پرهام پهلوان: هوش مصنوعی وارد دنیای واقعی شده است و اغلب انسان‌‌ها در زندگی روزمره خود، مستقیم یا غیرمستقیم با آن درگیرند. مثل هر تکنولوژی و ابزار دیگری که پا به عرصه می‌‌گذارد، هوش مصنوعی هم به قانون‌گذاری نیاز دارد. به‌عنوان مثال، افرادی با سوءاستفاده از جعل عمیق (Deep fake) از راه شبیه‌‌سازی چهره و صدای افراد، موفق به کلاهبرداری یا اخاذی شده‌‌اند؛ اما قانون‌گذاری در هوش مصنوعی، با توجه به اینکه مثل هر تکنولوژی دیگری، می‌‌تواند استفاده‌‌های مفید یا مضر داشته باشد، بسیار سخت‌‌ شده است. از طرفی نمی‌‌توان توسعه هوش مصنوعی را محدود کرد و از طرف دیگر قطعا به قانون‌گذاری کافی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌‌ها در این نقطه ابتدایی نیاز است. «باشگاه اقتصاددانان» در این پرونده به بررسی اهمیت رگولاتوری در هوش مصنوعی و چالش‌‌های آن پرداخته است.

آیا هوش‌مصنوعی نیز مانند بعضی فناوری‌‌‌ها که با سر و صدای فراوان، فضای رسانه‌‌‌ها یا محافل صنعتی و تجاری را شلوغ می‌کنند و به‌اصطلاح هایپ (Hype) می‌‌‌شوند، وارد گفتمان توسعه کشور شده است؟ آیا در حوزه این فناوری نیز مثل متا، اینترنت‌اشیا، بلاک‌چین و... همگان برای توسعه و به‌کارگیری آن به تکاپو افتاده‌ و بعد از پیشنهاد و درخواست تصویب اسناد، درخواست تصویب قوانین و مقررات و برگزاری انواع همایش‌‌‌ها، مدتی بعد، از تب و تاب می‌افتند و این فناوری به فراموشی سپرده می‌شود؟ به‌ظاهر چنین نیست. اثرات ملموس استفاده از این فناوری توسط محققان، صنایع و کاربران عادی نشان می‌دهد که این حوزه از بنیادهای محکم‌تری برخوردار است و قوام و اتقان بیشتر و عینی‌‌‌تری نسبت به دیگر حوزه‌‌‌ها دارد. دلیل اصلی این استحکام، طی کردن سیر تاریخی ظهور و افول‌‌‌های متعدد و کسب موفقیت در عرصه‌‌‌های عینی زندگی بشر بعد از چند دوره شکست و پیروزی است.

به این گزاره بنگرید: «کشوری که هنوز تکلیفش با هوش طبیعی روشن نیست، حتما با هوش‌مصنوعی هم دچار مشکل خواهد شد.» این یک مطایبه نیست، شروع است؛ طرح موضوعی است که ابعاد و اضلاع فراوان دارد و ما را به چالش‌‌‌هایی می‌‌‌رساند که بُن آن، فراتر از یک موضوع علمی و فناورانه است. اصلی‌‌‌ترین چالش ایران برای رگولاتوری هوش‌مصنوعی، ماهیتی معرفت‌شناسانه دارد؛ معرفتی که هم مرز حکومت و جامعه نسبت به قلمرو هوش‌مصنوعی را مشخص می‌کند و هم تکلیف ما را با شناخت خود ما روشن می‌کند.

بهره‌‌‌وری به‌عنوان یکی از دو موتور اصلی رشد اقتصادی، اهمیتی کلیدی در عمده نظریات حوزه رشد و توسعه اقتصادی دارد. این مهم تا جایی پیش می‌رود که برخی از اقتصاددانان مهم تاریخ از بهره‌‌‌وری به‌عنوان ضامن رفاه کشورها یاد می‌کنند. در ایران اما سهم نازل بهره‌‌‌وری از رشدهای سالانه اقتصادی همزمان با افول ساختاری تشکیل سرمایه در کشور موجب شده است تا اقتصاد ایران نای رشد نداشته باشد و حتی به‌رغم وجود درآمدهای نفتی در سال‌های اخیر، به مقادیر نازلی از رشد اقتصادی سالانه بسنده کند. پرونده امروز «باشگاه اقتصاددانان» با بررسی زوایای مختلف رشد اقتصادی، به بهره‌‌‌وری به‌عنوان عاملی که می‌‌‌تواند حیاتی دوباره به رگ‌‌‌های اقتصاد ایران تزریق کند، نگاه کرده است.

