غیرقابل توجیه خود در اوکراین خواهد پرداخت. وی گفت: «جهان نظاره‌‌گر است تا ببیند کدام ملت‌ها از اصول اساسی آزادی، خودمختاری و حاکمیت دفاع می‌کنند.»با تشدید تهاجم روسیه، پکن خود را در موقعیت پیچیده‌‌ای می‌‌بیند و نیاز به ایجاد توازن در شراکت استراتژیک نزدیک خود با مسکو دارد. چین پس از اینکه اقتصاد روسیه توسط تحریم‌‌های جهانی را مورد انتقاد قرار داد، اما به گفته کارشناسان گزینه‌های پکن محدود است و این کشور هم برای کمک به روسیه عجله نکرده است. تحلیلگران می‌‌گویند بانک‌ها و شرکت‌های چینی نیز در صورت معامله با همتایان روسی از تحریم‌‌های ثانویه بیم دارند.

جانشین زلنسکی کیست؟

به گفته مقام‌‌های مطلع، دولت‌های غربی درباره جانشین احتمالی ولادیمیر زلنسکی درصورت دستگیری یا کشته شدنش توسط نیروهای روسی گفت‌وگو کرده‌‌اند؛ اما هنوز قطعیتی در این باره وجود ندارد. به نوشته نیویورک‌‌تایمز، نگرانی‌‌ها در درجه نخست درباره اطمینان از تشکیل یک دولت مستقل در اوکراین حتی با وجود تلاش‌‌های روسیه برای گماردن یک رهبر دست‌‌نشانده در کی‌‌یف است. مقام‌‌های غربی گفته‌‌اند که داشتن یک رهبری مستقل به‌‌رسمیت شناخته‌‌شده در اوکراین ضروری است و هرگونه رهبر دست‌‌نشانده توسط روسیه موجب عدم مشروعیت و به رسمیت شناخته شدنش می‌‌شود.

حضور ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین و سخنرانی‌‌های انگیزشی او فاکتورهای کلیدی در حفظ روحیه مردم و ارتش این کشور است و مقام‌‌های غربی می‌‌گویند ادامه این روند مهم است. تمرکز بر تضمین فرد جانشین از یکسو به این دلیل است که قانون اساسی اوکراین درباره این مساله روند مشخصی ندارد و از سوی دیگر هم به این خاطر است که زلنسکی گفته نمی‌‌خواهد اوکراین را ترک کند و بارها این مساله را مطرح کرده که من به مهمات نیاز دارم نه فرار از کشور. برخلاف گزارش‌های خبری، مقام‌‌های آمریکایی این مساله را رد کرده‌‌اند که به وی پیشنهاد خروج از اوکراین را داده یا به او توصیه کرده‌‌اند که چنین کاری کند. دولت‌های غربی تصمیم زلنسکی را در ماندن در اوکراین و مبارزه، همزمان با تلاش سربازان روسی برای پیشروی در اوکراین تحسین هم کرده‌‌اند.

آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا دولتی دست‌‌نشانده از سوی روسیه را به رسمیت نمی‌‌شناسند. در اینجا البته یکسری مسائل عملی و حقوقی نیز مطرح می‌‌شود. کشورهای عضو اتحادیه اروپا و ناتو کمک‌‌های اقتصادی و نظامی خود را به‌عنوان راهی برای نشان دادن حمایت از اوکراین ارائه کرده‌‌اند. کشورهای اروپایی تسلیحات اتوماتیک، تسلیحات ضد هوایی استینگر، چند مدل موشک ضد تانک و تجهیزات حفاظتی به اوکراین ارسال کرده‌‌اند تا نشان دهند که متحدان تمایل دارند تا توانایی اوکراین را برای تخریب و نابودی نیروهای نظامی روسی تقویت کنند. تداوم چنین حمایت‌‌های عمومی با یک دولت کارآمد برای پذیرش این کمک‌‌ها بسیار آسان‌‌تر است، حتی اگر چنین دولتی در غرب اوکراین یا به‌عنوان یک دولت در تبعید در لهستان یا رومانی عمل کند.

