مدیریت ریسک در بازار سرمایه

حمیدرضا نظری/کارشناس ارشد بازار مالی اختیارهای عجیب به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی جهان، امکان مدیریت ریسک و بهره‌برداری از فرصت‌های پیچیده بازار را فراهم می‌کنند. این ابزارها با توجه به قوانین مالیاتی، زیرساخت‌های مالی و سطح پیشرفت بازارهای مالی در کشورهای مختلف به شکل‌های متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ایران، با توجه به نوپا بودن بازارهای مشتقه، استفاده از این ابزارها می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای مدیریت ریسک و بهبود کارآیی بازار در آینده مورد توجه قرار گیرد. با‌این‌حال، توسعه بازار و آموزش کافی به معامله‌گران برای استفاده موثر از این ابزارها ضروری است.

«اختیارهای عجیب» یا Exotic Options ابزارهای مشتقه‌ای هستند که به دلیل ساختارهای غیرمعمول و شرایط پیچیده‌ای که دارند، از قراردادهای استاندارد و ساده اختیار معامله (Vanilla Options) متمایز می‌شوند. این ابزارها به دلیل قابلیت‌های خاص خود، به‌ویژه در بازارهای مالی پیشرفته، مورد توجه قرار می‌گیرند و توسط معامله‌گران حرفه‌ای و نهادهای مالی بزرگ برای مدیریت ریسک و استفاده از فرصت‌های موجود در بازار استفاده می‌شوند. در این مقاله، به بررسی انواع مختلف این اختیارها و نیز کاربردهای آنها در کشورهای مختلف می‌پردازیم.

انواع اختیارهای عجیب

«اختیارهای عجیب» به‌طور کلی به هر نوع اختیار معامله‌ای گفته می‌شود که ویژگی‌های غیرمعمول یا شرایط پیچیده‌ای دارد که آن را از اختیارهای استاندارد متمایز می‌کند. این نوع اختیارها اغلب با ویژگی‌هایی نظیر شرط‌های اضافی، سطوح مختلف فعال‌سازی (barriers)، یا وابستگی به چند دارایی پایه شناخته می‌شوند. برخی از مهم‌ترین انواع این اختیارها عبارتند از:

1. اختیارهای رینبو (Rainbow Options): این نوع اختیار به معامله‌گر امکان می‌دهد روی چندین دارایی پایه به‌طور همزمان شرط‌بندی کند. در این نوع از قرارداد، سود یا زیان بر اساس عملکرد نسبی این دارایی‌ها تعیین می‌شود. برای مثال، در صورت انتخاب سهام چند شرکت مختلف به عنوان دارایی پایه، سود نهایی به بهترین یا بدترین عملکرد این سهام وابسته خواهد بود. این اختیارها برای کاهش ریسک در پرتفو‌های متنوع یا بهره‌برداری از تفاوت عملکرد دارایی‌ها در بازارهای متنوع به کار می‌روند.

2. اختیارهای آسیایی (Asian Options): در این نوع اختیار، قیمت تسویه قرارداد بر اساس میانگین قیمت دارایی پایه در یک دوره زمانی خاص محاسبه می‌شود، نه فقط بر اساس قیمت نهایی در تاریخ سررسید. این امر می‌تواند تاثیر نوسانات شدید بازار را کاهش دهد. این اختیارها بیشتر در بازارهایی با نوسانات بالا، به‌ویژه در بازارهای کالا و ارز، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3. اختیارهای باینری (Binary Options): اختیارهای باینری یا دیجیتال نوعی اختیار معامله هستند که تنها دو نتیجه ممکن دارند: سود مشخص، یا از دست دادن کل مبلغ سرمایه‌گذاری. این نوع اختیار بیشتر برای پیش‌بینی حرکت قیمت در جهت خاص استفاده می‌شود. این نوع اختیارها به دلیل سادگی و مشخص بودن نتیجه نهایی، به‌ویژه در معاملات کوتاه‌مدت و شرط‌بندی‌های مالی محبوب هستند.

4. اختیارهای باریر (Barrier Options): اختیارهای باریر دارای سطوح قیمتی مشخصی (باریر) هستند که اگر قیمت دارایی پایه از آن عبور کند، اختیار فعال یا غیرفعال می‌شود. این نوع اختیارها می‌توانند به دو صورت «ورودی» (Knock-In) یا «خروجی» (Knock-Out) باشند. این اختیارها به معامله‌گران امکان می‌دهند تا استراتژی‌های پیچیده‌تری برای مدیریت ریسک‌های خود تنظیم کنند و از نوسانات غیرمنتظره بازار محافظت کنند.

کاربرد «اختیارهای عجیب» در کشورهای مختلف

«اختیارهای عجیب» در کشورهای مختلف بسته به سطح توسعه بازارهای مالی، قوانین مالیاتی، و سطح پیچیدگی محصولات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به بررسی برخی از این کشورها می‌پردازیم:

ایالات متحده آمریکا

ایالات متحده یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین بازارهای مالی جهان را داراست. بورس‌های این کشور مانند بورس شیکاگو (CME) و بورس نیویورک (NYSE) به معامله‌گران امکان دسترسی به طیف گسترده‌ای از اختیارهای عجیب را می‌دهند. این ابزارها به‌ویژه توسط صندوق‌های پوشش ریسک و نهادهای مالی بزرگ برای بهینه‌سازی پرتفو‌ها و مدیریت ریسک‌های پیچیده به کار می‌روند.

 انگلستان

انگلستان یکی از مراکز مالی پیشرو در جهان است و بازارهای مشتقه این کشور، به‌ویژه در بورس لندن (LSE)، به معامله‌گران امکان استفاده از اختیارهای عجیب را می‌دهند. این کشور به دلیل قوانین مالی پیچیده و زیرساخت‌های مالی قوی، به مرکزی برای معاملات پیچیده و سفته‌بازی تبدیل شده است.

سنگاپور

سنگاپور با داشتن یکی از پیشرفته‌ترین بازارهای مالی آسیا، مرکزی مهم برای معاملات مشتقه در منطقه است. بورس سنگاپور (SGX) انواع مختلفی از اختیارهای عجیب را ارائه می‌دهد که به‌ویژه برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران منطقه‌ای جذاب است. نزدیکی این کشور به دیگر بازارهای بزرگ آسیا آن را به مرکز مناسبی برای مدیریت ریسک‌های منطقه‌ای تبدیل کرده است.

ژاپن

بازارهای مالی ژاپن، به‌ویژه بورس توکیو (TSE) و بورس مشتقات اوزاکا (OSE)، به دلیل نوسانات بالای ارز ین و دیگر دارایی‌های مالی، از اختیارهای عجیب برای کاهش ریسک‌های مربوط به نوسانات استفاده می‌کنند. شرکت‌های ژاپنی به دلیل وابستگی بالا به صادرات و تاثیرات نوسانات ارزی، از این ابزارها به طور گسترده استفاده می‌کنند.

 سوئیس

سوئیس با داشتن نظام بانکی بسیار قوی و پایدار، به یکی از مراکز مهم معاملات مشتقه در جهان تبدیل شده است. بورس سوئیس (SIX) به معامله‌گران و شرکت‌های چندملیتی امکان دسترسی به انواع اختیارهای عجیب را می‌دهد. این ابزارها به‌ویژه برای مدیریت ریسک‌های بین‌المللی شرکت‌ها مفید هستند.