گمانه‌زنی «دنیای‌اقتصاد» از گزینه احتمالی سفارت ایران در عربستان
مسافر پرواز تهران- ریاض
«دنیای‌اقتصاد» در گزارشی به گمانه‌زنی از گزینه‌های احتمالی سفارت ایران در عربستان با توجه به چند مولفه کار دیپلماتیک، شناخت از حوزه ماموریت، زبان و ارتباطات و نزدیکی با بدنه تصمیم‌گیری پرداخته است. در این چارچوب علیرضا عنایتی مدیرکل کنونی خلیج‌فارس وزارت خارجه، حسین صادقی سفیر سابق ایران در عربستان و محمد رضا نوری شاهرودی سفیر سابق ایران در عمان سه گزینه احتمالی برای تصدی این سمت هستندکه در این میان شانس عنایتی بیش از دو گزینه دیگر است.با این حال و فارغ از اینکه نهایتا کدام گزینه این مسوولیت را بر عهده خواهد گرفت، نکته مهم این واقعیت است که سفیر مورد نظر بتواند فراتر از جایگاه و نقش سازمانی خود، زمینه‌های نزدیک کردن دیدگاه‌های دو کشور را فراهم و پلی ارتباطی بین تصمیم‌گیرندگان با بخش خصوصی و تجار و بازرگانان باشد. از این زاویه ارزش افزوده کار سفیر در دوره جدید این است که بتواند بر مبنای تجربیات و فراز و فرودهای روابط تهران و ریاض در طول چند دهه گذشته، در حوزه ماموریت خود بسیار موفق ظاهر شود.
دیپلمات فراجناحی
انتخاب محتمل و در عین حال به روایتی قطعی‌ترین گزینه مطرح برای تصدی سفارت ایران در ریاض علیرضا عنایتی مدیرکل کنونی خلیج‌فارس و دستیار حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه است که یکی از اعضای اصلی و ثابت تیم ایرانی مذاکره‌کننده با عربستان در طول دو سال گذشته بوده است. مذاکراتی که از فروردین ۱۴۰۰ به میزبانی بغداد آغاز و نهایتا ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ با ابتکار و میزبانی پکن منجر به آغاز دوباره روابط ایران و عربستان شد. بنابراین نقش‌آفرینی وی در این مذاکرات که نیروی ثابت وزارت امور خارجه در این گفت‌وگوها بوده، او را به عنوان گزینه محتمل‌تر راهی ریاض خواهد کرد.
عنایتی از اوایل روی کار آمدن دولت حسن روحانی یعنی اردیبهشت ۱۳۹۳ راهی کویت شد و در سال ۱۳۹۶ متاثر از فضای تنش‌های ایران و عربستان پس از برجام و اتهام و ادعای دولت کویت مبنی بر دخالت ایران در پرونده «گروهک العبدلی»، تعداد دیپلماتهای ایرانی در این کشور کاهش پیدا کرد و علیرضا عنایتی نیز ظرف ۴۸ روز فرصت داشت تا به ایران بازگردد. با بازگشت او به تهران به عنوان مدیرکل خلیج فارس جایگزین محمد فرازمند شد که راهی ماموریت سفارت ایران در ترکیه شد.
محمد ایرانی نیز به جای علیرضا عنایتی سفارت ایران در کویت را برعهده گرفت و آذر ۱۳۹۷ استوارنامه خود را تقدیم امیر کویت کرد. عنایتی در طول یک ماه گذشته که توافق ایران و عربستان توسط روسای امنیتی دو کشور در چین اعلام شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی این توافقات و تبادل هیات‌های فنی و چگونگی بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها داشته که اگرچه نشان‌دهنده حوزه ماموریت و مسوولیت‌های وی به عنوان مدیرکل خلیج‌فارس وزارت خارجه است، اما در عین حال با هدف معرفی و شناسانده شدن بیشتر وی به افکار عمومی صورت می‌گیرد. عنایتی یکی از نیروهای قدیمی وزارت خارجه است که شناخت خوبی از کشورهای عرب خلیج فارس دارد. همچنین فراجناحی بودن وی شاید یکی از امتیازات عنایتی برای انتخاب به عنوان سفیر ایران در عربستان است.
عنایتی در تازه‌ترین گفت‌وگو از فرآیند توافقات ایران و عربستان به «ایسنا» گفت: بر اساس توافقات صورت گرفته بین تهران و ریاض، دفتر نمایندگی دائم ایران در سازمان همکاری اسلامی در جده عربستان با ظرفیت کامل فعالیت خواهد کرد و سفر آتی رئیس‌‌‌جمهور ایران به عربستان، تاثیرات قابل‌توجهی در روابط دوجانبه و همچنین منطقه و فرامنطقه خواهد داشت. وی با اعلام این خبر که برنامه‌‌‌ریزی برای سفر پادشاه عمان به ایران در حال انجام است، گفت: امارات از رئیس جمهور ایران، برای شرکت در اجلاس جهانی آب و هوا که سال‌جاری در این کشور برگزار می‌شود، دعوت به عمل آورده است.