رشد اقتصادی، فرآیندی چندوجهی است که ابعاد اقتصادی، سیاسی و حقوقی آن نیازمند هماهنگی مستمر میان نهادهای مختلف است. برای دستیابی به ثبات و پیشرفت بلندمدت، نهادها و ساختارهای قانونی باید به‌‌‌گونه‌‌‌ای تنظیم شوند که از پویایی و هم‌‌‌افزایی میان این عوامل حمایت کنند. یکی از ‌‌ پیش‌‌‌نیازهای اصلی رشد اقتصادی، حاکمیت قانون است. اگر قوانین دائم در حال تغییر باشند، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان نمی‌‌‌توانند برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت داشته باشند. وجود قوانین پایدار، شفاف و پیش‌بینی‌‌‌پذیر برای ایجاد محیطی مطمئن و قابل اتکا جهت سرمایه‌گذاری ضروری است. این ثبات حقوقی، اعتماد و اطمینان خاطر را به فعالان اقتصادی می‌دهد تا تصمیمات استراتژیک و آگاهانه‌‌‌ای اتخاذ کنند.

مدتی است که از معرفی هوش مصنوعی می‌‌‌‌‌‌گذرد. هوش مصنوعی تغییرات زیادی در زندگی انسان‌‌‌ها و تولید، از جمله در رشد تولید و بهره‌‌‌وری نیروی کار ایجاد کرده است. اما بحث‌‌‌ها در مورد کارآیی هوش مصنوعی ادامه دارد. تاکنون، داده‌‌‌های کلان شواهد قابل اتکایی در مورد افزایش بهره‌‌‌وری نیروی کار با استفاده از هوش مصنوعی نشان نداده‌‌‌اند.

سید محمد هاشمی: هند پرجمعیت‌‌‌ترین کشور جهان است که تحت رهبری نخست‌‌‌وزیری جاه‌‌‌طلب موفق شده است نفوذ گسترده‌‌‌ای در صحنه جهانی داشته باشد. در سال ۲۰۲۲، هند به‌‌‌عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ جهان از بریتانیا پیشی گرفت و سال گذشته به یکی از چهار کشوری بدل شد که با موفقیت یک فضاپیما را روی ماه نشاند. در شرایطی که رشد اقتصادی چین در حال کند شدن است و دولت‌‌‌های غربی به طور فزاینده‌‌‌ای به این کشور به‌‌‌جای شریک اقتصادی، به چشم رقیب می‌‌‌نگرند، هند سخت در تلاش است تا جایگاه چین را تصاحب کند.

براساس گزارش سازمان ملل، هند با بیش از ۱.۴میلیارد نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین کشور جهان است. در سال ۲۰۲۲، هند به‌عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ جهان از بریتانیا پیشی گرفت و سال گذشته به یکی از چهار کشوری بدل شد که با موفقیت یک فضاپیما را روی ماه فرود آورد. هند توسط نخست‌وزیری جاه‌طلب که نفوذ گسترده‌ای در صحنه جهانی دارد رهبری می‌شود. اما وقتی نوبت به المپیک می‌رسد، همیشه کمتر از حد واقعی خود ظاهر شده است.

در شرایطی که رشد اقتصادی چین در حال کندشدن است و دولت‌‌‌های غربی به‌طور فزاینده‌‌‌ای به این کشور به‌‌‌جای شریک اقتصادی، به چشم رقیب می‌‌‌نگرند، کمی آن‌‌‌طرف‌‌‌تر و در جنوب چین، کشور دیگری در تلاش است تا جایگاه چین را در جهان تصاحب کند. امروز بازار سهام هند پررونق است، سیل سرمایه‌‌‌های خارجی به این کشور سرازیر شده است و دولت‌‌‌های خارجی برای عقد توافق‌‌‌های مختلف تجاری و حضور در بازار ۱.۴میلیارد نفری این کشور صف‌‌‌کشیده‌‌‌اند.

برخلاف دهه‌‌‌های گذشته که بازار دانشجویان در حال تحصیل در کشورهای انگلیسی‌‌‌زبان عمدتا در سیطره سیل انبوه دانشجویان چینی بود، با تغییر رویکرد جوانان چینی به ادامه تحصیل در خارج از کشور، این دسته، جای خود را به سیل انبوهی از دانشجویان تازه از کشور هند داده‌‌‌اند. این تازه‌‌‌واردان در مقایسه با همنوعان پیشین آسیایی خود، خواسته‌‌‌های متفاوتی دارند. مهاجرت وسیع دانشجویان هندی ناشی از رشد جمعیت جوان و بهبود شرایط اقتصادی جامعه است. این کشور با داشتن جمعیتی در حدود ۱.۴میلیارد نفر، بیشترین میزان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را در جهان دارد.