آمریکا تاریخچه طویلی در تامین پنهانی و مخفیانه سلاح به گروه‌های شبه‌‌نظامی و شورشی در سراسر جهان دارد. چنین برنامه‌‌ای برای اوکراین همچنان یک احتمال است؛ اما هرقدر که ارتش سازمان‌‌یافته اوکراین جنگ علیه روسیه را خوب رهبری کند، احتمال بیشتری وجود دارد که کی‌‌یف بتواند کنترل تمام یا بخشی از کشور را حفظ کند. در یک هفته گذشته، گفت‌وگوهای پر حرارت در کاخ سفید و نشست‌‌های غیرعلنی در کنگره روی این مساله تمرکز داشته که اگر روسیه، کی‌‌یف را تصرف کرد، چطور می‌‌توان به اوکراین کمک کرد. با در نظر گرفتن چنین وضعیتی، دولت آمریکا در حال حاضر قصد دارد تا به تامین مخفیانه تسلیحات به اوکراینی‌‌ها ادامه دهد. به گفته یکی از افرادی که در جریان این گفت‌وگو قرار گرفته، این سیگنال عمومی قوی حمایت، در مخالفت با برنامه‌های مخفیانه تسلیحاتی باید به تقویت روحیه اوکراین کمک کند و به روسیه نشان دهد که تامین سلاح برای ارتش اوکراین متوقف نمی‌‌شود. مقام‌‌های آمریکایی، اوکراینی‌‌ها را تحت فشار قرار داده‌‌اند تا به مسوولان ارشد این کشور که احتمالا جانشین و جایگزین رئیس‌‌جمهوری می‌‌شوند، اجازه ندهند برای مدتی طولانی در یک مکان بمانند و به آنها تاکید کرده‌‌اند تا به مکان‌‌های امن‌‌تر خارج از کی‌‌یف بروند.

مسوولان آمریکایی و متحدانش تمایل دارند که دولت اوکراین مکانی را برای رهبری در نظر بگیرند تا اگر کی‌‌یف سقوط کرد آن مکان امن وجود داشته باشد. محل اقامت ریاست‌‌جمهوری در کوهستان‌‌های کارپات در غرب اوکراین، می‌‌تواند مکان مناسبی باشد؛ اما مقام‌‌های این کشور نگفته‌‌اند که آیا این محل اقامت مجهز به پناهگاه‌های ضد بمب و قابلیت‌‌های ارتباطی است یا خیر؟ همچنین بر اساس قانون اساسی اوکراین، رئیس پارلمان جانشین زلنسکی خواهد بود و به‌عنوان سرپرست دولت عمل می‌‌کند. رئیس کنونی پارلمان اوکراین «روسلان استفانچوک» یک سیاستمدار حامی غرب و معاون ارشد سابق زلنسکی است. روز دوشنبه استفانچوک در کنار زلنسکی درخواست اوکراین برای عضویت در اتحادیه اروپا را امضا کرد و روز جمعه هم در نشستی مجازی با رئیس پارلمان اروپا حضور یافت. مقام‌‌های آمریکایی و اروپایی می‌‌گویند، انتظار می‌‌رود استفانچوک و سایرین به‌عنوان جانشین‌‌های احتمالی زلنسکی به مخالفت خود با حمله روسیه به اوکراین ادامه دهند. مسوولان اوکراین ضمن مقاومت در مقابل پیشنهادهای اروپا و آمریکا برای جابه‌جایی استفانچوک، این را هم می‌‌گویند که ضرورت تضمین یک جانشین قانونی را می‌‌دانند.