علیرضا عنایتی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با بیان اینکه امیرعبداللهیان در اولین گفت‌‌‌وگوی تلفنی خود با «فیصل بن فرحان» از وزیر خارجه عربستان برای سفر به تهران دعوت کرد و متقابلا طرف سعودی نیز از آقای امیرعبداللهیان برای سفر به این کشور دعوت کرد، گفت: اینکه این سفرها چه زمانی انجام شود و آیا این سفرها همزمان با بازگشایی سفارتخانه‌‌‌های دو کشور خواهد بود یا قبل از آن، موضوعی است که می‌تواند مورد بحث باشد. عنایتی ادامه داد: اینکه این سفرها همزمان با بازگشایی سفارتخانه‌‌‌های دو کشور انجام شود، می‌تواند یک انتخاب باشد، ولی ممکن است به شکل دیگری هم این سفرها انجام شود.
آخرین سفیر دوباره ماموریت می‌گیرد؟
تا پیش از قطع روابط ایران و عربستان سعودی در ۱۳ دی ماه ۱۳۹۴، حسین صادقی سفیر ایران در ریاض بود که از ۱ مرداد ۱۳۹۳ و متاثر از رویکرد جدید دولت حسن روحانی برای تقویت روابط با عربستان جایگزین سید محمدجواد رسولی محلاتی شد و عازم ریاض شد، اما کمتر از ۱۸ ماه و به دلیل قطع روابط و اولتیماتوم چند روزه عربستان به دیپلماتهای ایرانی برای ترک خاک عربستان به تهران بازگشت. صادقی پیش‌تر و در دوره اصلاحات نیز سفیر ایران در عربستان سعودی بود.
او از سال ۱۳۷۹ تا پایان دولت خاتمی سفیر ایران در عربستان بود. وی در پایان جنگ هشت ساله نیز برای مدتی کاردار سفارت ایران در عربستان بوده است. موافقت‌نامه امنیتی ایران و عربستان در سال ۱۳۸۰ و بهبود و ارتقای روابط تهران و ریاض در دوره ماموریت وی رقم خورد و از این بابت نگاه افکار عمومی و نخبگان سیاست خارجی به وی به عنوان شخصیتی که شناخت خوبی از عربستان دارد، همواره مثبت بوده است. وی از دیپلماتهای نزدیک به اصلاح‌طلبان است و سابقه سفارت در کویت و امارات متحده عربی را نیز در کارنامه کاری خود دارد.
صادقی سه دوره مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه بوده و قبل از انتصاب به سمت سفیر ایران در عربستان، مشاور وزیر خارجه بود. صادقی به واسطه سال‌ها کار دیپلماتیک در بدنه وزارت خارجه، چند دوره ماموریت دیپلماتیک در کشورهای خلیج‌فارس و تسلط بر زبان عربی یکی از گزینه‌های محتمل برای معرفی دوباره به عنوان سفیر جدید ایران در عربستان است. با این حال به دلیل سابقه اصلاح طلبانه وی بعید است که از سوی دولت اصولگرای ابراهیم رئیسی به عنوان گزینه قطعی عازم محل ماموریت شود. مضاف بر اینکه خارج بودن وی از بدنه وزارت خارجه و همچنین درج پرونده قطع روابط به صدارت وی در ریاض باعث خواهد شد تا شانس وی برای تصدی این سمت بسیار پایین و حتی به روایتی نزدیک به صفر باشد.
سفیر هاشمی نماینده رئیسی می‌شود؟
یکی دیگر از گزینه‌های احتمالی سفارت ایران در عربستان محمدرضا نوری شاهرودی سفیر سابق ایران در مسقط است که اردیبهشت ۱۳۹۶ برای تصدی این سمت وارد مسقط شد و تا سال ۱۳۹۹ برای یک دوره ۳ساله در این مسوولیت فعالیت کرد. نوری شاهرودی در سال ۱۳۶۱ به عنوان نماینده امام‌خمینی (ره) اولین مسوولیت اجرایی خود را در کویت آغاز کرد، پس از آن نخست به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در جماهیر عربی لیبی و سپس در کشور عربستان سعودی مشغول به کار شد. او از اواسط دهه ۷۰میلادی و در دولت دوم هاشمی رفسنجانی و همچنین بخشی از دوره اول دولت خاتمی سفیر ایران در ریاض بود. نوری شاهرودی همچنین به عنوان مشاور امور بین‌الملل ریاست قوه قضائیه، ریاست قوه مقننه و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز فعالیت کرده است. او دیپلماتی اصلاح طلب است که سال‌ها سابقه کار دیپلماتیک در وزارت خارجه داشته و شناخت خوبی از کشورهای عربی دارد. با این حال به دلیل همان عواملی که درخصوص حسین صادقی مورد اشاره قرار گرفت، شانس وی نیز بسیار کم است.