رستوران ایندین‌اکسپرس عصرهای جمعه همیشه شلوغ است و مشتریان از گوشه‌‌‌وکنار برای صرف کباب و خورش کاری به این مکان می‌‌‌آیند. در فضای داخل رستوران با آرایه‌‌‌گری سنتی، موسیقی سنتی هندی نواخته می‌شود. در نگاه اول ممکن است تصور کنید که در یک غذاخوری در یکی از خیابان‌‌‌های دهلی یا شهرهای دیگر هند قرار دارید؛ اما واقعیت آن است که این غذاخوری در شهر بانکوک، پایتخت تایلند قرار دارد. رشد اقتصادی هند میلیون‌‌‌ها نفر را از فقر نجات داده و اهمیت و جایگاه ژئوپلیتیک این کشور را ارتقا داده است. میزان مسافرت مردم هند در دهه منتهی به ۲۰۱۹، بیش از دوبرابر شده و به ۲۷میلیون رسیده است. میزان پولی که مسافران هندی بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ در خارج از کشور خرج کرده‌‌‌اند با رشد سه‌برابری، به رقم ۳۳میلیارد دلار رسیده است.

سعیده‌سادات فهری: آغاز سفر رئیس‌‌‌جمهور به آمریکا و حضور در مجمع سالانه سازمان ملل متحد در نیویورک، شایعات درباره کلید خوردن دوباره گفت‌وگو میان ایران و کشورهای درگیر در پرونده هسته‌‌‌ای را شدت بخشیده و امیدواری به بازگشت برجام به صحنه سیاست خارجی را افزایش داده است. اما آیا برجام که قراردادی مربوط به سال ۲۰۱۵ است و نطفه آن حدود یک‌دهه پیش بسته شد، امکان احیا دارد؟ آیا این توافق تاریخی که زمینه‌‌‌ساز برچیده شدن برخی از تحریم‌‌‌های جهانی علیه ایران بود، هنوز زنده است؟

از زمان انعقاد برجام در ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ تا امروز، ۹سال زمان سپری شده است؛ ولی شرایطی که به لحاظ وضعیت غنی‌‌‌سازی در ایران و وضع تحریم‌‌‌ها از سمت طرف مقابل وجود دارد، به دلیل خروج یک‌‌‌جانبه دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور پیشین آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه ربطی به آن مقطع ندارد. امروز وضعیت غنی‌‌‌سازی ایران نسبت به آنچه در برجام آمده، از چند منظر تغییر کرده است. نخست شروع غنی‌‌‌سازی ۶۰درصدی از سوی ایران است که قبلا چنین اقدامی صورت نمی‌‌‌گرفت. دومین مساله آغاز مجدد غنی‌‌‌سازی ۲۰‌درصدی است که با شروع برجام این غنی‌‌‌سازی نیز متوقف شده بود، اما بعد از خروج یک‌جانبه ترامپ از برجام دوباره راه‌‌‌اندازی شد.

سال ۲۰۲۵ برای بسیاری از کشورهای منطقه و سیاست بین‌الملل نشانه‌‌‌هایی از ابهام امنیتی را منعکس می‌‌‌سازد. هر گاه فضای سیاست جهانی مبتنی بر ابهام امنیتی و راهبردی باشد، در آن شرایط گزینه‌‌‌های متفاوت و حتی متعارضی در روابط کشورها شکل می‌گیرد. ایران، ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۵ باید مرزبندی‌‌‌های جدیدی را در دستور کار قرار دهند. برخی از نظریه‌‌‌پردازان اعتقاد دارند که به قدرت رسیدن ترامپ ضریب و احتمال همکاری‌‌‌های متقابل ایران و سیاست بین‌الملل را افزایش خواهد داد.

سخنان اخیر دکتر مسعود پزشکیان در مورد حل مشکلات اقتصادی، بیش از پیش موجب توجه به مساله تحریم و سیاست خارجی شده‌‌‌ است. کارشناسان اتفاق نظر دارند که بدون رفع تحریم‌‌‌ها و انجام گشایشی در سیاست خارجی، مشکل می‌‌‌توان انتظار گشایش چندانی در شرایط اقتصادی را داشت. مشکل تنها آثار مستقیم تحریم نیست، مشکل اصلی تالی فاسدهای تحریم است. در درستی سخن دکتر پزشکیان در مورد ضرورت جلب حداقل ۱۰۰میلیارد دلار سرمایه خارجی برای تحقق رشد ۸درصدی و رفع ناترازی‌‌‌ها و... تردیدی نیست.