روز پنج‌شنبه زلنسکی نشست خبری را در اتاقی برگزار کرد که کیسه‌های شن برای حفاظت در برابر هرگونه حمله‌‌ای در مقابل پنجره‌هایش قرار داده شده بود. او درباره احتمال کشته شدنش حرف می‌‌زد؛ اما به جانشین خود اشاره‌‌ای نکرد. مقام‌‌های اوکراینی آشکارا گفته‌‌اند که تمایلی به بحث درباره جانشین ندارند و روی نبرد با روسیه و پیروزی این جنگ متمرکز هستند. «ماریان زابلوتسکی» یکی از اعضای پارلمان اوکراین از حزب زلنسکی در مصاحبه‌‌ای گفت که هیچ بحثی درباره جانشینی زلنسکی نشنیده است. رویکرد پیش از حمله روسیه و زمانی که مقام‌‌های اوکراینی نسبت به حمله روسیه تردید داشتند، در حال تغییر است. افرادی که در جریان گفت‌وگوها قرار گرفته‌‌اند، می‌‌گویند که اوکراینی‌‌ها اکنون آماده برقراری تماس‌‌های زمان جنگ هستند. چند هفته پیش از حمله، انگلیس و آمریکا درباره تمایل روسیه برای برکناری زلنسکی از قدرت هشدار داده بودند. آنها همچنین درباره اینکه جانشینی در اوکراین چطور خواهد بود درصورتی‌که نیاز باشد با کودتای مورد حمایت روسیه مقابله کنند، صحبت کرده بودند. به گفته مقام‌‌های آمریکایی، با وجود لفاظی‌‌های علنی پیش از حمله که آمریکا آنها را بیشتر تهدید می‌‌دانست، زلنسکی این هشدارها را جدی گرفت و متوجه شد که روس‌‌ها به دنبال دستگیری یا کشتنش هستند.

ویلیام برنز، مدیر سیا در جریان سفر ژانویه ۲۰۲۲ خود به کی‌‌یف اطلاعاتی را درباره تهدید اوکراین به زلنسکی داد. وقتی زلنسکی مساله امنیت خانواده‌‌اش را مطرح کرد، برنز پاسخ داد که او باید تهدیدها علیه اوکراین و خانواده‌‌اش را جدی بگیرد.

«کریستینا هولینسکا» از اوکراین و از نویسندگان مقاله‌‌ای در روزنامه هیل درباره مساله جانشینی می‌‌گوید: در اهمیت شخصیت زلنسکی در شرایط کنونی تردیدی وجود ندارد. اگر اتفاقی برای او بیفتد، ارسال یک پیام شفاف درباره اینکه چه کسی اکنون کشور را رهبری می‌‌کند و دولت چگونه اداره می‌‌شود، بسیار مهم است.» هولینسکا محقق کمپانی «رند» همچنین ادامه می‌‌دهد: «درحالی‌که شاید برای اوکراین این مساله هوشمندانه نباشد که برنامه‌های مربوط به جابه‌جایی دولت را علنی کنند، اما امیدوارم که کی‌‌یف آماده فعالیت در مکان‌‌هایی خارج از کی‌‌یف باشد.» فراتر از استفانچوک، رئیس پارلمان اوکراین خط سیر جانشینی کاملا مشخص نیست. وقتی او و زلنسکی در ۲۰۲۰ به کرونا مبتلا شدند، نخبگان حقوقی اوکراین گفتند که دنیس اشمیهال، نخست‌‌وزیر این کشور سومین نفر در خط سیر جانشینی است که می‌‌تواند زمام امور کشور را به‌دست بگیرد. قانون اساسی اوکراین پست‌‌هایی را برای معاون اول و معاون رئیس پارلمان برای به دست گرفتن وظایف رئیس پارلمان ایجاد کرده است؛ اگرچه به صراحت نمی‌‌گوید این افراد در خط سیر جانشینی ریاست‌جمهوری هستند یا خیر. هولینسکا همچنین ادامه می‌‌دهد: «مردم باید بدانند چه کسی نفر بعدی در این روند جانشینی است. در حال حاضر زلنسکی همه چیز است و در مرکز توجه. او در اخبار است؛ او در همه جا هست. از دست دادن این تصویر از یک رهبر برای مقاومت، اراده برای مبارزه را کاهش می‌‌دهد و روحیه در اوکراین خوب نخواهد بود.»

صفحه باشگاه اقتصاددانان را هم بخوانید