شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به دنبال «احیای معادن متروک با بهرهبرداری متفاوت»
گردشگران وارد معادن می‌شوند
«گردشگري معدن» نيازمند متولي است
دولت با راهبري ايميدرو و شركت تهيه و توليد مواد معدني در حال تهيه اساسنامه گردشگري معدن است
ظرفیت‌‌های معدن در ایران چگونه است؟
مقوله معدن هم‌‌اکنون در کشور به دلایل مختلفی بارز شده است که یکی از دلایل آن به حاشیه کشیده شدن مساله نفت بود. ایران منابع نفت و گاز بسیاری در اختیار دارد، اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که ظرفیت‌‌های معدنی کشور نیز بسیار بالاست. اگر ما در حوزه معدن با استانداردهای جهانی بتوانیم کار کنیم، معدن می‌تواند در کشور جایگزین نفت شود. ایران به لحاظ منابع زیرزمینی در جهان با وجود داشتن تنها یک درصد جمعیت دنیا، اما جزو ۵ کشور نخست قرار دارد؛ به عبارت دقیق‌‌تر پس از آمریکا، روسیه، عربستان و چین رتبه پنجم جهان را به خود اختصاص داده است. ما در کشور ظرفیت‌‌های نابی در اختیار داریم که می‌تواند در شرایط امروز کشور به کمک ما بیاید. بخش معدن با چند حسن همراه است، در وهله نخست سرمایه محسوب می‌شود، از سوی دیگر موتور محرک بخش صنعت و اقتصاد به‌‌شمار رفته و بازار فلزاتی همچون فولاد، طلا و آلومینیوم نشات گرفته از معدن و صنایع معدنی هستند. با توجه به این موضوع که ذخایر بالایی در معدن داریم به همین تناسب نیز باید به این حوزه توجه داشته باشیم. یکی از مشکلاتی که در حوزه معدن با آن روبه‌رو هستیم، آن است که لایه‌های اجتماعی و افکار عمومی و حتی نخبگان با واقعیت‌‌های معدن در کشور بیگانه هستند و حتی، برخی از نگاه محیط زیستی با آن مقابله می‌کنند. این مقوله باید از طریق رسانه‌ها و ظرفیت‌‌های فرهنگی به مردم شناسانده شود. پس زمانی می‌توانیم از معدن نهایت بهره را بگیریم که به یک درک عمومی حداقلی رسیده باشیم که تاکنون به چنین فرهنگی نرسیده‌‌ایم.
علاوه بر استخراج و برداشت از معادن، آیا می‌توان از معادن بهره‌های دیگر گرفت؟
یکی از زمینه‌های بهره‌‌گیری از معادن در زمینه گردشگری معادن است. بشر مطالعات بسیاری در زمینه گردشگری و تعامل انسان‌‌ها با یکدیگر و در زمینه ارتقای صلح و درک بهتر از جامعه و زندگی انجام داده است. گردشگری معادن نیز مقوله‌‌ای است که در کشورهای دنیا سابقه دارد، اما در ایران این مقوله به تازگی مطرح شده است. برای عامه مردم دیدن معادن مختلف یا به عمق زمین رفتن، دارای جذابیت‌‌های خاص خودش است. با توجه به این موضوع که معادن پس از تمام تصاویر نازیبایی که از خود به جای می‌‌گذارند، می‌توان با تبدیل آنها به مکان گردشگری یا موزه، روح جدیدی به آنها بخشید. بنابراین گردشگری معادن یک ظرفیت جدید به‌‌شمار می‌‌رود که نیازمند توجه است.
در سطح جهان کشورهای دیگر چه اقداماتی در زمینه گردشگری معادن انجام داده‌‌اند؟
کشورهای دیگر اقدامات قابل توجهی در زمینه گردشگری معادن انجام داده‌‌اند، برای نمونه می‌توان به معادن طلای قدیمی که از قرن ۱۹ مورد بهرهبرداری قرار گرفتند، در ناحیه کوهستانی و زمین‌‌های اطراف باربرتون در استان پومالانگا در آفریقای جنوبی اشاره کرد؛ دولت آفریقای جنوبی با یک برنامه‌‌ریزی درصدد تبدیل این منطقه به قطب گردشگری معدن است. یا در آمریکا معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه طلادار، یکی از جالب توجه‌‌ترین مناطق گردشگری است که درآمد حاصل از ورودیه، اجاره کمپینگ، کرایه وسایل و تشت‌‌های طلاشویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا توانسته است آن را به یکی از پررونق‌‌ترین مناطق گردشگری بدل کند. در اوکراین نیز برای درمان بیماری‌های تنفسی، معدن نمکی در عمق ۳۰۰ متری زمین در روستای «سولوت وینو» تاسیس کرده‌‌اند که این بیمارستان آلرژیکی، پذیرای بیماران مبتلا به آسم یا زکام ناشی از حساسیت و انسدادهای برونشی مختلف است. همچنین کشورهایی مانند شیلی و هند حتی پاکستان نیز اقداماتی جهت گردشگری معادن انجام داده‌‌اند.
آیا صرفا از معادن متروکه برای گردشگری استفاده می‌کنند یا معادن فعال می‌توانند مقصد گردشگری شوند؟
معادن فعال را هم می‌توان مقصد گردشگری کرد، اما در این راستا باید مسائل بسیاری را مدنظر قرار داد، چرا که در محیط معدن پرسنل در حال کار هستند و احتمال خطر وجود دارد و افرادی که تخصص و آگاهی نسبت به معدن ندارند، ممکن است با خطرات و مشکلاتی روبه‌رو شوند. بنابراین گردشگری معادن بیشتر به معادن متروکه بازمی‌‌گردد.
در ایران چه میزان معادن متروکه وجود دارد که می‌توان برای آنها امکان گردشگری ایجاد کرد؟ این معادن چه ویژگی‌‌هایی باید داشته باشند که تبدیل به مکان گردشگری شوند؟
چندین هزار معدن متروکه در کشور وجود دارد که البته برخی از این معادن قابلیت آن را دارند که تبدیل به مکان گردشگری شوند. ویژگی‌‌های معادن نیز براساس سلیقه مخاطب تبدیل به مکان گردشگری می‌شوند. ممکن است یک تونل معدنی یا یک معدن روباز بزرگ یا عمق معدن این جذابیت‌‌ها را برای این منظور ایجاد کند. برخی معادن با توجه به ویژگی‌‌های فنی و ویژگی‌‌های خاص خود می‌توانند جذابیت‌‌های خاص خود را داشته باشند. برخی معادن نیز این قابلیت را دارند که تبدیل به موزه شوند.
در ایران به صورت مشخص چه معادنی تبدیل به گردشگری معدن شده‌‌اند؟
در ایران نیز معادن مختلفی تبدیل به مکان گردشگری شده‌‌اند از جمله می‌توان به دهکده نمکی خور و بیابانک در استان اصفهان، معادن زغال‌‌سنگ البرز مرکزی، معادن سرب و روی نخلک، معدن انگوران (در استان زنجان)، معادن طلای زرشوران و طلای موته اشاره کرد.
معدن سرب و روی انگوران به دلیل طبیعت زیبای منطقه و همچنین ویژگی‌‌ها و جذابیت‌‌های زمین‌‌شناسی یکی از مراکز مهم گردشگری معدنی به‌‌شمار می‌‌رود. دو معدن تاریخی «نمک چهرآباد» و «سنگ داش‌‌کسن» در ابتدای قرن هشتم هجری فعال بوده و معماران دربار ایلخانی از سنگ خودتراش آن در ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌‌اند. معادن دیگری که می‌توان از آن برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد، معدنی واقع در منطقه شهمیرزاد است که با حفر تونل‌‌های زیرزمینی متعدد به استخراج سرب و روی می‌‌پرداختند.
گردشگری معادن چه پیامدهای مثبتی می‌تواند به همراه داشته باشد؟
در حال حاضر با توجه به اهمیت معدن، افکار عمومی چندان با این مقوله آشنا نیستند، اگر گردشگری معادن راه‌‌اندازی شود و زمانی که مردم در معادن حضور پیدا کنند از نزدیک با حوزه معدن آشنا می‌شوند. اگر این فرهنگ عمومی با رعایت استانداردها انجام بگیرد، این آشنایی تبدیل به فرهنگ می‌شود. از سوی دیگر زمانی که یک معدن متروکه می‌شود به دلیل منظره نازیبایی که ایجاد کرده، با زیباسازی می‌توان آن را به مکان گردشگری تبدیل کرد. از بعد اقتصادی نیز می‌توان از این معادن متروکه درآمدزایی کرد و سبب اشتغال‌زایی برای کسانی شد که پیش از این در معدن مشغول به کار بوده‌‌اند. از سوی دیگر باعث تعامل بین افراد از منظر پیام کلی گردشگری می‌شود.
آیا ایجاد فرهنگ عمومی برای شناسایی معادن و گردشگری در آن را جزو وظایف سازمان‌های دولتی می‌‌دانید؟
حضور دولت در بخش معادن همواره یک حضور و نقش محوری بوده است، از همین‌رو اگر بخواهیم از این معادن در جهت گردشگری استفاده کنیم، همکاری دولت مهم به‌‌شمار می‌‌رود. بخش خصوصی به تنهایی نمی‌تواند وارد این حوزه شود البته در این راستا می‌تواند همکاری کند و در این میان نباید نقش رسانه‌ها را نادیده گرفت. با توجه به نقش دولت، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، در سال‌های اخیر سیاست‌های خود را بر این اساس پیش برده‌‌اند تا در راستای این فرهنگ‌‌سازی اقداماتی انجام دهند تا نقش مهم دولت را در حوزه گردشگری معدن برعهده بگیرند. اقدام‌هایی در این راستا انجام داده شده و از بخش خصوصی نیز دعوت به عمل آمده است که در این راستا مشارکت داشته باشند. به گمان من، گردشگری معدن نیاز به یک متولی دارد، چراکه ایران یک کشور معدنی با ذخایر بالاست. البته شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به نوعی به عنوان متولی این امر، تا حدی به سمت این نقش پیش رفته و اقداماتی در راستای ایجاد موزه‌های معدنی انجام داده است. موزه معدنی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای آگاهی عمومی و سیر دانش معدنی برای عموم مردم بازی کند. موزه معدنی می‌تواند یک دانشگاه برای افکار عمومی در این حوزه تلقی شود.
شرکت تهیه و تولید مواد معدنی به‌‌صورت مشخص چه اقداماتی در زمینه گردشگری معادن انجام داده است؟
این شرکت به‌‌صورت مشخص در زمینه گردشگری معدن از سوی سازمان میراث فرهنگی، در محدوده معادن سرب و روی انگوران و در معدن خور و بیابانک مجوزهای لازم را اخذ کرده است. همچنین در نقاط دیگر پیگیر این امر هستیم، اما مشکلات اداری و عدم آگاهی برخی همکاران در سازمان میراث فرهنگی استان‌ها باعث کند شدن این روند شده است. امیدواریم با مشارکت بیشتر مجلس شورای اسلامی و دولت این روند سرعت بیشتری به خود بگیرد. در این راستا نیز با تشکیل فراکسیون گردشگری در مجلس شورای اسلامی این مقوله به‌‌صورت ویژه مورد پیگیری قرار گرفته است. دولت با راهبری سازمان ایمیدرو و شرکت تهیه و تولید مواد ایران، در حال تهیه اساسنامه گردشگری معدن است و در این راستا جلسه‌هایی برگزار شده و پیگیری‌‌های لازم انجام شده است.
گردشگری معدن چه اندازه به سرمایه‌‌گذاری نیاز دارد و بخش خصوصی تا چه حد می‌تواند به این حوزه ورود کند؟
در کل گردشگری به‌‌صورت عام نیاز به ایجاد زیرساختارهایی دارد و در زمینه گردشگری معدن که گردشگری خاص به‌‌شمار می‌‌رود، این زیرساخت‌‌ها خاص‌‌تر و حساس‌‌تر می‌شوند. در کل مکان معدن که معمولا در جاهای دورافتاده هستند و تجهیز خود معدن که نیازمند هزینه‌هایی است باید مدنظر قرار گیرد. در این راستا باید از بخش خصوصی نیز کمک گرفت آن‌‌هم در شرایطی که دولت آمادگی همکاری و ارائه تسهیلات به بخش خصوصی را داشته و مشکل جدی برای سرمایه‌‌گذاری وجود ندارد. از سوی دیگر با توجه به اهمیتی که معادن به لحاظ اقتصادی دارند، بخش دولتی به این مقوله اشراف پیدا کرده است. از این منظر بخش خصوصی در ارتباط با دولت می‌تواند به این مقوله راه پیدا کند. در کل دولت‌ها باید نقش حاکمیتی داشته باشند و این بخش خصوصی است که باید بیشتر وارد این حوزه شود. اما چون این حوزه گردشگری یک حوزه جدید به‌‌شمار می‌‌رود و شرایط خاص خودش را دارد، دولت باید همکاری بیشتری در این زمینه داشته باشد که در این راستا مجلس در حال تلاش است که تعامل بیشتری بین بخش خصوصی و دولتی ایجاد کند. حرکت‌های خوبی در این راستا آغاز شده و این مثلث مجلس، دولت و بخش خصوصی می‌تواند گردشگری معدن را رونق ببخشد و در تعامل بین اضلاع این مثلث، رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. فرصت‌‌های بسیاری در این حوزه وجود دارد که اگر بخش خصوصی ورود پیدا کند، این فرصت‌‌ها می‌تواند احیا شود. بخش خصوصی نیز تمایل برای ورود به این حوزه دارد. بخش خصوصی می‌تواند در این زمینه موفق عمل کند، چراکه هرگاه به بخش خصوصی فرصت داده شده، به خوبی عمل کرده است. در دولت جدید نیز بخش گردشگری معدن مورد توجه قرار گرفته است. اما چون گردشگری معدن یک پدیده نو به‌‌شمار می‌‌رود، برای بالا بردن آگاهی عمومی این سه ضلع مثلث باید نهایت تلاش خود را به کار گیرند.
اگر صحبت پایانی دارید، بفرمایید.
تعالی جوامع در ارتباطات توأمان و سپس تعالی است و در این راستا رسانه‌ها نقش ویژه‌‌ای برعهده دارند. امروز معدن به عنوان موتور محرک اقتصاد و صنعت، نیازمند توجه ویژه هم از طرف دولت، هم مجلس و هم بخش خصوصی است. این حوزه ارزش سرمایه‌‌گذاری را دارد، به‌‌ویژه با توجه به این موضوع که بیشتر معادن در مناطق دورافتاده قرار دارند. ایران از این ظرفیت برخوردار است و به لحاظ اشتغال‌زایی و اقتصادی ارزش دارد که روی آن سرمایه‌‌گذاری بیشتری انجام شود. براساس استانداردهای جهانی ما از یک‌‌پنجم معادن خود استفاده می‌کنیم، اگر براساس استانداردهای جهانی و با استفاده از تجهیزات پیشرفته پیش برویم، جای پیشرفت بسیاری در حوزه معدن و گردشگری معدن می‌توانیم ایجاد کنیم که این امر نیازمند توجه به استانداردهای جهانی است.
